مترادف پیر : جاافتاده، سالخورده، سالدیده، سالمند، کهنسال، مسن، معمر، پاتال، فرتوت، ناتوان، ابدال، اوتاد، خضر، شیخ، قدیس، قطب، مراد، مرشد، پیشوا، قاید ، مرید
متضاد پیر : برنا، جوان
پیر
مترادف پیر : جاافتاده، سالخورده، سالدیده، سالمند، کهنسال، مسن، معمر، پاتال، فرتوت، ناتوان، ابدال، اوتاد، خضر، شیخ، قدیس، قطب، مراد، مرشد، پیشوا، قاید ، مرید
متضاد پیر : برنا، جوان
فارسی به انگلیسی
old, age, [n.] old person, nestor, old counsellor, saint
advanced, ancient, aged, ageing, aging, antediluvian, elder , elderly, senior, old, passé, superannuated, sage
فارسی به عربی
رمادی , سید , قدیم , کبیر السن
مترادف و متضاد
استاد، مدیر، چیره دست، پیر، رئیس، ارباب، سرور، سید، سرامد، کارفرما، صاحب، دانشور
پیر، مربی، معلم
پیر، پیر مرد
پیر، سفید مایل به خاکستری
بی رنگ، پیر، کهنه، باستانی، خاکستری، سفید، سفید مایل به خاکستری، سفید شونده، رو به سفیدی رونده، بد بخت
مسن، سالخورده، پیر، معمر، سالار
مسن، سالخورده، پیر، سالار، قدیمی، کهنه، باستانی، گذشته، پارینه، دیرینه، عتیق، سابق، فرسوده، سابقی، زر، کهن سال، کهنه کار، پیرانه
سالخورده، پیر، خرف، وابسته به پیری
سالخورده، پیر
دیر، پیر، قدیمی، کهنه، باستانی، کهن، پارینه، دیرینه، عتیق، اباء واجدادی
پیر، کهنه، بی ارزش، کرم خورده، فاسد شده، کهن سال، سوراخ شده
پیر، کودن
جاافتاده، سالخورده، سالدیده، سالمند، کهنسال، مسن، معمر ≠ برنا، جوان
پاتال، فرتوت، ناتوان ≠ مرید
ابدال، اوتاد، خضر، شیخ، قدیس، قطب، مراد، مرشد
پیشوا، قاید
۱. جاافتاده، سالخورده، سالدیده، سالمند، کهنسال، مسن، معمر
۲. پاتال، فرتوت، ناتوان
۳. ابدال، اوتاد، خضر، شیخ، قدیس، قطب، مراد، مرشد
۴. پیشوا، قاید ≠ برنا، جوان
۵. مرید
فرهنگ فارسی
کهنسال، سالخورده، کلانسال، رهبر، پیرطریقت
( اسم ) پدر اب : مگذر ز سر عشق که گر در یتیمی مانند. این عشق ترا مار و پیر نیست . ( مولوی )
یکی از حواریون است
( اسم ) پدر اب : مگذر ز سر عشق که گر در یتیمی مانند. این عشق ترا مار و پیر نیست . ( مولوی )
یکی از حواریون است
فرهنگ معین
[ په . ] (ص . اِ. ) ۱ - سالخورده . ۲ - مراد، مرشد. ۳ - دانا، خردمند. ، ~ ِ کسی در آمدن متحمل رنج فراوان شدن . ، ~ ِ کسی را در آوردن کسی را به سختی اذیت کردن .
لغت نامه دهخدا
پیر. ( ص ،اِ ) شیخ. شیخه. سالخورده. کلان سال. مسن. معمر. زرّ. مشیخه. ( دهار ). مقابل جوان. بزادبرآمده. دردبیس. فارض. اشیب. ( منتهی الارب ). کهام. ج ، پیران :
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو [ او ] مرا بکرد جوان.
مرا سینه پر انجوخ و تو چون چفته کمانی.
که مکن یاد بشعر اندر بسیار مرا
کاین فژه پیر ز بهر تو مرا خوار گرفت.
برهاناد ازوایزد دادار مرا.
نتوان راه کرد بی بالاد.
کهن گشت و شد بخت برناش پیر.
بگیتی نماند کسی جاودان.
بدانش دل پیر برنا بود.
گواهی نبشتند برنا و پیر.
پرستنده و باب گشتاسب را.
مگر پیر گشته دلاور قباد.
مرآن پیر را سرشکستند وپای.
که فرزند پیر آمد از خوب جفت.
جوانی کند پیر کانا بود.
که دانش بود مرد را دستگیر.
دل مرد برنا شد از رنج پیر.
ببالا و چهر و بر اردشیر.
بر پیر گودرز کشوادگان.
چه گویی سخنهای نادلپذیر.
چه نیکوتر از مرد دانا و پیر.
گویی بگه آلوده لتره غنجی.
سزد که او نکند طمع پیر دندان کرو.
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو [ او ] مرا بکرد جوان.
رودکی.
شدم پیر بدینسان و تو هم خودنه جوانی مرا سینه پر انجوخ و تو چون چفته کمانی.
رودکی.
داد پیغام بسراندر عیار مراکه مکن یاد بشعر اندر بسیار مرا
کاین فژه پیر ز بهر تو مرا خوار گرفت.
برهاناد ازوایزد دادار مرا.
رودکی.
من رهی پیر و سست پای شدم نتوان راه کرد بی بالاد.
فرالاوی.
برآنند کاندر ستخر اردشیرکهن گشت و شد بخت برناش پیر.
فردوسی.
همه مر گراییم پیر و جوان بگیتی نماند کسی جاودان.
فردوسی.
توانا بود هر که دانا بودبدانش دل پیر برنا بود.
فردوسی.
در آن محضر اژدها ناگزیرگواهی نبشتند برنا و پیر.
فردوسی.
براندیش کان پیر لهراسب راپرستنده و باب گشتاسب را.
فردوسی.
کس از نامدارانْش پاسخ ندادمگر پیر گشته دلاور قباد.
فردوسی.
برفتند هرکس که بد در سرای مرآن پیر را سرشکستند وپای.
فردوسی.
کسی سام یل را نیارست گفت که فرزند پیر آمد از خوب جفت.
فردوسی.
اگرچه گوی سرو بالا بودجوانی کند پیر کانا بود.
فردوسی.
چنین گفت داننده دهقان پیرکه دانش بود مرد را دستگیر.
فردوسی.
بدیشان نگه کرد شاه اردشیردل مرد برنا شد از رنج پیر.
فردوسی.
نگه کرد فرزانه ملاح پیرببالا و چهر و بر اردشیر.
فردوسی.
چو آگاهی آمد بآزادگان بر پیر گودرز کشوادگان.
فردوسی.
بدو گفت طوس ای سپهدار پیرچه گویی سخنهای نادلپذیر.
فردوسی.
مگر مرد با دانش و یاد گیرچه نیکوتر از مرد دانا و پیر.
فردوسی.
پیری و درازی و خشک شنجی گویی بگه آلوده لتره غنجی.
منجیک.
سزد که بگسلم از یار سیم دندان طمعسزد که او نکند طمع پیر دندان کرو.
کسائی.
پیر. [ ی ِ ] (اِخ ) (سَن ) یکی از اعزه و مقدسین نصاری است و مشهور به القنطره ای . چه از مردم قصبه ٔالقنطره از قصبات اسپانیول است . وی بسال 1499 م . تولد یافته و در سنه ٔ 1563 درگذشته بریاضت و تقوی مشهور است و برخی آثار دینی دارد. (قاموس الاعلام ترکی ).
پیر. [ ی ِ ] (اِخ ) (سَن ) یکی از ائمه ٔ معصوم نصاری و ملقب به زرین کلام . وی از سنه ٔ 433 تا 452 م . سمت اسقفی راونه را داشته و مردی فصیح و بلیغ بوده است و مواعظ واندرزهای مشهور دارد، روز چهارم کانون اول را نصرانیان به احترام او تعطیل کنند. (قاموس الاعلام ترکی ).
پیر. (اِخ ) دهی از بخش سرباز شهرستان ایرانشهر واقع در21 هزارگزی شمال خاوری سرباز و 10 هزارگزی شمال راه مالرو سرباز به زابلی . کوهستانی ، گرمسیر و مالاریائی . دارای 200 تن سکنه . آب آن از چشمه محصول آنجا غلات و خرما و ذرت . شغل اهالی زراعت . و راه مالرو است ساکنین از طایفه ٔ سرباز هستند. (فرهنگ جغرافیایی ایران ج 8).
پیر. (ص ،اِ) شیخ . شیخه . سالخورده . کلان سال . مسن . معمر. زرّ. مشیخه . (دهار). مقابل جوان . بزادبرآمده . دردبیس . فارض . اشیب . (منتهی الارب ). کهام . ج ، پیران :
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو [ او ] مرا بکرد جوان .
شدم پیر بدینسان و تو هم خودنه جوانی
مرا سینه پر انجوخ و تو چون چفته کمانی .
داد پیغام بسراندر عیار مرا
که مکن یاد بشعر اندر بسیار مرا
کاین فژه پیر ز بهر تو مرا خوار گرفت .
برهاناد ازوایزد دادار مرا.
من رهی پیر و سست پای شدم
نتوان راه کرد بی بالاد.
برآنند کاندر ستخر اردشیر
کهن گشت و شد بخت برناش پیر.
همه مر گراییم پیر و جوان
بگیتی نماند کسی جاودان .
توانا بود هر که دانا بود
بدانش دل پیر برنا بود.
در آن محضر اژدها ناگزیر
گواهی نبشتند برنا و پیر.
براندیش کان پیر لهراسب را
پرستنده و باب گشتاسب را.
کس از نامدارانْش پاسخ نداد
مگر پیر گشته دلاور قباد.
برفتند هرکس که بد در سرای
مرآن پیر را سرشکستند وپای .
کسی سام یل را نیارست گفت
که فرزند پیر آمد از خوب جفت .
اگرچه گوی سرو بالا بود
جوانی کند پیر کانا بود.
چنین گفت داننده دهقان پیر
که دانش بود مرد را دستگیر.
بدیشان نگه کرد شاه اردشیر
دل مرد برنا شد از رنج پیر.
نگه کرد فرزانه ملاح پیر
ببالا و چهر و بر اردشیر.
چو آگاهی آمد بآزادگان
بر پیر گودرز کشوادگان .
بدو گفت طوس ای سپهدار پیر
چه گویی سخنهای نادلپذیر.
مگر مرد با دانش و یاد گیر
چه نیکوتر از مرد دانا و پیر.
پیری و درازی و خشک شنجی
گویی بگه آلوده لتره غنجی .
سزد که بگسلم از یار سیم دندان طمع
سزد که او نکند طمع پیر دندان کرو.
از دهان تو همی آید غساک
پیر گشتی ریخت مویت از هباک .
مادرتان پیرگشت و پشت بخم کرد
موی سر او سپید گشت و رخش زرد.
چون نگه کرد بدان دختر کان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
گفتم همی چه گویی ای هیز گلخنی
گفتا که چه شنیدی ای پیر مسجدی .
پیرست و حق خدمت دارد. (تاریخ بیهقی ص 369). ما پیران اگر عمر بیابیم بسیار آثار ستوده خواهیم دید. (تاریخ بیهقی ص 393). من پیر شده ام و از من اینکار بهیچ حال نیاید. (تاریخ بیهقی ).
... طمع پیر و جوان باز چو شیطان رجیم .
نه فلان کرد و نه بهمان و نه پیر و نه جوان ...
با چنین پیران لابل که جوانان چنین ...
سپهبد برآمد بر آن تیغ کوه
بشد نزد آن پیر دانشپژوه .
بخندید بر پیر و بر دردمند.
خروشید و گفتامرا خیر خیر
به بیغاره دشمن کهن خواند و پیر.
گفت نه پیر و نه جوان میان این هر دو. (قصص الانبیاء ص 119).
چو پیر گشتی و بیدار گشتی ای نادان
ترش بود پس هفتاد ناز و الغنجار.
جز بتدبیر پیر کار مکن
پیر دانش نه پیر چرخ کهن .
گه با چهار پیر زبان کرده در دهن
گه با دو طفل در دهن افکنده ریسمان .
جوان گر بدانش بود بی نظیر
نیاز آیدش هم بگفتار پیر.
در خانقاه باغ نه صادر نه واردست
تا پیر بنیه گشت حریف گران برف .
مراگناه نباشد نظر بروی جوانان
که پیر داند مقدار روزگار جوانی .
فضله ٔ مکارم ایشان به ارامل و پیران و اقارب و جیران میرسد. (گلستان ).
بشنو که من نصیحت پیران شنیده ام
بیش از تو خلق دیده و پیش از تو دیده ام .
ندیدم چنین گنج و ملک و سریر
که وقفست بر طفل برنا و پیر.
وای از آن پیران طفل ناادیب
گشته از قوت بلای هر لبیب .
من پیر سال و ماه نیم ، یار بیوفاست
بر من چو عمر میگذرد پیر ازان شدم .
پیرمردی زن جوان میخواست
گفتمش ترک این هوس خوشتر.
بکش مگذار کاین سگ پیر گردد
که چون شد پیر غافل گیر گردد؟
غنج ؛ پیر کلانسال . شیخ غاس ؛ پیر فانی . ناقةٌ متهدمه ؛ ناقه ٔ پیر فانی . اهمام ؛ سخت پیر شدن . همة، هم ؛ پیر فانی . همامة، همومة، انهمام ؛ پیر فانی . هلوف ؛ پیر کلان سال . تهریم ؛ پیر خرف گردانیدن . هرب ؛ پیر کلان سال گردیدن . اهرام ؛ پیر و کلان سال گردانیدن . هصو؛ پیر شدن . قرة؛ پیر سالخورده . ریبال ؛ پیر ناتوان . قنسر، قنسری ؛ پیر دیرینه . جلجاب ؛ پیر زفت . نهبل ، نهبلة؛پیر کلانسال . شهیر؛ مرد پیر. جرضم ؛ پیر بر جای مانده از لاغری و سخت پیر. شیخ کنع؛ پیر درترنجیده اندام . اجراز؛ بوقت مردن رسیدن پیر. تخجیة؛ پشت خم کردن پیر.نعثل ؛ پیر گول . مسبه ، مسبوه ؛ پیر خرف . لبخ ؛ پیر بزرگ سال گردیدن . هرم ؛ سخت پیر. هدم ؛ پیر سالخورده . دردح ؛ پیر فانی . قذعمیل ؛ پیر کهنسال . خدّب ؛ مرد پیر. دبور؛ پیر شدن مرد. شاسف ؛ پیر پوست بر استخوان خشک شده .تبتیة؛ پیر و ضعیف گردیدن . هدّ؛ پیر گردیدن . ادلهنان ؛ پیر شدن . ذرء؛ پیر گردیدن . ذقن ؛ پیر فانی . رجل ٌ اذرء؛ مرد پیر. عسیف ؛ پیر فانی . عنجش ؛ پیرفانی یا ترنجیده پوست . عنجل ؛ پیری که از کمی و برهنگی گوشت استخوانش برآمده باشد. (منتهی الارب ).
- امثال :
مثل پیر بیخواب .
پیری نداری پیری بخر .
پیران پیرایه ٔ ملکند .
صاحب آنندراج گوید: سال آزمای ، کهن ، پالوده مغز از صفات اوست و اطلاق آن بر اشجار و شراب و غیره بنا بر مواقع استعمال است مثل لفظ جوان :
از آتش هر چنار پیرش
در تاب و تب آسمان چو شیرش .
صاحب قاموس کتاب مقدس گوید: پیر معروف است اشخاص پیرو سالخورده در میان عبرانیان و سایر اقوام محترم و معزز بوده اند. (ایوب 12:12 و 15:10). و جوانان در حین ورود پیران میبایست برپا شوند. (لاویان : 19:32). و اگر کسی نسبت بپیران بی احترامی و هتک حرمت می نمود مورد ملامت و سرزنش و محکوم بمجازات بود (تثنیه 28:50 مراثی ارمیا 5:12) و البته پیران نیز تکالیف مخصوصه نسبت بجوانان داشتند که میبایست مجری دارند و حکمتی که از تجربه تحصیل شود بسیار گرانبهاست (اول پادشاهان 12: 1 - 16. ایوب 32:7) مقابل تکالیف کلیسا و بعبارت اخری تکالیف دولت و ملت در ایام عهد عتیق و جدید بعهده ٔ پیران موکول بود. (قاموس کتاب مقدس ).
- پیران دولت ؛ بزرگان دولت : بیش کس نبود از پیران دولت که کاری برگذارد. (تاریخ بیهقی ص 334). اکنون خوارزمشاه پیر دولت است آنچه رفت در باید گذاشت . (تاریخ بیهقی ص 355).
- پیران قوم ؛ قدماء آنان . سالخوردگان و معمرین آنان : سه تن از پیران کهن تر داناتر سوی یعقوب ننگریستند. (تاریخ بیهقی ص 248).
- پیران ناحیه یا کشور ؛ بزرگان آنجا. سالخوردگان بوم و بر :
من مرید دم پیران خراسانم از آنک
شهسواران را جولان بخراسان یابم .
|| دیرینه . قدیم . کهن .کهنه . سالیان بر او گذشته :
چنین است کردار این چرخ پیر
چه با اردوان و چه با اردشیر.
سفیده چو پیدا شد از چرخ پیر
چو زر آب شد روی دریای قیر.
بیار ای بت کشمیر شراب کهن و پیر
بده پُرّ و تهی گیر که مان ننگ و نبردست .
ای که بر خیره همی دعوی بیهوده کنی
که فلان بودست از یاران دیرینه و پیر.
ساقی نبید پیر ده اکنون که شد جوان
این باغ پیر گشته بعمر جوان گل .
|| مراد. مرشد. شیخ . (دهار). دلیل . پیشوا. امام . آنکه خود راهنماست و مرشد و راهنما ندارد. دستگیر. قطب . پیر طریقت . مقابل مرید. مقابل سالک ، پیشوای طریقت صوفیه . امام و پیشوای صوفیان . شیخ تصوف :
کسی کو پی رهبر وپیر گردد
ره راست او راست از خلق یکسر.
هیچ خصمی را این شغل نیاموزد خصم
هیچ صوفی را این کار نفرماید پیر.
خاطر من بگه نظم سخن
خانقاهیست پر از پیر و مرید.
پیری که پیر هفت فلک زیبدش مرید
میری که میر هشت جنان شایدش غلام .
آن پیر ما که صبح لقائیست خضرنام
هر صبح بوی چشمه ٔخضر آیدش ز کام .
وآن پیر کو خلیفه کتاب دل منست
چون صبحگاه سر بمناجات برگشاد.
گر مریدی چنانک رانندت
برهی رو که پیر خوانندت .
نقل است که او را نشان دادند که فلان جای پیر[ ی ] بزرگست از دور جای بدیدن او شد. (تذکرةالاولیاء عطار). پس میان خضر و او بسی سخن برفت و پیر او خضر بود علیه السلام که او را در این کار کشیده بود باذن اﷲ تعالی . (تذکرةالاولیاء عطار).
هر که هست از فقیه و پیر و مرید
وز زبان آوران پاک نفس .
گر ز پیش خود برانی چون سگ از مسجدسرا
سر ز حکمت برنگیرم چون مرید از حکم پیر.
از بیطاقتی شکایت پیش پدر برد. گلستان چ یوسفی ص 155). یکی را شنیدم از پیران مربی که مریدی را میگفت . (گلستان ).
مریدی گفت پیری را چکنم کز خلایق
برنج اندرم از بس که بزیارتم همی آیند.
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت
آفرین بر نظر پاک خطاپوشش باد.
سر ز حیرت بدر میکده ها برکردم
چون شناسای تو در صومعه یک پیر نبود.
- امثال :
بطفلی خدمت پیری نکردم
به پیری خدمت طفلم ضروریست .
پیرنمی پرد، مریدان می پرانند .
پیر میسازد مریدان دسته می نهند .
پیر من خس است اعتقاد من بس است .
بی پیر مرو تو در خرابات
هرچند سکندر زمانی .
|| مرشد و راهنما پیش زردشتیان . || پیغمبر در تداول یهودان ایران : به پیرم موسی .
- بی پیر ؛ که بر راهی استوار نیست :
با شراب تازه زاهد ترشروئی میکند
کو جوانمردی که سازد کار این بی پیر را.
- پیرخر ؛ بزادآمده . فرتوت از کهنسالی : اگر پیرخر بار نکشد راه برد. (تاریخ سیستان ).
- پیرسر ؛ سالخورد. سپیدموی سر از پیری :
که هرگز کس اندر جهان آن ندید
نه از پیر سر کاردانان شنید.
- پیر کفتار ؛ زنی سالخورده و زشت اندرون ؟
- پیرگبر ؛ پیر بی دین .
- گنده پیر ؛ قشعة. (منتهی الارب ). قندفیر .
وینم کهن گشته گنده پیر گران
دل مامی چگونه برباید.
تا تو بدین فسونش ببر گیری
این گنده پیر جادوی رعنا را.
این گنده پیر را ز کجا عنبر
پشکیست خشک ناقه ٔ تاتارش .
چه گویی که پوشیده این جامه ها را
همان گنده پیری چوکفتار دارد.
شفشلیق ؛ گنده پیر فروهشته گوشت سست اعضا. (منتهی الارب ).
|| و نیز در معنی سالخورده و هم در معنای مرید و پیشوا مضاف کلمات مخلتفه واقع شود چون : پیر تعلیم :
دل من پیر تعلیم است و من طفل زباندانش
دم تسلیم سر عشر و سر زانو دبستانش .
- پیر خرد :
شاه ملک بین بصبح پرده برانداخته
پیر خرد بین بمی خرقه درانداخته .
- پیر چرخ و پیران چرخ یا فلک :
پیران هفت چرخ بمعلوم هشت خلد
یک ژنده ٔدوتایی او را خریده اند.
کوس چون صومعه ٔ پیر ششم چرخ کزو
بانگ شش دانه ٔ تسبیح ثریا شنوند.
بر سر این حکمنامه مهر نبندد
پیر ششم چرخ در قضای صفاهان .
- پیر خوش سیما ؛ مجازاً دنیا و روزگار :
ببین باری که هر ساعت ازین پیروزه گون خیمه
چه بازیها برون آرد همی این پیر خوش سیما.
- پیر دِیر . رجو ع به پیر دیر در ردیف خودشود.
- پیر عشق :
پیر عشق آنجا بعرسی پاره میکرد آسمان
من نصیبه شانه دانی بی کمان آورده ام .
- پیر میخانه . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود :
پیر میخانه همی خواند معمائی دوش
از خط جام که فرجام چه خواهد بودن .
- پیر میکده . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود.
- پیر می فروش . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود :
دی پیر می فروش که ذکرش بخیر باد
گفتا صبوح نوش و غم دل ببر ز یاد.
- پیر دین :
بدل بد رجوع تو کان پیر دین را
بجزاستقامت عصایی نیابی .
- پیر مبارک قدم ؛ پیر خجسته پی :
بفرمود تا مهتران خدم
بخواندند پیر مبارک قدم .
- پیر محله . رجوع به این کلمه در ردیف خودشود :
عالم شهر گو مرا وعظ مکن که نشنوم
پیر محله گو مرا توبه مده که بشکنم .
- پیر مرند ؛ پیری و مرادی مقیم شهر مرند بعهد خاقانی یا پیش از وی :
حکم حق رانش چون قاضی خوی
نطق دستانش چون پیر مرند.
- پیر مغان . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود.
- پیر هری ؛ خواجه عبداﷲ انصاری . رجوع به پیر هری و رجوع به عبداﷲ انصاری شود.
|| پیر و پیغمبر. رجوع به این کلمه درردیف خود شود.
پیر فرتوت گشته بودم سخت
دولت تو [ او ] مرا بکرد جوان .
رودکی .
شدم پیر بدینسان و تو هم خودنه جوانی
مرا سینه پر انجوخ و تو چون چفته کمانی .
رودکی .
داد پیغام بسراندر عیار مرا
که مکن یاد بشعر اندر بسیار مرا
کاین فژه پیر ز بهر تو مرا خوار گرفت .
برهاناد ازوایزد دادار مرا.
رودکی .
من رهی پیر و سست پای شدم
نتوان راه کرد بی بالاد.
فرالاوی .
برآنند کاندر ستخر اردشیر
کهن گشت و شد بخت برناش پیر.
فردوسی .
همه مر گراییم پیر و جوان
بگیتی نماند کسی جاودان .
فردوسی .
توانا بود هر که دانا بود
بدانش دل پیر برنا بود.
فردوسی .
در آن محضر اژدها ناگزیر
گواهی نبشتند برنا و پیر.
فردوسی .
براندیش کان پیر لهراسب را
پرستنده و باب گشتاسب را.
فردوسی .
کس از نامدارانْش پاسخ نداد
مگر پیر گشته دلاور قباد.
فردوسی .
برفتند هرکس که بد در سرای
مرآن پیر را سرشکستند وپای .
فردوسی .
کسی سام یل را نیارست گفت
که فرزند پیر آمد از خوب جفت .
فردوسی .
اگرچه گوی سرو بالا بود
جوانی کند پیر کانا بود.
فردوسی .
چنین گفت داننده دهقان پیر
که دانش بود مرد را دستگیر.
فردوسی .
بدیشان نگه کرد شاه اردشیر
دل مرد برنا شد از رنج پیر.
فردوسی .
نگه کرد فرزانه ملاح پیر
ببالا و چهر و بر اردشیر.
فردوسی .
چو آگاهی آمد بآزادگان
بر پیر گودرز کشوادگان .
فردوسی .
بدو گفت طوس ای سپهدار پیر
چه گویی سخنهای نادلپذیر.
فردوسی .
مگر مرد با دانش و یاد گیر
چه نیکوتر از مرد دانا و پیر.
فردوسی .
پیری و درازی و خشک شنجی
گویی بگه آلوده لتره غنجی .
منجیک .
سزد که بگسلم از یار سیم دندان طمع
سزد که او نکند طمع پیر دندان کرو.
کسائی .
از دهان تو همی آید غساک
پیر گشتی ریخت مویت از هباک .
طیان .
مادرتان پیرگشت و پشت بخم کرد
موی سر او سپید گشت و رخش زرد.
منوچهری .
چون نگه کرد بدان دختر کان مادر پیر
سبز بودند یکایک چه صغیر و چه کبیر.
منوچهری .
گفتم همی چه گویی ای هیز گلخنی
گفتا که چه شنیدی ای پیر مسجدی .
عسجدی .
پیرست و حق خدمت دارد. (تاریخ بیهقی ص 369). ما پیران اگر عمر بیابیم بسیار آثار ستوده خواهیم دید. (تاریخ بیهقی ص 393). من پیر شده ام و از من اینکار بهیچ حال نیاید. (تاریخ بیهقی ).
... طمع پیر و جوان باز چو شیطان رجیم .
ابوحنیفه ٔ اسکافی .
نه فلان کرد و نه بهمان و نه پیر و نه جوان ...
ابوحنیفه اسکافی .
با چنین پیران لابل که جوانان چنین ...
ابوحنیفه اسکافی .
سپهبد برآمد بر آن تیغ کوه
بشد نزد آن پیر دانشپژوه .
(از لغت نامه ٔ اسدی ).
بخندید بر پیر و بر دردمند.
اسدی .
خروشید و گفتامرا خیر خیر
به بیغاره دشمن کهن خواند و پیر.
اسدی .
گفت نه پیر و نه جوان میان این هر دو. (قصص الانبیاء ص 119).
چو پیر گشتی و بیدار گشتی ای نادان
ترش بود پس هفتاد ناز و الغنجار.
عثمان مختاری .
جز بتدبیر پیر کار مکن
پیر دانش نه پیر چرخ کهن .
سنائی .
گه با چهار پیر زبان کرده در دهن
گه با دو طفل در دهن افکنده ریسمان .
خاقانی .
جوان گر بدانش بود بی نظیر
نیاز آیدش هم بگفتار پیر.
نظامی .
در خانقاه باغ نه صادر نه واردست
تا پیر بنیه گشت حریف گران برف .
کمال اسماعیل .
مراگناه نباشد نظر بروی جوانان
که پیر داند مقدار روزگار جوانی .
سعدی .
فضله ٔ مکارم ایشان به ارامل و پیران و اقارب و جیران میرسد. (گلستان ).
بشنو که من نصیحت پیران شنیده ام
بیش از تو خلق دیده و پیش از تو دیده ام .
سعدی .
ندیدم چنین گنج و ملک و سریر
که وقفست بر طفل برنا و پیر.
سعدی .
وای از آن پیران طفل ناادیب
گشته از قوت بلای هر لبیب .
مولوی .
من پیر سال و ماه نیم ، یار بیوفاست
بر من چو عمر میگذرد پیر ازان شدم .
حافظ.
پیرمردی زن جوان میخواست
گفتمش ترک این هوس خوشتر.
ابن یمین .
بکش مگذار کاین سگ پیر گردد
که چون شد پیر غافل گیر گردد؟
غنج ؛ پیر کلانسال . شیخ غاس ؛ پیر فانی . ناقةٌ متهدمه ؛ ناقه ٔ پیر فانی . اهمام ؛ سخت پیر شدن . همة، هم ؛ پیر فانی . همامة، همومة، انهمام ؛ پیر فانی . هلوف ؛ پیر کلان سال . تهریم ؛ پیر خرف گردانیدن . هرب ؛ پیر کلان سال گردیدن . اهرام ؛ پیر و کلان سال گردانیدن . هصو؛ پیر شدن . قرة؛ پیر سالخورده . ریبال ؛ پیر ناتوان . قنسر، قنسری ؛ پیر دیرینه . جلجاب ؛ پیر زفت . نهبل ، نهبلة؛پیر کلانسال . شهیر؛ مرد پیر. جرضم ؛ پیر بر جای مانده از لاغری و سخت پیر. شیخ کنع؛ پیر درترنجیده اندام . اجراز؛ بوقت مردن رسیدن پیر. تخجیة؛ پشت خم کردن پیر.نعثل ؛ پیر گول . مسبه ، مسبوه ؛ پیر خرف . لبخ ؛ پیر بزرگ سال گردیدن . هرم ؛ سخت پیر. هدم ؛ پیر سالخورده . دردح ؛ پیر فانی . قذعمیل ؛ پیر کهنسال . خدّب ؛ مرد پیر. دبور؛ پیر شدن مرد. شاسف ؛ پیر پوست بر استخوان خشک شده .تبتیة؛ پیر و ضعیف گردیدن . هدّ؛ پیر گردیدن . ادلهنان ؛ پیر شدن . ذرء؛ پیر گردیدن . ذقن ؛ پیر فانی . رجل ٌ اذرء؛ مرد پیر. عسیف ؛ پیر فانی . عنجش ؛ پیرفانی یا ترنجیده پوست . عنجل ؛ پیری که از کمی و برهنگی گوشت استخوانش برآمده باشد. (منتهی الارب ).
- امثال :
مثل پیر بیخواب .
پیری نداری پیری بخر .
پیران پیرایه ٔ ملکند .
صاحب آنندراج گوید: سال آزمای ، کهن ، پالوده مغز از صفات اوست و اطلاق آن بر اشجار و شراب و غیره بنا بر مواقع استعمال است مثل لفظ جوان :
از آتش هر چنار پیرش
در تاب و تب آسمان چو شیرش .
تأثیر.
صاحب قاموس کتاب مقدس گوید: پیر معروف است اشخاص پیرو سالخورده در میان عبرانیان و سایر اقوام محترم و معزز بوده اند. (ایوب 12:12 و 15:10). و جوانان در حین ورود پیران میبایست برپا شوند. (لاویان : 19:32). و اگر کسی نسبت بپیران بی احترامی و هتک حرمت می نمود مورد ملامت و سرزنش و محکوم بمجازات بود (تثنیه 28:50 مراثی ارمیا 5:12) و البته پیران نیز تکالیف مخصوصه نسبت بجوانان داشتند که میبایست مجری دارند و حکمتی که از تجربه تحصیل شود بسیار گرانبهاست (اول پادشاهان 12: 1 - 16. ایوب 32:7) مقابل تکالیف کلیسا و بعبارت اخری تکالیف دولت و ملت در ایام عهد عتیق و جدید بعهده ٔ پیران موکول بود. (قاموس کتاب مقدس ).
- پیران دولت ؛ بزرگان دولت : بیش کس نبود از پیران دولت که کاری برگذارد. (تاریخ بیهقی ص 334). اکنون خوارزمشاه پیر دولت است آنچه رفت در باید گذاشت . (تاریخ بیهقی ص 355).
- پیران قوم ؛ قدماء آنان . سالخوردگان و معمرین آنان : سه تن از پیران کهن تر داناتر سوی یعقوب ننگریستند. (تاریخ بیهقی ص 248).
- پیران ناحیه یا کشور ؛ بزرگان آنجا. سالخوردگان بوم و بر :
من مرید دم پیران خراسانم از آنک
شهسواران را جولان بخراسان یابم .
خاقانی .
|| دیرینه . قدیم . کهن .کهنه . سالیان بر او گذشته :
چنین است کردار این چرخ پیر
چه با اردوان و چه با اردشیر.
فردوسی .
سفیده چو پیدا شد از چرخ پیر
چو زر آب شد روی دریای قیر.
فردوسی .
بیار ای بت کشمیر شراب کهن و پیر
بده پُرّ و تهی گیر که مان ننگ و نبردست .
منوچهری .
ای که بر خیره همی دعوی بیهوده کنی
که فلان بودست از یاران دیرینه و پیر.
ناصرخسرو.
ساقی نبید پیر ده اکنون که شد جوان
این باغ پیر گشته بعمر جوان گل .
مسعودسعد.
|| مراد. مرشد. شیخ . (دهار). دلیل . پیشوا. امام . آنکه خود راهنماست و مرشد و راهنما ندارد. دستگیر. قطب . پیر طریقت . مقابل مرید. مقابل سالک ، پیشوای طریقت صوفیه . امام و پیشوای صوفیان . شیخ تصوف :
کسی کو پی رهبر وپیر گردد
ره راست او راست از خلق یکسر.
ناصرخسرو.
هیچ خصمی را این شغل نیاموزد خصم
هیچ صوفی را این کار نفرماید پیر.
سوزنی .
خاطر من بگه نظم سخن
خانقاهیست پر از پیر و مرید.
سوزنی .
پیری که پیر هفت فلک زیبدش مرید
میری که میر هشت جنان شایدش غلام .
خاقانی .
آن پیر ما که صبح لقائیست خضرنام
هر صبح بوی چشمه ٔخضر آیدش ز کام .
خاقانی .
وآن پیر کو خلیفه کتاب دل منست
چون صبحگاه سر بمناجات برگشاد.
خاقانی .
گر مریدی چنانک رانندت
برهی رو که پیر خوانندت .
نظامی .
نقل است که او را نشان دادند که فلان جای پیر[ ی ] بزرگست از دور جای بدیدن او شد. (تذکرةالاولیاء عطار). پس میان خضر و او بسی سخن برفت و پیر او خضر بود علیه السلام که او را در این کار کشیده بود باذن اﷲ تعالی . (تذکرةالاولیاء عطار).
هر که هست از فقیه و پیر و مرید
وز زبان آوران پاک نفس .
سعدی .
گر ز پیش خود برانی چون سگ از مسجدسرا
سر ز حکمت برنگیرم چون مرید از حکم پیر.
سعدی .
از بیطاقتی شکایت پیش پدر برد. گلستان چ یوسفی ص 155). یکی را شنیدم از پیران مربی که مریدی را میگفت . (گلستان ).
مریدی گفت پیری را چکنم کز خلایق
برنج اندرم از بس که بزیارتم همی آیند.
سعدی .
پیر ما گفت خطا بر قلم صنع نرفت
آفرین بر نظر پاک خطاپوشش باد.
حافظ.
سر ز حیرت بدر میکده ها برکردم
چون شناسای تو در صومعه یک پیر نبود.
حافظ.
- امثال :
بطفلی خدمت پیری نکردم
به پیری خدمت طفلم ضروریست .
پیرنمی پرد، مریدان می پرانند .
پیر میسازد مریدان دسته می نهند .
پیر من خس است اعتقاد من بس است .
بی پیر مرو تو در خرابات
هرچند سکندر زمانی .
|| مرشد و راهنما پیش زردشتیان . || پیغمبر در تداول یهودان ایران : به پیرم موسی .
- بی پیر ؛ که بر راهی استوار نیست :
با شراب تازه زاهد ترشروئی میکند
کو جوانمردی که سازد کار این بی پیر را.
صائب .
- پیرخر ؛ بزادآمده . فرتوت از کهنسالی : اگر پیرخر بار نکشد راه برد. (تاریخ سیستان ).
- پیرسر ؛ سالخورد. سپیدموی سر از پیری :
که هرگز کس اندر جهان آن ندید
نه از پیر سر کاردانان شنید.
فردوسی .
- پیر کفتار ؛ زنی سالخورده و زشت اندرون ؟
- پیرگبر ؛ پیر بی دین .
- گنده پیر ؛ قشعة. (منتهی الارب ). قندفیر .
وینم کهن گشته گنده پیر گران
دل مامی چگونه برباید.
ناصرخسرو.
تا تو بدین فسونش ببر گیری
این گنده پیر جادوی رعنا را.
ناصرخسرو.
این گنده پیر را ز کجا عنبر
پشکیست خشک ناقه ٔ تاتارش .
ناصرخسرو.
چه گویی که پوشیده این جامه ها را
همان گنده پیری چوکفتار دارد.
ناصرخسرو.
شفشلیق ؛ گنده پیر فروهشته گوشت سست اعضا. (منتهی الارب ).
|| و نیز در معنی سالخورده و هم در معنای مرید و پیشوا مضاف کلمات مخلتفه واقع شود چون : پیر تعلیم :
دل من پیر تعلیم است و من طفل زباندانش
دم تسلیم سر عشر و سر زانو دبستانش .
خاقانی .
- پیر خرد :
شاه ملک بین بصبح پرده برانداخته
پیر خرد بین بمی خرقه درانداخته .
خاقانی .
- پیر چرخ و پیران چرخ یا فلک :
پیران هفت چرخ بمعلوم هشت خلد
یک ژنده ٔدوتایی او را خریده اند.
خاقانی .
کوس چون صومعه ٔ پیر ششم چرخ کزو
بانگ شش دانه ٔ تسبیح ثریا شنوند.
خاقانی .
بر سر این حکمنامه مهر نبندد
پیر ششم چرخ در قضای صفاهان .
خاقانی .
- پیر خوش سیما ؛ مجازاً دنیا و روزگار :
ببین باری که هر ساعت ازین پیروزه گون خیمه
چه بازیها برون آرد همی این پیر خوش سیما.
سنائی .
- پیر دِیر . رجو ع به پیر دیر در ردیف خودشود.
- پیر عشق :
پیر عشق آنجا بعرسی پاره میکرد آسمان
من نصیبه شانه دانی بی کمان آورده ام .
خاقانی .
- پیر میخانه . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود :
پیر میخانه همی خواند معمائی دوش
از خط جام که فرجام چه خواهد بودن .
حافظ.
- پیر میکده . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود.
- پیر می فروش . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود :
دی پیر می فروش که ذکرش بخیر باد
گفتا صبوح نوش و غم دل ببر ز یاد.
حافظ.
- پیر دین :
بدل بد رجوع تو کان پیر دین را
بجزاستقامت عصایی نیابی .
خاقانی .
- پیر مبارک قدم ؛ پیر خجسته پی :
بفرمود تا مهتران خدم
بخواندند پیر مبارک قدم .
سعدی .
- پیر محله . رجوع به این کلمه در ردیف خودشود :
عالم شهر گو مرا وعظ مکن که نشنوم
پیر محله گو مرا توبه مده که بشکنم .
سعدی .
- پیر مرند ؛ پیری و مرادی مقیم شهر مرند بعهد خاقانی یا پیش از وی :
حکم حق رانش چون قاضی خوی
نطق دستانش چون پیر مرند.
خاقانی .
- پیر مغان . رجوع به این کلمه در ردیف خود شود.
- پیر هری ؛ خواجه عبداﷲ انصاری . رجوع به پیر هری و رجوع به عبداﷲ انصاری شود.
|| پیر و پیغمبر. رجوع به این کلمه درردیف خود شود.
پیر. [ ی ِ ] (اِخ ) پتروس . پطرس . یکی از حواریون است ، برادر آندریاس از اصحاب حضرت عیسی علیه السلام .وی بصید ماهی اشتغال داشته و نام اصلی وی شمعون بوده است ، و آن حضرت ویرا به کفاس که در زبان عبری بمعنی سنگ میباشد، مسمی فرمود، پس رومیان این کلمه را بزبان خود ترجمه کرده پتروس نامیدند و فرانسویها بشکل پیر و بهمان معنی استعمال نمودند. هنگام توقف حضرت مسیح در میان انبوه مردم پشت سر آن حضرت روان میشد چون هواخواهیش را معلوم کردند برای رهائی از چنگ خرده گیران در موقع انکار آمد و گفت : من اصلاً ویرا نمیشناسم این گناهش بخشیده شد، و در عالم رؤیا از طرف آن جناب مأمور به نشر نصرانیت گردید و بمقام خلافت نایل گشت ، پس با کمال جدیت به نشر و ترویج دین مسیح پرداخت تا آنجا که در یک روز در بیت المقدس سه هزار تن را ارشاد کرد، و معبد انطاکیه را تأسیس نمود و مدتی درآناطولی به نشر دین و هدایت و موعظه مشغول بود، بسال 42 م . بروم رسید، بعدها چند بار به مشرق زمین سفر کرد، و در سال 52 در محفل روحانیان نصاری منعقده در قدس حضور یافت ، و بسال 65 به روم عودت نمود و در زمره ٔ مسیحیان از طرف نرون تعقیب و توقیف شد و پس از 8 ماه با پاولوس یکجا بخاچ وارون مصلوب و معدومش کردند،بعدها بر مدفن وی بزرگترین معبد جهانی را بنا کردندکه بکلیسای سنت پیر یا سان پترو معروف شده است . وی را مؤسس مسند پاپی میدانند و روز 29 حزیران را به احترام او روز تعطیل میشمارند. (قاموس الاعلام ترکی ).
فرهنگ عمید
۱. کهن سال، سال خورده، کلان سال.
۲. (اسم ) (تصوف ) مرشد، رهبر، پیر طریقت.
* پیر جادو: [قدیمی] آن که عمر خود را در ساحری گذرانیده، جادوگر پیر.
* پیر خرابات: (تصوف ) [قدیمی، مجاز]
۱. آن که خرابات را اداره کند، پیر می فروش.
۲. انسان کامل و رهبر، مرشد و راهنمای تصوف، مرشد کامل که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند: به فریادم رس ای پیر خرابات / به یک جرعه جوانم کن که پیرم (حافظ: ۶۶۲ )، بندۀ پیر خراباتم که لطفش دائم است / ورنه لطف شیخ و واعظ گاه هست و گاه نیست (حافظ: ۱۶۰ ).
* پیر خِرَد: [قدیمی، مجاز] عقل کل، فرد کامل، مرد دانا و عاقل.
* پیر دوتا: [قدیمی] پیری که پشتش خمیده باشد، پیر خمیده پشت.
* پیر دومو: ‹پیر دوموی›
۱. پیری که موهایش سفیدوسیاه باشد.
۲. [قدیمی، مجاز] دنیا.
۳. [قدیمی، مجاز] روز و شب: پیر دومویی که شب و روز توست / روز جوانی ادب آموز توست (نظامی۱: ۴۹ ).
* پیر دهقان:
۱. دهقان پیر، دهقان سال خورده.
۲. [قدیمی، مجاز] شراب انگوری کهنه.
* پیر دِیر: (تصوف ) [قدیمی، مجاز]
۱. راهب پیر.
۲. شیخ و مرشد کامل.
۳. رهبر، پیشوا.
۴. شخص بسیارآزموده و باتجربه: مغان را خبر کرد و پیران دیر / ندیدم در آن انجمن روی خیر (سعدی۱: ۱۷۸ ).
* پیر زر: [قدیمی] پیر کهن سال، پیر فرتوت.
* پیر سالخورد: [مجاز] شراب کهنه.
* پیر سالخورده: [مجاز] = پیر سالخورد
* پیر طریقت: (تصوف ) رهبری که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند، شیخ، مرشد.
* پیر کنعان: [مجاز] یعقوب پیغمبر.
* پیر کهن: [قدیمی] پیر کهن سال، پیر کلان سال، سال خورده.
* پیر مُغان: [قدیمی، مجاز]
۱. رئیس و بزرگ مُغان.
۲. پیر میکده.
۳. (تصوف ) انسان کامل و رهبر روحانی: زآن روز بر دلم در معنی گشوده شد / کز ساکنان درگه پیر مغان شدم (حافظ: ۶۴۴ ).
* پیر میخانه: [قدیمی، مجاز]
۱. پیر می فروش، پیر طریقت.
۲. (تصوف ) مرشد و راهنما، قطب.
* پیر میکده: [قدیمی، مجاز] = * پیر میخانه
۲. (اسم ) (تصوف ) مرشد، رهبر، پیر طریقت.
* پیر جادو: [قدیمی] آن که عمر خود را در ساحری گذرانیده، جادوگر پیر.
* پیر خرابات: (تصوف ) [قدیمی، مجاز]
۱. آن که خرابات را اداره کند، پیر می فروش.
۲. انسان کامل و رهبر، مرشد و راهنمای تصوف، مرشد کامل که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند: به فریادم رس ای پیر خرابات / به یک جرعه جوانم کن که پیرم (حافظ: ۶۶۲ )، بندۀ پیر خراباتم که لطفش دائم است / ورنه لطف شیخ و واعظ گاه هست و گاه نیست (حافظ: ۱۶۰ ).
* پیر خِرَد: [قدیمی، مجاز] عقل کل، فرد کامل، مرد دانا و عاقل.
* پیر دوتا: [قدیمی] پیری که پشتش خمیده باشد، پیر خمیده پشت.
* پیر دومو: ‹پیر دوموی›
۱. پیری که موهایش سفیدوسیاه باشد.
۲. [قدیمی، مجاز] دنیا.
۳. [قدیمی، مجاز] روز و شب: پیر دومویی که شب و روز توست / روز جوانی ادب آموز توست (نظامی۱: ۴۹ ).
* پیر دهقان:
۱. دهقان پیر، دهقان سال خورده.
۲. [قدیمی، مجاز] شراب انگوری کهنه.
* پیر دِیر: (تصوف ) [قدیمی، مجاز]
۱. راهب پیر.
۲. شیخ و مرشد کامل.
۳. رهبر، پیشوا.
۴. شخص بسیارآزموده و باتجربه: مغان را خبر کرد و پیران دیر / ندیدم در آن انجمن روی خیر (سعدی۱: ۱۷۸ ).
* پیر زر: [قدیمی] پیر کهن سال، پیر فرتوت.
* پیر سالخورد: [مجاز] شراب کهنه.
* پیر سالخورده: [مجاز] = پیر سالخورد
* پیر طریقت: (تصوف ) رهبری که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند، شیخ، مرشد.
* پیر کنعان: [مجاز] یعقوب پیغمبر.
* پیر کهن: [قدیمی] پیر کهن سال، پیر کلان سال، سال خورده.
* پیر مُغان: [قدیمی، مجاز]
۱. رئیس و بزرگ مُغان.
۲. پیر میکده.
۳. (تصوف ) انسان کامل و رهبر روحانی: زآن روز بر دلم در معنی گشوده شد / کز ساکنان درگه پیر مغان شدم (حافظ: ۶۴۴ ).
* پیر میخانه: [قدیمی، مجاز]
۱. پیر می فروش، پیر طریقت.
۲. (تصوف ) مرشد و راهنما، قطب.
* پیر میکده: [قدیمی، مجاز] = * پیر میخانه
۱. کهنسال؛ سالخورده؛ کلانسال.
۲. (اسم) (تصوف) مرشد؛ رهبر؛ پیر طریقت.
⟨ پیر جادو: [قدیمی] آنکه عمر خود را در ساحری گذرانیده؛ جادوگر پیر.
⟨ پیر خرابات: (تصوف) [قدیمی، مجاز]
۱. آنکه خرابات را اداره کند؛ پیر می‌فروش.
۲. انسان کامل و رهبر؛ مرشد و راهنمای تصوف؛ مرشد کامل که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند: ◻︎ به فریادم رس ای پیر خرابات / به یک جرعه جوانم کن که پیرم (حافظ: ۶۶۲)، ◻︎ بندۀ پیر خراباتم که لطفش دائم است / ورنه لطف شیخ و واعظ گاه هست و گاه نیست (حافظ: ۱۶۰).
⟨ پیر خِرَد: [قدیمی، مجاز] عقل کل؛ فرد کامل؛ مرد دانا و عاقل.
⟨ پیر دوتا: [قدیمی] پیری که پشتش خمیده باشد؛ پیر خمیده‌پشت.
⟨ پیر دومو: ‹پیر دوموی›
۱. پیری که موهایش سفیدوسیاه باشد.
۲. [قدیمی، مجاز] دنیا.
۳. [قدیمی، مجاز] روز و شب: ◻︎ پیر دومویی که شب و روز توست / روز جوانی ادب‌آموز توست (نظامی۱: ۴۹).
⟨ پیر دهقان:
۱. دهقان پیر؛ دهقان سالخورده.
۲. [قدیمی، مجاز] شراب انگوری کهنه.
⟨ پیر دِیر: (تصوف) [قدیمی، مجاز]
۱. راهب پیر.
۲. شیخ و مرشد کامل.
۳. رهبر؛ پیشوا.
۴. شخص بسیارآزموده و باتجربه: ◻︎ مغان را خبر کرد و پیران دیر / ندیدم در آن انجمن روی خیر (سعدی۱: ۱۷۸).
⟨ پیر زر: [قدیمی] پیر کهنسال؛ پیر فرتوت.
⟨ پیر سالخورد: [مجاز] شراب کهنه.
⟨ پیر سالخورده: [مجاز] = پیر سالخورد
⟨ پیر طریقت: (تصوف) رهبری که مریدان را به راه فقر و تصوف رهبری کند؛ شیخ؛ مرشد.
⟨ پیر کنعان: [مجاز] یعقوب پیغمبر.
⟨ پیر کهن: [قدیمی] پیر کهنسال؛ پیر کلانسال؛ سالخورده.
⟨ پیر مُغان: [قدیمی، مجاز]
۱. رئیس و بزرگ مُغان.
۲. پیر میکده.
۳. (تصوف) انسان کامل و رهبر روحانی: ◻︎ زآن روز بر دلم در معنی گشوده شد / کز ساکنان درگه پیر مغان شدم (حافظ: ۶۴۴).
⟨ پیر میخانه: [قدیمی، مجاز]
۱. پیر می‌فروش؛ پیر طریقت.
۲. (تصوف) مرشد و راهنما؛ قطب.
⟨ پیر میکده: [قدیمی، مجاز] = ⟨ پیر میخانه
دانشنامه عمومی
پسر
پیر کسی ست که دچار کهنسالی شده است.
پیر، داکوتای جنوبی، مرکز ایالت داکوتای جنوبی کشور ایالات متحده آمریکا
پیر همچنین ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:
پیر (تصوف)، اصطلاحی در عرفان به معنی راهنمای معنوی و مرشد عرفانی
پیر (آلبوم ابی)، آلبومی از ترانه های ابی تولید سال ۱۹۹۲
پیر، داکوتای جنوبی، مرکز ایالت داکوتای جنوبی کشور ایالات متحده آمریکا
پیر همچنین ممکن است به یکی از موارد زیر اشاره داشته باشد:
پیر (تصوف)، اصطلاحی در عرفان به معنی راهنمای معنوی و مرشد عرفانی
پیر (آلبوم ابی)، آلبومی از ترانه های ابی تولید سال ۱۹۹۲
wiki: فرانسوی برای مردان و معادل پیتر در زبان انگلیسی است (ممکن است به عنوان نام خانوادگی یا نام مکان نیز به کار رود). این لغت در فرانسوی به معنای صخره یا سنگ است و از واژهٔ یونانی «Petros» گرفته شده.
پیر آگوست رنوآر (۱۹۱۹-۱۸۴۱)، نقاش فرانسوی
پیر کوری (۱۹۰۶-۱۸۵۹)، فیزیک دان و شیمی دان فرانسوی
پیر کاردن (۱۹۲۲) طراح مد فرانسوی
پیر بوردیو (۲۰۰۲-۱۹۳۰) جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی
پیر (ابهام زدایی)
پیر آگوست رنوآر (۱۹۱۹-۱۸۴۱)، نقاش فرانسوی
پیر کوری (۱۹۰۶-۱۸۵۹)، فیزیک دان و شیمی دان فرانسوی
پیر کاردن (۱۹۲۲) طراح مد فرانسوی
پیر بوردیو (۲۰۰۲-۱۹۳۰) جامعه شناس و فیلسوف فرانسوی
پیر (ابهام زدایی)
wiki: پیر (نام)
دانشنامه آزاد فارسی
پیِر (Pierre)
مرکز ایالت داکوتای جنوبی، در بخش هیوز، در کرانۀ شرقی رود میسوری، با ۱۳,۹۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۰). در مرکز جغرافیایی ایالت و قارۀ امریکای شمالی قرار دارد. صنایع آن عبارت اند از گردشگری، فرآوری غلات، و تولید لبنیات. در محل مرکز سابق سرخ پوستان اَریکارا بنا شد. فورت پیِر، که در ساحل مقابل رود میسوری واقع شده، از ۱۸۱۷ مرکز تجارت خز بود. پس از ۱۸۸۰، با ورود راه آهن، این شهر به سرعت رشد کرد. در اواخر دهۀ ۱۸۸۰ مرکز تدارکات معدنچیان طلا و در ۱۸۸۹ مرکز ایالت شد.
مرکز ایالت داکوتای جنوبی، در بخش هیوز، در کرانۀ شرقی رود میسوری، با ۱۳,۹۰۰ نفر جمعیت (۲۰۰۰). در مرکز جغرافیایی ایالت و قارۀ امریکای شمالی قرار دارد. صنایع آن عبارت اند از گردشگری، فرآوری غلات، و تولید لبنیات. در محل مرکز سابق سرخ پوستان اَریکارا بنا شد. فورت پیِر، که در ساحل مقابل رود میسوری واقع شده، از ۱۸۱۷ مرکز تجارت خز بود. پس از ۱۸۸۰، با ورود راه آهن، این شهر به سرعت رشد کرد. در اواخر دهۀ ۱۸۸۰ مرکز تدارکات معدنچیان طلا و در ۱۸۸۹ مرکز ایالت شد.
wikijoo: پیر
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] پیر در اصل به معنای سال مند و کهن سال و در اصطلاح عرفان به معنای شیخ ، مرشد و راهنما و انسان باتجربه است.
برای بن و ریشه این واژه در زبان های باستانی دو نظریه وجود دارد:برخی آن را از صورت اوستایی prvya/ paro به معنای پیشین و مقدم مأخوذ می دانند و گروهی آن را هم ریشه پدر (در زبان های ایرانی باستان : pitar و در فارسی میانه : pid و pidar و یا به صورت هزوارش : Abytl) تصور کرده اند.
پیر در زبان های ایرانی میانه
در زبان های ایرانی میانه این واژه بی هیچ تغییری به صورت r ¦ i p دیده می شود.
پیر در آثار ساسانی
لفظ پیر در کتیبه های ساسانی دیده نشده است، ولی بر روی مهرهای آن روزگار و در ترکیب اعلام منقوش بر آن ها مانند r-talm ¦ i p و § taxs ¦ r-a ¦ i § r-c ¦ i p حضور دارد.وجود اصطلاح پیرپیدا g ¦ pir payta به معنای پیرنما در دینکرد ۷ و ترکیب مردی پیر، مردم پیر در کارنامه اردشیر بابکان و گزیده های زادسپرم درست به معنای سال خوردگان و هفتاد سالگان، شواهد خوبی برای معنای اصلی این واژه اند.
پیر در اوستا
...
برای بن و ریشه این واژه در زبان های باستانی دو نظریه وجود دارد:برخی آن را از صورت اوستایی prvya/ paro به معنای پیشین و مقدم مأخوذ می دانند و گروهی آن را هم ریشه پدر (در زبان های ایرانی باستان : pitar و در فارسی میانه : pid و pidar و یا به صورت هزوارش : Abytl) تصور کرده اند.
پیر در زبان های ایرانی میانه
در زبان های ایرانی میانه این واژه بی هیچ تغییری به صورت r ¦ i p دیده می شود.
پیر در آثار ساسانی
لفظ پیر در کتیبه های ساسانی دیده نشده است، ولی بر روی مهرهای آن روزگار و در ترکیب اعلام منقوش بر آن ها مانند r-talm ¦ i p و § taxs ¦ r-a ¦ i § r-c ¦ i p حضور دارد.وجود اصطلاح پیرپیدا g ¦ pir payta به معنای پیرنما در دینکرد ۷ و ترکیب مردی پیر، مردم پیر در کارنامه اردشیر بابکان و گزیده های زادسپرم درست به معنای سال خوردگان و هفتاد سالگان، شواهد خوبی برای معنای اصلی این واژه اند.
پیر در اوستا
...
wikifeqh: پیر
گویش اصفهانی
تکیه ای: pir
طاری: pir
طامه ای: pir
طرقی: pir
کشه ای: pir
نطنزی: pir
واژه نامه بختیاریکا
( ال ) ؛ از القاب پیشوندی بزرگان قوم بختیاری بجا مانده از زرتشتیان
بوراق؛ دیاق
بوراق؛ دیاق
جدول کلمات
فرتوت, کمپیر, سالخورده , مسن
پیشنهاد کاربران
پدر ：در زبان لری بهمئ دال واژه پدر به صورت ذال معجمه تلفظ می شود ذال معجمه تلفظی معدل thانگلیسی دارد. گاهی برای سهولت در تلفظ ذال معجمه به صورت" ی"خفیف تلفظ می شود.
شیخ
Old
سالخورده
کهن سال
کهن سال
فرتوت
پیَر در گویش یزدی به پدر گفته میشود
سالمند
پیر و کور در گویش شهرستان بهاباد به معنای ناتوان و عاجز است مثال، از بس کار کده ( کرده ) خودشا پیر و کور کده.
پیر به ترکی: قوجا ، یاشلی ، سینلی
پیر به معنی: شیخ ، قطب ، مراد ، رهبر ، مثال" پیر طریقت = راهبر ، راهنما ، مرشد که عارفان به آن اقتدا می کردند.
پیر هارون: نام شیخ ، قطب و عالمی وارسته بوده که در گورستان قدیمی شهر خسروشاه مدوفون است.
پیر به معنی: شیخ ، قطب ، مراد ، رهبر ، مثال" پیر طریقت = راهبر ، راهنما ، مرشد که عارفان به آن اقتدا می کردند.
پیر هارون: نام شیخ ، قطب و عالمی وارسته بوده که در گورستان قدیمی شهر خسروشاه مدوفون است.
جاافتاده، سالخورده، سالدیده، سالمند، کهنسال، مسن، معمر، پاتال، فرتوت، ناتوان، ابدال، اوتاد، خضر، شیخ، قدیس، قطب، مراد، مرشد، پیشوا، قاید، مرید
پیر در گویش لری یعنی امامزاده
( گویش تهرانی ) گیس پنبه
پیری
لهجه و گویش تهرانی
پیر مرد ( به توهین )
لهجه و گویش تهرانی
پیر مرد ( به توهین )
در زبان گیلکی : پدر، بابا
پیر :
دکتر کزازی در مورد واژه ی پیر می نویسد : ( ( پیر ریختی است از پدر . "د" در پدر ، به " ی" دیگر شده است . زبر ِ آن هماهنگ با زیر ( کسره ) در " پ " سترده آمده است . ریختی میانین از آن : پِیَر هنوز در گویش های بومی کاربرد دارذد . در آیینهای راز و دبستان های درویشی ، پیشوایان نَهانْ آشنا " پیر " خوانده می شوند و گاه بابا که واژه ای است دیگر پدر را . ) )
توانا بُوَد هر که دانا بُوَد ؛
ز دانش، دل پیر برنا بُوَد .
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 179 )
واژه ی پیر فارسی به شکل peer در زبا ن انگلیسی به معنی نجیب زاده و بزرگ کار برد دارد اما در زبان فارسی معنی های متعدد دارد پیر یعنی کهن سال – عالم – دانشمند – رهبر مذهبی – بزرگ. “پیر” رهبر دین میترایی . پیر با پییر – پدر – پیتر – پتر - پترو از یک ریشه است.
دکتر کزازی در مورد واژه ی پیر می نویسد : ( ( پیر ریختی است از پدر . "د" در پدر ، به " ی" دیگر شده است . زبر ِ آن هماهنگ با زیر ( کسره ) در " پ " سترده آمده است . ریختی میانین از آن : پِیَر هنوز در گویش های بومی کاربرد دارذد . در آیینهای راز و دبستان های درویشی ، پیشوایان نَهانْ آشنا " پیر " خوانده می شوند و گاه بابا که واژه ای است دیگر پدر را . ) )
توانا بُوَد هر که دانا بُوَد ؛
ز دانش، دل پیر برنا بُوَد .
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 179 )
واژه ی پیر فارسی به شکل peer در زبا ن انگلیسی به معنی نجیب زاده و بزرگ کار برد دارد اما در زبان فارسی معنی های متعدد دارد پیر یعنی کهن سال – عالم – دانشمند – رهبر مذهبی – بزرگ. “پیر” رهبر دین میترایی . پیر با پییر – پدر – پیتر – پتر - پترو از یک ریشه است.
کلمات دیگر: