اعیان الشیعه

کتاب اَعیانُ الشّیعه، تألیف سید محسن امین عاملی از علمای قرن ۱۳، در شرح زندگی و احوال بزرگان شیعه.این کتاب که به زبان عربی نوشته شده، جامع ترین تذکره یا دانشنامه در احوالات بزرگان شیعه در دولت های اسلامی و شرح عقاید تشیع در اصول و فروع دین است.
جلد ۱: مقدمه است.
جلد ۲: شرح زندگی پیامبر اسلام و فاطمه زهرا.
جلد ۳ و ۴: تاریخ زندگی امام اول شیعیان علی ابن ابی طالب تا امام یازدهم شیعیان حسن عسکری و سپس شرح تولد امام زمان و غیبت وی و نشانه های ظهور مهدی.
جلد ۵ به بعد: شرح احوال دیگر شخصیت های شیعه به ترتیب حروف الفبایی نام شخص و پدر اوست که از ابی بن ابی طالب شروع شده و تا جلد ۵۲ به یونس بن یعقوب بن قیس پایان می یابد.
سید محسن امین عاملی در این کتاب سرگذشت علمای شیعیان دوازده امامی، از فقها و اصولیین و کلامی و مفسرین و تاریخ نگاران و نسابین و فیلسوفان و منطقیان و جغرافی دانان و ستاره شناسان و پزشکان و ادیبان و صرفیان و علمای بلاغت و معانی و بیان و عروض و مصنفان و نویسندگان و سایر دانشمندان و هنر شیعه را که از آغاز اسلام تا زمان زندگی خودش که ۱۱۷۳۳ نفر بوده اند، جمع آوری کرده و جایگاه و سابقه خدمت شیعیان را به فرهنگ و تاریخ اسلام، بیان کرده است.
وی بیشتر از ۵۰ سال در سفر و حضر اوقات خود را در جمع کردن منابع آن صرف نمود. وی قصد داشته آن را در ۱۰۰ جلد ۵۰۰ تا ۸۰۰ صفحه ای جمع آوری کند ولی عمرش به نگارش و نشر بیشتر از ۳۳ جلد که یک دوره کامل رجال شیعه است، کفاف نداد.
ساختار و تقسیم بندی این کتاب بطور مختصر بدین صورت است:

اَعیانُ الشّیعِه
کتابی به عربی در شرح احوال بزرگان شیعه، تألیف سیدمحسن امین عاملی (۱۲۸۴ـ۱۳۷۱ق). مؤلف، بیش از ۵۰ سال صرف تألیف این کتاب کرد و آن را در ۱۳۷۰ق به اتمام رساند. این اثر حاوی شرح حال پیامبر اکرم (ص)، چهارده معصوم و ۱۷۳۳ تن از بزرگان شیعه از آغاز اسلام تا زمان مؤلف بوده و شرح حال هیچ یک از معاصران زندۀ زمان خود را نیاورده است. به نوشتۀ الذریعه چاپ نخست این کتاب از ۱۳۵۴ق آغاز و در زمان حیات مؤلف تا پایان حرف «س» (جلد ۳۵) رسید. بقیۀ دست نوشته ها و یادداشت های وی، به کوشش فرزندش سیدحسن امین از حرف «ش» (جلد ۳۶) آغاز و تا حرف «ی» به ۵۶ جلد رسید. جلد های اول تا پنجم به شرح زندگی پیامبر و حضرت زهرا (ع)، امام علی (ع) تا غیبت امام دوازدهم و نشانه های ظهور آن حضرت اختصاص دارد و شرح احوال دیگر بزرگان شیعه از جلد پنجم (به ترتیب حروف الفبایی نام شخص و پدر وی) از علی بن ابی طالب (ع) شروع و تا جلد ۵۲ به یونس بن یعقوب بن قیس ختم شده است. مجلدات دیگر، مستدرکات و یک جلد نیز شرح حال و آثار مؤلف است. این کتاب بارها چاپ شده است، اما آخرین چاپ منقّح آن با تصحیح و پانویس های سیدحسن امین در ۱۱ جلد رحلی با فهرست جداگانه به انجام رسیده است. ترجمۀ فارسی جلد اول آن به نام دایرة المعارف شیعه به قلم کمال موسوی نشر یافت (تهران، ۱۳۴۵)، مجلدات معصومین آن تحت عنوان سیرۀ معصومین با ترجمۀ علی حجتی کرمانی به چاپ رسید (تهران، ۱۳۶۱ـ۱۳۷۶). فهارس اعیان الشیعه، مجلّد اول توسط حامد علی الحسینی در ایران چاپ شد (تهران، ۱۴۱۶ق)، مستدرکات اعیان الشیعه تألیف سیدحسن امین شامل شرح حال سه گروه است: ۱. کسانی که بعد از وفات مؤلف اعیان الشیعه از دنیا رفته اند؛ ۲. کسانی که مؤلف اعیان الشیعه آنان را از قلم انداخته است؛ ۳. افزودن مطالب جدید به شرح حال افرادی که سرگذشت آنان در اعیان الشیعه آمده است.

[ویکی شیعه] اعیان الشیعة (کتاب). أعْیانُ الشّیعة، کتابی در معرفی ائمه و عالمان شیعه به زبان عربی، اثر سید محسن امین (درگذشته ۱۳۷۱ق)، عالم دینی و شرح حال نگار شیعه. بخشی از کتاب، درباره زندگانی امامان شیعه است. پس از درگذشت نویسنده، پسرش سید حسن امین، کتاب مستدرک اعیان الشیعه را در تکمیل آن نوشت. بخش زندگانی دوازده امام، به زبان فارسی با عنوان «سیره معصومان» ترجمه شده است.
اعیان الشیعه، دائرةالمعارفی است در شرح حال امامان شیعه و همه بزرگان شیعه از صدر اسلام تا زمان حیات مؤلف که صحابه، تابعین و اهالی هر فن را شامل می شود؛ به گونه ای که شرح زندگی راویان، محدثان، قاریان، مفسران، فقیهان، حکیمان، متکلمان، واعظان و شاعران، و همچنین دانشمندان علوم لغت، صرف، نحو، بیان، منطق، ریاضیات، طب و نجوم و حتی پادشاهان و وزیران در آن آمده است.