مترادف ماه : برج، شهر، قمر، زیبا، قشنگ، جمیل، زیبارو، محبوب، معشوق، یار، دوست داشتنی، مطلوب، بی عیب و نقص، کامل، فصل
ماه
مترادف ماه : برج، شهر، قمر، زیبا، قشنگ، جمیل، زیبارو، محبوب، معشوق، یار، دوست داشتنی، مطلوب، بی عیب و نقص، کامل، فصل
فارسی به انگلیسی
moon, month, lune, luna
moon, M , satellite
فارسی به عربی
سحر , غمر
فرهنگ اسم ها
اسم: ماه (دختر) (فارسی) (کهکشانی) (تلفظ: māh) (فارسی: ماه) (انگلیسی: mah)
معنی: ( به مجاز ) زیبا و قشنگ، دوست داشتنی، دختر زیباروی، ( در نجوم ) جِرم آسمانی نسبتاً بزرگی که شب ها به صورت لکه ی روشن بزرگی از زمین دیده می شود و هر تا شبانه روز یک بار دور زمین می گردد، قمر، ( در گفتگو ) ( به مجاز ) بسیار خوب و دوست داشتنی، ( در گفتگو ) ( به مجاز ) به صورت دلنشین و زیبا، ( در قدیم ) ( به مجاز ) دختر و زن زیباروی، ( در قدیم ) ( به مجاز ) چهره ی زیبا
معنی: ( به مجاز ) زیبا و قشنگ، دوست داشتنی، دختر زیباروی، ( در نجوم ) جِرم آسمانی نسبتاً بزرگی که شب ها به صورت لکه ی روشن بزرگی از زمین دیده می شود و هر تا شبانه روز یک بار دور زمین می گردد، قمر، ( در گفتگو ) ( به مجاز ) بسیار خوب و دوست داشتنی، ( در گفتگو ) ( به مجاز ) به صورت دلنشین و زیبا، ( در قدیم ) ( به مجاز ) دختر و زن زیباروی، ( در قدیم ) ( به مجاز ) چهره ی زیبا
(تلفظ: māh) (در نجوم) جِرم آسمانی نسبتاً بزرگی که شب‌ها به صورت لکه‌ی روشن بزرگی از زمین دیده میشود و هر 29 تا 30 شبانه روز یک بار دور زمین می‌گردد ؛ قمر ؛ (در گفتگو) (به مجاز) بسیار خوب و دوست داشتنی ؛ (در گفتگو) (به مجاز) زیبا و قشنگ ؛ (در گفتگو) (به مجاز) به صورت دلنشین و زیبا ؛ (در قدیم) (به مجاز) دختر و زن زیبا روی ؛ (در قدیم) (به مجاز) چهره‌ی زیبا .
مترادف و متضاد
دستیار کشیش، ستارهء تابع ستارهء دیگری، معاون یا کمک، ماه
ماه، برج، ماه شمسی، ماه قمری
ماه
ماه، الهه ماه
ماه، پیرو، انگل، قمر مصنوعی
ماه، قمر، دختر گا، اسم مونی
اسم
برج، شهر
قمر
زیبا، قشنگ، جمیل، زیبارو
محبوب، معشوق، یار
دوستداشتنی، مطلوب
بیعیب و نقص، کامل
فصل
۱. برج، شهر
۲. قمر
۳. زیبا، قشنگ، جمیل، زیبارو
۴. محبوب، معشوق، یار
۵. دوستداشتنی، مطلوب
۶. بیعیب و نقص، کامل
۷. فصل
فرهنگ فارسی
در آئین زردشتی یکی از ایزدان موکل بروز دوازدهم هر ماه شمسی که موسوم به ماه است .
( اسم ) مسکن قوم ماد را - که عراق عجم و آذربایجان بود - در ایران باستان ماد مینامیدند . همین کلمه است که در پهلوی و پارسی ( ونیز در تعریب ) بصورت ماه در آمده . ابوریحان بیرونی در کتاب الجماهر ( ص ۲٠۵ ) نوشته : ماه عبارتست از زمین جبل وماهین عبارتند از ماه بصره - که دینور باشد - و ماه کوفه که نهاوند باشد - واغلب بان دوماه سبذان را افزایند و جمله راماهات نامند و بسانها و ند را به ماه دینار یاد کنند . ماههای مذکور معسکر سپاهیان عرب بود ولی بعدها ماه را بمعنی شهر و ناحیه گرفتند .
نواحیییی را که ما امروز همدان و کرمانشاه و دینور و نهاوند و پیشکوه گوییم
آب مونث ماه
( اسم ) مسکن قوم ماد را - که عراق عجم و آذربایجان بود - در ایران باستان ماد مینامیدند . همین کلمه است که در پهلوی و پارسی ( ونیز در تعریب ) بصورت ماه در آمده . ابوریحان بیرونی در کتاب الجماهر ( ص ۲٠۵ ) نوشته : ماه عبارتست از زمین جبل وماهین عبارتند از ماه بصره - که دینور باشد - و ماه کوفه که نهاوند باشد - واغلب بان دوماه سبذان را افزایند و جمله راماهات نامند و بسانها و ند را به ماه دینار یاد کنند . ماههای مذکور معسکر سپاهیان عرب بود ولی بعدها ماه را بمعنی شهر و ناحیه گرفتند .
نواحیییی را که ما امروز همدان و کرمانشاه و دینور و نهاوند و پیشکوه گوییم
آب مونث ماه
تنها قمر زمین به قطر حدود 3500 کیلومتر که جوّ ندارد و سطح آن از برخورد سنگ‌های آسمانی آبله‌گون است
فرهنگ معین
(اِ. ) ۱ - قمر زمین ، سیارة کوچکی که به دور خود و دور زمین می گردد و از خورشید نور می گیرد. ۲ - ماه نهم بارداری یا زمان زایمان . ۳ - در ایران قدیم روز دوازدهم از هر ماه شمسی . ۴ - (کن . ) معشوق زیباروی . ۵ - زیبا، قشنگ .
لغت نامه دهخدا
ماه . (اِ) به زبان پهلوی شهرو مملکت را گویند که عربان مدینه خوانند. گویند حذیفه بعد از فتح همدان به نهاوند آمد و چون نهاوند کوچک بود و گنجایش سپاه او را نداشت ، فرمود که آنچه لشکر بکوفه بود به دینور و هرچه سپاه بصره بود به نهاوند فرود آمد و چون ماه به زبان پهلوی شهر و مملکت را گویند، نهاوند را ماه بصره و دینور را ماه کوفه می گفتند لهذا عربان هم این دو شهر را ماهین می خوانند. (برهان ). شهر و مملکت چنانکه در تاریخ طبری گوید که چون ماه به زبان فارسی شهر و مملکت باشد نهاوند را ماه بصره و دینور را ماه کوفه می گفتند و عربان هر دو راماهان گویند... لیکن در قاموس به معنی بلده و قصبه آورده ، ظاهراً معرب کرده اند. (فرهنگ رشیدی ). به زبان تازی شهر و مملکت را ماه گویند... (از آنندراج ) (از انجمن آرا) :
از دیار فرنجه یک مه راه
هست ماهی و مردمانش چو ماه .
ورجوع به ماه (اِخ ) بعد شود.
از دیار فرنجه یک مه راه
هست ماهی و مردمانش چو ماه .
امیرخسرو (از آنندراج ).
ورجوع به ماه (اِخ ) بعد شود.
ماه .(ع اِ) آب . ماء . (از منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). و نسبت بدان را ماهی ّ گویند. (از اقرب الموارد). و رجوع به ماء شود. || رجل ماه الفؤاد؛ مرد بددل و جبان یا کندخاطرگویا در آب فرورفته . (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). || (معرب ، اِ) قصبه ٔ شهر و ماهان دینورو نهاوند که یکی از هر دو را ماه الکوفه و دیگری راماه البصره نامند... (منتهی الارب ) (از اقرب الموارد). مأخوذ از فارسی ، شهر و مدینه . (ناظم الاطباء). و رجوع به ماده ٔ بعد شود.
ماه. ( اِخ ) قمر. ( فرهنگ رشیدی ) ( از فرهنگ جهانگیری ). بمعنی نیر اصغر است که عربان قمر خوانند. ( برهان ). قمر را گویند و به زبان دری و تبری مونک و مانک گویند. ( انجمن آرا ) ( آنندراج ). و اضافت ماه به طرف فلک و مترادفات آن حقیقت است و این از جهت اظهار خصوصیت فلک و شأن و جلالت ماه بود... و تابان ، شب گرد، ناشسته رو، مهرپرور از صفات و شمع، چراغ ، مشعله ، شعله ، نقره چنبر، دایره ، شیشه ، ساغر، پیمانه ، قرص ، ترنج ، سیب ، نسرین ، صندل ، پنبه ،گوی ، کف ، پنجه از تشبیهات اوست. ( آنندراج ). سیاره مطیع زمین که بر دور آن می چرخد و در مدت شب آن را روشن می کند و به تازی قمر و نیر اصغر و به فارسی ماج وماص و مج و مهیر نیز گویند. ( ناظم الاطباء ). ماه =مانگ. در اوستا و پارسی باستان ، مانگه . سانسکریت ، ماس ( ماه ، قمر ). کردی ، مه ( قمر، شهر [ عربی ] ) ( حاشیه برهان چ معین ). خانه او سرطان است و شرف او در ثور است. ( مفاتیح العلوم ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا ). نیر اصغر. قمر و به عقیده ٔقدما جای او در فلک اول است و یکی از کواکب یا سیارات سبعه است ( یادداشت به خط مرحوم دهخدا ). جَیلَم. ابوالوضی ، حاسن. ( یادداشت ایضاً ). به لاتین «لونا» جسمی است آسمانی که بدور زمین می گردد و از خورشید نور می گیرد و پرتو خود را به زمین منعکس می سازد. ماه در گردش خود به دور زمین مداری بیضی شکل را بمدت 29 شبانه روز و 12 ساعت و 44 دقیقه طی می کند که آن مدت رایک ماه قمری گویند و دوازده ماه قمری را یکسال قمری نامند که از 354 روز تشکیل می یابد. از طرف دیگر مدت زمان حرکت انتقالی ماه ( بدور محور مایل به 83 درجه و 30 دقیقه ) درست برابر مدت زمان حرکت وضعی آن است از این روی همیشه یک سطح نیمکره ماه بطرف زمین است. حجم آن 50 بار کمتر از زمین است و بطور متوسط در فاصله 353680 کیلومتری آن است و شعاعش 1736 کیلومتر است. نیروی جاذبه ماه تقریباً یک ششم نیروی جاذبه زمین است معذلک همین نیروی جاذبه بر روی زمین مؤثر است و از آن جمله جزر و مد دریاها و اقیانوسها است که بر اثر تأثیر متقابل نیروی جاذبه ماه و خورشید بوجود می آید. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است. مدارحرکت انتقالی ماه خطی است مارپیچ که دور حرکت انتقالی زمین پیچیده باشد و فاصله دو هلال متوالی ماه را یک ماه قمری نام گذاشته اند. محاق موقعی است که ماه بین زمین و آفتاب واقع گردد و در این حالت ماه دیده نمی شود زیرا طرف روشن آن به طرف خورشید است و جانب تاریک آن به سوی زمین. بدر موقعی است که ماه در سیر خود بدور زمین نسبت به آفتاب در نیمه بیرون مدار خود واقع شود یعنی زمین بین خورشید و ماه قرار گیرد و دراین وقت طرف روشن آن مواجه با زمین است و بصورت قرص منور دیده می شود، حالت بدر ماه را مقابله و استقبال و ماه تمام نیز گویند.
ماه . (اِخ ) قمر. (فرهنگ رشیدی ) (از فرهنگ جهانگیری ). بمعنی نیر اصغر است که عربان قمر خوانند. (برهان ). قمر را گویند و به زبان دری و تبری مونک و مانک گویند. (انجمن آرا) (آنندراج ). و اضافت ماه به طرف فلک و مترادفات آن حقیقت است و این از جهت اظهار خصوصیت فلک و شأن و جلالت ماه بود... و تابان ، شب گرد، ناشسته رو، مهرپرور از صفات و شمع، چراغ ، مشعله ، شعله ، نقره چنبر، دایره ، شیشه ، ساغر، پیمانه ، قرص ، ترنج ، سیب ، نسرین ، صندل ، پنبه ،گوی ، کف ، پنجه از تشبیهات اوست . (آنندراج ). سیاره ٔ مطیع زمین که بر دور آن می چرخد و در مدت شب آن را روشن می کند و به تازی قمر و نیر اصغر و به فارسی ماج وماص و مج و مهیر نیز گویند. (ناظم الاطباء). ماه =مانگ . در اوستا و پارسی باستان ، مانگه . سانسکریت ، ماس (ماه ، قمر). کردی ، مه (قمر، شهر [ عربی ]) (حاشیه ٔ برهان چ معین ). خانه ٔ او سرطان است و شرف او در ثور است . (مفاتیح العلوم ، یادداشت به خط مرحوم دهخدا). نیر اصغر. قمر و به عقیده ٔقدما جای او در فلک اول است و یکی از کواکب یا سیارات سبعه است (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). جَیلَم . ابوالوضی ، حاسن . (یادداشت ایضاً). به لاتین «لونا» جسمی است آسمانی که بدور زمین می گردد و از خورشید نور می گیرد و پرتو خود را به زمین منعکس می سازد. ماه در گردش خود به دور زمین مداری بیضی شکل را بمدت 29 شبانه روز و 12 ساعت و 44 دقیقه طی می کند که آن مدت رایک ماه قمری گویند و دوازده ماه قمری را یکسال قمری نامند که از 354 روز تشکیل می یابد. از طرف دیگر مدت زمان حرکت انتقالی ماه (بدور محور مایل به 83 درجه و 30 دقیقه ) درست برابر مدت زمان حرکت وضعی آن است از این روی همیشه یک سطح نیمکره ٔ ماه بطرف زمین است . حجم آن 50 بار کمتر از زمین است و بطور متوسط در فاصله ٔ 353680 کیلومتری آن است و شعاعش 1736 کیلومتر است . نیروی جاذبه ٔ ماه تقریباً یک ششم نیروی جاذبه ٔ زمین است معذلک همین نیروی جاذبه بر روی زمین مؤثر است و از آن جمله جزر و مد دریاها و اقیانوسها است که بر اثر تأثیر متقابل نیروی جاذبه ٔ ماه و خورشید بوجود می آید. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است . مدارحرکت انتقالی ماه خطی است مارپیچ که دور حرکت انتقالی زمین پیچیده باشد و فاصله ٔ دو هلال متوالی ماه را یک ماه قمری نام گذاشته اند. محاق موقعی است که ماه بین زمین و آفتاب واقع گردد و در این حالت ماه دیده نمی شود زیرا طرف روشن آن به طرف خورشید است و جانب تاریک آن به سوی زمین . بدر موقعی است که ماه در سیر خود بدور زمین نسبت به آفتاب در نیمه ٔ بیرون مدار خود واقع شود یعنی زمین بین خورشید و ماه قرار گیرد و دراین وقت طرف روشن آن مواجه با زمین است و بصورت قرص منور دیده می شود، حالت بدر ماه را مقابله و استقبال و ماه تمام نیز گویند.
تربیعات : ماه در طی مدار حرکت انتقالی خود چهار حالت پیدا می کند که از آنها به محاق ، تربیع اول ، بدر و تربیع ثانی تعبیر کنند، چون ماه از محاق درآید در شب اول ، ماه اندکی از کنار آن دیده شود و آن را ماه نو گویند و به کمانی شبیه است و شب به شب قوت گیرد و پس از یک هفته نصف قرص ماه منور می نماید که آن را تربیع اول گویند و پس از هفته ٔ دیگر روشنائی بر تمام قرص احاطه کند که آن را بدر گویند و در آخر هفته ٔ سوم حرکت انتقالی خود باز نیمی از قرص منور می نماید که در این حالت آن را تربیع ثانی خوانند و از ابتدای هفته ٔ چهارم ببعد کم کم ماه در محاق رود و در انتهای یک دور حرکت انتقالی خود دوباره تجدید هلال نماید. فاصله زمان بین تربیعات و بدر را تثلیث گویند. خسوف یا ماه گرفتگی زمانی است که ماه در حالت بدر باشد و زمین بین خورشید و ماه حایل شود و ماه در مخروط ظل زمین قرار گیرد، خسوف نیز کلی و جزیی تواند بود و بسته به آن است که تمام قرص ماه در سایه ٔ زمین واقع شود یا قسمتی از آن . وزن مخصوص ماه 3/3 است و جرم آن در حدود181 جرم کره زمین است . در سطح ماه گودالهائی به ابعاد مختلف و دشتها و کوههائی مشاهده می شود که ارتفاع آنها از مرتفعترین بلندیهای زمین متجاوز است ولی در ماه جوی وجود ندارد. خاک ماه اولین بار در سال 1969 مورد بررسی قرار گرفت و پروازهای آپولوی 11 و نیز آپولوی 12 (ژوئیه و نوامبر) به آمریکائیها فرصت داد که نمونه هائی از خاک ماه را به زمین آورند و مورد آزمایشهای علمی قرار دهند. و رجوع به لاروس و فرهنگ اصطلاحات علمی شود :
نه ماه سیامی نه ماه فلک
که اینت غلام است و آن پیشکار
بلند کیوان با اورمزد و با بهرام
زماه برتر خورشید و تیر با ناهید.
بسان سرو سیمین است قدش
ولیکن بر سرش ماه منور
درخت سبز تازه شام و شبگیر
که ماه از برهمی تابد بر او بر.
چراکه نور فرونگذرد ز شمس به ماه
چو آبگینه که بیرون گذشت نور از نار.
که دیده ست مشک مسلسل زره سا
که دیده ست ماه منور زره ور.
فلک خواندمش زان کجا بودتابان
رخانش چو ماه و کمر چون دو پیکر.
منگر به ماه ، نورش تیره شود ز رشک
مگذر به باغ ، سرو سهی پاک بشکنی .
به ماه ماندی اگر نیستیش زلف سیاه
به زهره ماندی اگر نیستیش مشکین خال .
دستش از پرده برون آمدچون عاج سفید
گفتی از میغ همی تیغ زند زهره و ماه .
می چون میان سیمین دندان او رسید
گویی کران ماه به پروین درون نشست .
که این چرخ و ماه است یا تاج و گاه
ستاره ست پیش اندرش یا سپاه .
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ٔ ماه و ناهید و مهر.
بداندیش ما را تو کردی تباه
تویی آفریننده ٔ هور و ماه .
نیستان شد از نیزه آوردگاه
ز نیزه نه خورشید پیدا نه ماه .
جام می آورد بامداد و به من داد
آنکه مرا بالبانش کار فتاده ست
گفتم مهر است ؟ گفت مهرش پرورد
گفتم ماه است گفت ماهش زاده ست .
گفتم ایشان چو ستاره اند و ملک یوسف ماه
من ستاره نشناسم که همی بینم ماه .
چو سرو بود و چو ماه و نه ماه بود و نه سرو
قبا نپوشد سرو و کله نداردماه .
گهی به ژرف نشیبی سرای پرده زند
چنانکه ماهی از افراز آن نماید ماه .
ورچه از چشم نهان گردد ماه اندر میغ
نشود تیره و افروخته باشد به میان .
اسب گردون است از او، گر شیر بر گردون رود
خانه بستان است از او، گر ماه در بستان بود.
تا جهان بوده ست کس بر ماه نفشانده ست مشک
زلف او خود هر شبی بر ماه مشک افشان بود.
به ماه مانی آنگه که تو سوار شوی
چگونه ای عجبی ماه را سوار که کرد.
ولیکن ماه دارد قصد بالا
فروشد آفتاب از کوه بابل .
من و تو غافلیم و ماه خورشید
بر این گردون گردان نیست غافل .
غریب از ماه والاتر نباشد
که روز و شب همی برد منازل .
وز ابر چو سر برون زند نورش
چون ماه بر آسمان زند خرمن .
چنان از حسرت دل برکشم آه
کجا ره گم کند بر آسمان ماه .
نیاید آن نفع از ماه کآید از خورشید
اگرچه منفعت ماه نیست بی مقدار.
ماه و ماهی را مانی تو ز روی و اندام
ماه دیده ست کسی نرم تراز ماهی شیم .
آفتاب دیدار سلطان بر ماه افتاد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 402).
شب است و همه راه تاریک و چاه
کلیچه میفکن که نرسی به ماه .
پیشانی و قفای تو ای ترک دلستان
این زهره ٔ زمین است آن ماه آسمان .
ماه دوان هم گران رکاب نباشد
باش که چندان سبک عنان بنماند.
ماهکی سر و قد و سیم تن و لاله رخ است
ماه کی نوش لب و ناربر و جعدور است .
در پیش من مشکل رهی با سهم و هیبت مهمهی
ماه اندر او مانده مهی مانند اشتر در وحل .
تیز آتشی فگنده سوی مه همی شهاب
سیمین کشیده ماه به روی اندرون مجن .
بر آسمان ز کسوف سیه رهایش نیست
مر آفتاب درخشان و ماه تابان را.
گربر قیاس فضل بگشتی مدار دهر
جز بر مقر ماه نبودی مقر مرا.
ناکس به تو جز محنت و خواری نرساند
گر تو بمثل بر فلک ماه رسانیش .
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را.
در ماه چه روشنی که در روی تو نیست
در خلد چه خرمی که در کوی تو نیست .
نشسته بودم کآمد خیال او ناگاه
چو ماه ، روی و چو گل ، عارض و چو سیم ، ذقن .
ماه روز ای به روی خوب چو ماه
باده ٔ لعل مشکبوی بخواه .
گفتم قران ماه و ستاره بهم کجاست
گفتا به بزمگاه وزیر خدایگان .
گفتم فروغ روی تو افزون به شب بود
گفتا به شب فروغ دهد ماه آسمان .
پدید کرد ثریاو ماه چون بنمود
سمن ز سنبل سیراب و لؤلؤ از مرجان .
ز بهر مژده رخش ساخت چون ستاره و ماه
پدید کرد سمن زار زیر لاله ستان .
ز شرع است این نه از تن تان درون جانتان روشن
ز خورشید است نز چرخ است جرم ماه نورانی .
ای امیری که بر سپهر جمال
آفتاب است و ماه رایت تو.
چون گردش آسمان نکوخواه من است
دیدم رخ او که بر زمین ماه من است .
ماه است ترا چهره و مشک است ترا زلف
سرو است ترا قامت و سیم است ترا بر.
جهانجوی بربست دست سیاه
برون شد ز خرگه چو از ابر ماه .
چو دید ماه به عادت بگفت آنک ماه
به شرم گفتمش ای ماه چهره ، ماه کجاست ؟
نگاه کردم نی ماه دیدم و نه فلک
براینکه گفتم و گویی همی خدای گواست .
دوش در کوی خرابات مرا ناگاهی
یار پیش آمد سروی و به رخ چون ماهی .
سروند ولیکن همه چون ماه تمامند
ماهند ولیکن همه چون سرو روانند.
گر گویم حاشا که چو ماهند و چو سروند
واﷲ که به مطلق نه چنین و نه چنانند.
ماه در یک برج نیاساید و آفتاب در یک جا نپاید. (مقامات حمیدی ).
با آفتاب و ماه و ستاره ست آسمان
گویی که نسخت رخ تو آسمان گرفت .
ماهی تو و نیکوان ستاره
این فخر من و ترا تمام است .
ناگاه ماه از افق مشرق برآمد و زرسوده بر زمین ریخت . (تاریخ بیهق ). گفتند هریکی از ما باید که در تشبیه این ماه بر مقدار فهم و وهم خویش اوصافی لازم شمرد. (تاریخ بیهق ). این ماه ماننده است به سبیکه ٔ زر خالص که از بوته بیرون آید. (تاریخ بیهق ).
چو سرو و ماه خرامان به نزد من باز آی
که ماه و سرو منی مشک زلف و سیم بدن .
رونق ماه رخ افروز زخط شبرنگ
شود آری زشب تیره فزون رونق ماه .
ماه گردون زخجالت چو به رویت نگرد
از نزاری چو سر موی شود هر سر ماه .
ز پرنیان عذار چو آفتاب تو ماه
همان کشید که توزی ز ماهتاب کشید.
با رای توچو ماه سپر ماه آسمان
با بأس تو چو شیر علم شیر مرغزار.
ای مسلمانان فغان از دور چرخ چنبری
وز نفاق تیر و قصد ماه و کید مشتری .
گفتم که از خط تو فغان است خلق را
گفت از خسوف ماه بود خلق را فغان .
بر محیط فلک از هاله سپر سازد ماه
بربسیط کره از خوید زره پوشد تل .
روی چون ماه آسمان داری
قد چون سرو بوستان داری .
ماه زیباست ولی چون رخ زیبای تونه
سرو یکتاست ولی چون قد یکتای تو نیست .
شمع را هر روز مرگ و لاله را هر شب ذبول
باغ را هر سال عزل و ماه را هر مه سرار.
مهر را بیم خسوف و ماه را ننگ محاق
خاک را عیب زلازل چرخ را رنج دوار.
ماهی و خون را دیت شاه دهد زانکه هست
عاقله ٔ دور ماه شاه ولی النعم .
ایا شهی که گرفته ست زیر شهپر حفظ
همای دولتت از اوج ماه تا ماهی .
ماه در مشک نهان کرده که این رخسار است
شکر از پسته روان کرده که این گفتار است .
پریدختی ، پری بگذار، ماهی
به زیر مقنعه صاحب کلاهی .
خرد سرگشته بر روی چو ماهش
دل وجان فتنه بر زلف سیاهش .
به هر چشمه شدن هر صبحگاهی
برآوردن مقنعوار ماهی .
زود در مالید آن خورشید راه
دست ببریده به رای همچو ماه .
هرچه از ماه تا به ماهی هست
هیچ از خود جدا نمی دانم .
زماه مشعله ٔ قدسیان برافروزد
ز رای مهر ممالک فروز صبح ضمیر.
خورشید فتاد پیش رویت
بر خاک چنانکه ماه تابان .
کرده چو سایه روی به دیوار روز و شب
با آفتاب و ماه گهم جنگ و گه عتاب .
این بدان ماند که خرگوشی بگفت
من رسول ماهم و با ماه جفت .
ماه گردون چون در این گردیدن است
گاه تاریک و زمانی روشن است .
ماه با احمد اشارت بین شود
نار ابراهیم را نسرین شود.
گل با وجود او چوگیاه است پیش گل
مه پیش روی او چو ستاره ست پیش ماه .
معانی است در زیر حرف سیاه
چو در پرده معشوق و در میغ ماه .
از رشک آفتاب جمالت برآسمان
هر ماه ، ماه دیدم چون ابروان تست .
شهنشهی که زمین از فروغ طلعت او
منور است چنان کاسمان به طلعت ماه .
هرکه در شب رخ چون ماه تو بیند گوید
روز عید است مگر یا شب نوروز امشب .
ماهی نتافت چون رخت از برج نیکویی
سروی نخاست چون قدت از جویبار حسن .
ماه و خورشید به منزل چو به امر تو رسند
یار مه روی مرا نیز به من بازرسان .
کافر مبیناد این غم که دیده ست
از قامتت سرو، از عارضت ماه .
زهی سعادت و طالع که او شبی چون ماه
به کلبه ٔ من بی خان و مان فرود آید.
- گرفتن ماه ؛ خسوف . رجوع به خسوف شود.
- ماه برآمدن ؛ طلوع کردن آن . پدیدار و نمایان گشتن آن . نمایان شدن آن از پس افق :
ای ز عکس رخ تو آینه ماه
شاه حسنی و عاشقانت سپاه
هرکجا بنگری دمد نرگس
هرکجا بگذری برآید ماه .
- ماه بر دو هفته ؛ ماه شب چهارده :
ترک هزاران به پای پیش صف اندر
هریک چون ماه بر دو هفته درفشان .
- ماه تمام ؛ ماه کامل ، بدر. ماه دوهفته . ماه چهارده شبه . ماه شب چهاردهم . پرماه . گردماه :
بر سر هر نرگسی ماهی تمام
شش ستاره بر کنار هر مهی .
چون ببریدی شود هریک از آن ده ماه نو
ورنبری گردد اندر ذات خود ماهی تمام .
سروند ولیکن همه چون ماه تمامند
ماهند ولیکن همه چون سرو روانند.
بزرگان و سادات چون انجمند
وی اندر میان همچو ماه تمام .
بود مردی به مصر ماهان نام
منظری خوبتر زماه تمام .
شاهدی از لطف و پاکی رشک آب زندگی
دلبری در حسن و خوبی غیرت ماه تمام .
حریف عشق تو بودم چو ماه نو بودی
کنون که ماه تمامی نظر دریغ مدار.
و رجوع به ترکیب ماه چهارده شبه و ماه دو هفته شود.
- ماه چارده ؛ قمر چارده شبه . بدر. ماه دو هفته :
سیاه چشما ماها من این ندانستم
که ماه چارده را غمزه از غزال بود.
- ماه چو (چون ) شاخ گوزن ؛ کنایه از ماه باریک و خمیده است که ماه شب اول و شب دویم و شب سیم باشد. (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ماه چهار (چار) هفته ؛ ماهی است که بعد از بیست وهشت روز از غایت کاهیدگی باریک شود. (آنندراج ) :
چون ماه چار هفته رسیدم به بوی عید
تا چارماهه روزه گشایم به شکرش .
- || نابود و معدوم و ناچیز. (ناظم الاطباء).
- ماه خرگاهی (خرگهی ) ؛ ماهی را گویندکه در هاله باشد چه هاله را نیز خرگاه گویند. (برهان ). ماه هاله نشین ، چه خرگاه در جهانگیری به معنی هاله آمده . (آنندراج ). ماه هاله دار. (ناظم الاطباء) :
زدند آتش غیرت به ماه خرگاهی
ز سنبلی که ز اطراف یاسمن بستند.
- ماه درست ؛ ماه وقتی که تمام روشن باشد. ماه تمام . بدر. پر ماه . گردماه . (فرهنگ نوادر لغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
ماه درست را ببین کو بشکست خواب ما
تافت زچرخ هفتمین در وطن خراب ما.
ماه درست پیش او قرص شکسته بسته ای
برشکرش نباتها چون مگسی است زحمتی .
- ماه در عقرب ؛ به وقت بودن ماه در اخیر برج عقرب ، کردن کار نیک ممنوع است . (غیاث ) (آنندراج ).هنگام بودن قمر در برج عقرب که آن را نحس پندارند واز اقدام به کارها خودداری کنند. (فرهنگ فارسی معین ).
- ماه درفش ؛ ماهچه ٔ علم . چیزی به شکل ماه از فلزی که بر سر درفش کردندی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ماه منیر صورت ماه درفش تست
روز سپید سایه ٔ چتر بنفش تست .
و رجوع به ماهچه و ترکیبهای آن شود.
- ماه دو هفته ؛ بدر. ماه تمام . ماه چهارده شبه . پرماه .گردماه :
خیره گشت از خد او ماه دوهفته برفلک
طیره شد از قد او سرو سهی در بوستان .
آن ماه دوهفته در نقاب است
یا حوری دست در خضاب است .
و رجوع به ترکیب ماه چهارده شبه و ماه تمام شود.
- ماه ده و چار ؛ پرماه . گردماه . ماه شب چهارده . (فرهنگ نوادر لغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
اختران را شب وصل است و نثار است و نثار
چون سوی چرخ عروسی است زماه ده و چار.
- ماه سی روزه ؛ به معنی ماه بسیار باریک و هلال یک شبه . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- || کنایه از معشوق بیمار و ضعیف هم هست . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ماه سی شبه ؛ به معنی ناچیز شده و محوگردیده و برطرف گشته باشد. (برهان ) (آنندراج ).
- ماه شب چهارده ، بدر . گرد ماه . ماه تمام . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : موسی در وجود آمدی پسری چون ماه شب چهارده . (قصص الانبیاء ص 90). پسری بدیدند چون ماه شب چهارده . (قصص الانبیاء ص 91).
بربود جمالت ای مه نو
از ماه شب چهارده ضو.
- ماه شکسته ؛ بمعنی هلال ، و خلخال ولعل و ابرو از تشبیهات اوست . (آنندراج ) (بهار عجم ) :
جام شراب مرهم دلهای خسته است
خورشید مومیایی ماه شکسته است .
- ماه کامل ؛ ماه تمام . بدر. گرد ماه . پرماه .
- ماه مستنیر ؛ ماه که کسب نور می کند. ماه نور گیرنده :
رخسار آن نگار به گل بر ستم کند
و آن روی را نماز برد ماه مستنیر.
- ماه مصنوعی ؛ قمر مصنوعی . رجوع به «ماهواره » شود.
- ماه منیر ؛ ماه (قمر) تابنده (در حقیقت ماه مستنیر است ). (فرهنگ فارسی معین ) :
ماه منیر صورت ماه درفش تست
روز سپید سایه ٔ چتر بنفش تست .
پیشکار ضمیر و رای تواند
جرم مهر مضی ٔ و ماه منیر.
منظر ماه منیر بر سر سرو سهی
طرفه و نادر بود خاصه به مشکین کمند.
- || نامی است از نامهای زنان .
- ماه نو کردن ؛ کنایه از ماه نو دیدن . (آنندراج ) :
می زند سی روزه شامش خنده ها بر صبح عید
ماه را هرکس به روی دلربایی نو کند.
- ماه هفت و هشت ؛ ماه شب پانزدهم . (فرهنگ نوادرلغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
برنشست آن شاه عشق و دام ظلمت بردرید
همچو ماه هفت و هشت و آفتاب روز عید.
- ماه یکشبه ؛ همان ماه شکسته که گذشت . (آنندراج ). هلال . ماه نو. و رجوع به ترکیب ماه نو و ماه شکسته شود.
- ماه یمانی ؛ یعنی روی سرور کاینات صلی اﷲ علیه و آله و سلم . (فرهنگ رشیدی ). اشاره بر رخسار منور سرور کاینات (ص ). (برهان ) (از ناظم الاطباء). چهره ٔ حضرت محمد (ص ) :
شب به سر ماه یمانی در آر
سر چو مه از برد یمانی برآر .
- مثل ماه شب چهارده ؛ چهره ٔ بسیار زیباو درخشان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- مثل ماه نو ؛ انگشت نما. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). لاغر و نزار و ضعیف و باریک .
- امثال :
از ماه تا به ماهی ؛ تمام دنیا . نظیر: از ثری به ثریا. (امثال و حکم ج 1 ص 148).
از ماه نمام تر؛ نظیر: از مشک غمازتر. (امثال و حکم ج 1 ص 148).
به ماه می گوید تو درنیا که من درآیم ؛ تعبیری است که عامیان از کمال زیبائی کسی کنند. (امثال و حکم ج 1 ص 463).
ماه از طشت آب جستن ؛ راه غیرمتعارف پیمودن . از حقیقت به مجاز روی آوردن به عمدیا به جهل :
از حقیقت روی ، صائب در مجاز آورده ایم
ماه را دایم ز طشت آب می جوییم ما.
ماه از کدام طرف درآمده ؛ یعنی آمدن شما به دیدار من پس از غیبتی طویل جای بسی شگفتی است . اظهار محبت کنونی او بعد از زمانی دراز که ابراز بی مهری می کرد درخور استغراب است . نظیر: آفتاب از کدام طرف درآمده . (امثال و حکم ج 3 ص 1349 و ج 1 ص 36).
ماه و ستاره پریدن از پیش چشم ؛ کنایه از سیاه شدن پیش چشم و گیج شدن است براثر خوردن ضربه و اصابت سر به چیزی ؛ چنان یارو توی گوش من زد که جلوی چشمم ماه و ستاره پرید. در حقیقت نیز در چنین مواقع اشکالی شبیه ماه و ستاره به رنگهای مختلف از جلو چشم انسان رد می شوند. (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده ).
ماه و کتان . رجوع به ماهتاب وکتان ذیل ترکیبهای ماهتاب شود.
ماه همیشه زیر ابر نماند ؛ حقیقت هرچند دیر، آشکار شود. (امثال و حکم ج 3 ص 1395).
مثل ماه ؛ چهره ٔ بسیار نیکو. (امثال و حکم ج 3 ص 1485). دارای چهره ٔ سخت زیبا. عظیم جمیل . نهایت شکیل و قشنگ . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
مثل ماه سپر ؛ صورتی بی معنی . (امثال و حکم ج 3 ص 1485) :
با رای تو چو «ماه سپر» ماه آسمان
با بأس تو چو شیر علم شیر مرغزار.
|| (اِ) هر ستاره ای که بدور یکی از سیارات بگردد. قمر. (فرهنگ فارسی معین ). || هلال . ماه یکشبه :
ای ماه چو ابروان یاری گویی
یا نی چو کمان شهریاری گویی
لعلی زده از زر عیاری گوئی
در گوش سپهر گوشواری گویی .
- ماه علم ؛ هلال مانندی که بر سر درفش نصب کنند. ماه درفش . و رجوع به ترکیب ماه درفش و ماهچه و ترکیبهای آن شود.
- ماه گریبان ؛ قواره ٔ جیب و از تسمیه ٔ حال به محل آنچه دیده شود ازنحر در گریبان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
در غم ماه گریبانت مرا
هر شبی دامن پر از پروین مکن .
- ماه منجوق چتر ؛ قبه زرینه را گویند که بر سر چتر نصب کنند. (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
|| کنایه از معشوق هم هست . (برهان ). معشوق و معشوقه . (ناظم الاطباء). معشوقه ٔ نیکو روی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). که رویی چون ماه درخشان و دل انگیز دارد :
سیاه چشما ماها من این ندانستم
که ماه چارده را غمزه از غزال بود.
نگاری سمن بوی و ماهی سمن بر
لبش جای جان و رخش جای آذر.
نگه کرد خندان لب اردشیر
جوان بر دل ماه شد جای گیر.
زکشتن رهانم مر این ماه را
مگر زین پشیمان کنم شاه را.
سپهبد شگفتی بماند اندر او
بدو گفت کای ماه پیکارجو.
نشستند بر گاه بر، ماه و شاه
چه نیکو بود گاه را شاه وماه .
بفرمود تا آسنستان پگاه
بیامد به نزدیک رخشنده ماه .
کنون کاین ماه را ایزد به من داد
نخواهم کو بود در ماه آباد.
همی تا باز بینم روی آن ماه
نگهدارش ز چشم و دست بدخواه .
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را.
آن سرو که نیستش کسی همسر
و آن ماه که نیستش کسی همتا.
بر یاد تو بی تو این جهان گذران
بگذاشتم ای ماه و تو از بی خبران .
یاری به رخ چون ارغوان حوری به تن چون پرنیان
سروی به لب چون ناردان ماهی به قد چون نارون .
گفتم مرا سه بوسه ده ای ماه دلستان
گفتا که ماه بوسه که را داد در جهان .
ایا ماه گل چهر دلخواه من
دراز از توشد عمر کوتاه من .
منم شاه گردنکشان جهان
تو شاه ظریفانی و ماه من .
ز ماه روزه به ماه من اندر آمد تاب
برفتش آتش رخسار تابناک به آب .
چو سرو و ماه خرامان به نزد من باز آی
که ماه و سرو منی مشک زلف و سیم بدن .
بر وعده مرا هر شب در بند روا داری
ای ماه چنین آخر تا چند روا داری .
سوی ملک مداین رفت پویان
گرامی ماه را یک ماه جویان .
به پیغامی قناعت کرد از آن ماه
به بادی دل نهاد از خاک آن راه .
گر نباشد هر دو عالم گو مباش
تو بسی ای ماه و مه یکتا خوش است .
ببریدم از ماهی چنان با ناله و آهی چنان
و آنگاه من راهی چنان شبهای دیجور آمدم .
مست آمدم امشب که سر راه بگیرم
یک بوسه به زور از لب آن ماه بگیرم .
ماهم این هفته شد از شهر و به چشمم سالی است
حال هجران ، تو چه دانی که چه مشکل حالی است .
ماهم که رخش روشنی خور بگرفت .
گرد خط او چشمه ٔ کوثر بگرفت .
ماهی که قدش به سرو می ماند راست
آیینه به دست و روی خود می آراست .
آه و فریاد که از چشم حسود مه و چرخ
در لحد ماه کمان ابروی من منزل کرد.
- ماه خانگی ؛ از اسمای محبوب . (آنندراج ). زنی زیبا که در خانه دارند. زن محبوب :
ز ماه خانگی آن را که دیده روشن نیست
جلای دیده ز گلگشت ماهتاب خوش است .
- ماه خرگاهی ؛ کنایه از شاهد مهوش هم هست . (برهان ) (از ناظم الاطباء). کنایه از معشوق است . (آنندراج ). معشوقی که شایسته ٔ سراپرده شاهان است . زیباروی سراپرده نشین :
زین حکایت چو یافت آگاهی
کس فرستاد ماه خرگاهی .
- ماه قصب پوش ؛ کتان پوش ؛ کنایه است از شاهد کتان پوش ، چه قصب ، جامه ٔ کتان باریک را می گویند. (برهان ) (آنندراج ). ماه قصب دوخته و شاهد و معشوق کتان پوشیده . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب بعد شود.
- ماه قصب دوخته ؛ بمعنی ماه قصب پوش است که کنایه از شاهد کتان پوش است . (برهان ) (آنندراج ).
- ماه کاشغر ؛کنایه از خوبان و ماه وشان ترک هم هست . (برهان ) (آنندراج ). و رجوع به همین ماده شود.
- ماه کامل ؛ کنایه از چهره ٔ زیبا و درخشان :
کی باشد آن زمانی کان ابر را برانی
گویی بیا و رخ را بر ماه کاملم نه .
- ماه کنعان ؛ زیباروی کنعان که مراد حضرت یوسف است . رجوع به همین کلمه (اِخ ) شود.
- ماه کنعانی ؛ زیبا روی منسوب به کنعان . محبوبی که از دیار کنعان باشد. محبوبی که چون یوسف زیبا و ماهرو باشد :
ماه کنعانی من مسند مصر آن تو شد
وقت آن است که بدرود کنی زندان را.
|| کنایه از روی زیبا و درخشان . چهره ٔ پر نور و تابان :
به گرد ماه بر، از غالیه حصار که کرد
به روی روز بر، از تیره شب نگار که کرد.
ز بادام بر ماه ، مرجان خرد
گهی ریخت گاهی به فندق سترد.
همی گفت وز نرگسان سیاه
ستاره همی ریخت بر گرد ماه .
زلف نگار گفت که از قیر چنبرم
شب صورت و شبه صفت و مشک پیکرم
یا در میان ماه بود سال و مه تنم
یا بر کران روز بود روز و شب سرم .
بر دانه ٔ لعل است ترا نقطه ٔ عنبر
بر گوشه ٔ ماه است ترا خوشه ٔ سنبل .
زلف تو چو زاغی است در آویخته هموار
از ماه به منقارو زخورشید به چنگل .
آن معنبر خط مشکین تو پیرامن ماه
کرد پر خون جگر سوخته ٔ مشک سیاه .
تاکشد او خط مشکین گرد ماه
دل قلم بر صفحه ٔ جان می کشد.
ز ماهش صد قصب را رخنه یابی
چو ماهش رخنه ای بر رخ نیابی .
گرد ماه از مشک تا خرمن زدی
آفتابت خوشه چینی دیگر است .
|| کماج و فلکه و بادریسه ٔ خیمه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
خیمه ٔ عمر او هزار طناب
ماه خیمه ش برابر مهتاب .
|| ماهچه . ماهچه ٔ درفش . ماهچه ٔ رایت :
شد اندر زمان روح چرخ بنفش
پر از مه زبس ماه روی درفش .
چو برزد سر از که درفش بنفش
مه نو شدش ماه روی درفش .
و رجوع به ماهچه شود.
|| لحنی از سی لحن باربد.(یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ز لحن ماه چون گوهر فشاندی
زبانش ماه و هم اختر فشاندی .
|| ترجمه ٔ شهر هم هست و آن از دیدن هلالی تا دیدن هلال دیگر است که یک حصه از دوازده حصه ٔ سال باشد و آن گاهی سی روز و گاهی بیست ونه روز می باشد. (برهان ). مدت عدد ایام از رؤیت هلال تا رؤیت هلال دیگر که آن را ماه قمری گویند و مدت ماندن آفتاب در هر برج که آن را ماه شمسی گویند. (فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از آنندراج ). یک قسمت از دوازده قسمت سال که شهر نیز گویند و از دیدن هلالی تا دیدن هلال دیگر. (ناظم الاطباء). مدتی معادل یک دوازدهم سال (تقریباً). شهر : و گفت چرا اندر ماه حرام این کاروان را بزدی و این جماعت را بکشتی و قومی را به اسیری بیاوردی . (ترجمه تفسیر طبری ).
تا پنج ماه یاد نکرد ایچ گونه زو
از روی زیرکی و خرد همچنین سزید.
بپوشیده لباس فرودینی
بیفکنده لباس ماه آذر.
چون راهبی که دو رخ او سال و ماه زرد
وز مطرف کبود ردا کرده و ازار.
سر آمد کنون قصه ٔ یزدگرد
به ماه سپندارمذ روز اِرد.
گفتا زمانه خاضع او باد روز و شب
گفتم خدای ناصر او باد سال و ماه .
من ز درگاه توای شاه مهی بودم دور
مرمرا باری یک سال نمود آن یک ماه .
ماه فروردین به گل چم ماه دی بر بادرنگ
مهرگان بر نرگس و فصل دگر بر سوسنه .
بوستان پر سیاه پوشان گشت
تا بر او گشت ماه دی سلطان .
مرمرا هست اسد طالع و از مادر خویش
روز آدینه به ماه رمضان زادم من .
می نوش که بعد از من و تو ماه بسی
از سلخ به غره آید از غره به سلخ .
آذر ماه ، به زبان پهلوی آذر آتش بود و هوا در این ماه سرد گشته باشد و به آتش حاجت بود. (نوروزنامه ).
ز فر ماه فروردین جهان چون خلد رضوان شد
همه حالش دگرگون شد همه رسمش دگرسان شد.
گفتم ای جان برمن باشی روزی مهمان
گفت بسم اﷲ اگر خواهی باشم ماهی .
ماه گردون ز خجالت چو به رویت نگرد
از نزاری چو سر موی شود هر سر ماه .
طوفان من گذشت که نه ماه ساختم
از آب دیده شربت و از خون دل کباب
سهل است این سه ماه دگر نیز همچنین
تن در دهم بدانکه نه نانم بود نه آب .
از رشک آفتاب جمالت بر آسمان
هر ماه ماه دیدم چون ابروان توست .
ماه شعبان منه از دست قدح کاین خورشید
از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد.
- ماه روزه ؛ رمضان . ماه صیام :
زماه روزه به ماه من اندر آمد تاب
برفتش آتش رخسار تابناک به آب .
- ماه شمسی (خورشیدی ) ؛ یک قسمت از دوازده قسمت سال که هر قسمت مطابق با بودن آفتاب در برجی از بروج دوازده گانه است . (ناظم الاطباء). یک ماه از سال شمسی است . در قدیم تعداد روزهای ماههای شمسی چنین بوده است . ماه اول و دوم و چهارم و پنجم و ششم 31 روز و ماه سوم 32 روز و ماههای هفتم و هشتم و یازدهم و دوازدهم سی روز و ماه نهم و دهم 29 روز است که در نصاب الصبیان چنین آمده است :
1 2 3 4 5 6
لا و لا، لب ، لا و لا لا شش مه است
31 31 32 31 31 31
7 8 9 10 11 12
لل کط وکط لل شهور کوته است .
30 30 29 29 30 30
از سال 1304 هَ .ش . برطبق تصویب مجلس شورای ملی روزهای ماههای شمسی بدین طریق محاسبه گردید: شش ماه اول را هریک 31 روز و 5 ماه بعد را هریک 30 روز و ماه آخر (اسفند)را 29 روز و هر 4 سال یکبار ماه آخر را 30 روز حساب کنند. ماههای سال شمسی - که مطابق برجهای دوازده گانه است - از این قرارند:
ماه فروردین برابر با برج حمل
"" اردیبهشت "" "" ثور
"" خرداد "" "" جوزا
"" تیر "" "" سرطان
"" مرداد "" "" اسد
"" شهریور "" "" سنبله
"" مهر "" "" میزان
"" آبان "" "" عقرب
"" آذر "" "" قوس
"" دی "" "" جدی
"" بهمن "" "" دلو
"" اسفند "" "" حوت
اسامی این ماهها در نصاب الصبیان بدین ترتیب آمده :
ز فروردین چو بگذشتی مه اردیبهشت آید
بمان خرداد و تیر آنگاه مردادت همی آید
پس از شهریور و مهر و آبان و آذر و دی دان
که بر بهمن جز اسفندارمذ ماهی نیفزاید.
و نامهای بروج دوازده گانه در نصاب الصبیان چنین آمده است :
برجها دیدم که از مشرق برآوردند سر
جمله در تسبیح و در تهلیل حی لایموت
چون حمل ، ثور است و جوزا باز سرطان و اسد
سنبله میزان و عقرب ، قوس و جدی و دلو و حوت .
- پا به ماه بودن ؛ ماه بار نهادن زن آبستن ، رسیده بودن . در ماهی بودن زن آبستن که در آن ماه زاید. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- ماه صیام ؛ ماه روزه . رمضان :
ز فردوس اعلا و دارالسلام
به دنیا خرامیده ماه صیام .
- ماه قمری ؛ مدت زمانی است که از رؤیت هلال ماه آغاز و به رؤیت هلال در دفعه ٔ بعد ختم می گردد. روزهای ماههای قمری متغیر است و هر ماه 29 روز یا 30 روز دارد. ماههای قمری از این قرار است : محرم ، صفر، ربیعالاول ، ربیعالثانی ، جمادی الاولی ، جمادی الثانیه ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوال ، ذی االقعده ، ذی الحجه . این اسامی در نصاب الصبیان چنین آمده :
ز محرم چو گذشتی چه بود ماه صفر
دو ربیع
تربیعات : ماه در طی مدار حرکت انتقالی خود چهار حالت پیدا می کند که از آنها به محاق ، تربیع اول ، بدر و تربیع ثانی تعبیر کنند، چون ماه از محاق درآید در شب اول ، ماه اندکی از کنار آن دیده شود و آن را ماه نو گویند و به کمانی شبیه است و شب به شب قوت گیرد و پس از یک هفته نصف قرص ماه منور می نماید که آن را تربیع اول گویند و پس از هفته ٔ دیگر روشنائی بر تمام قرص احاطه کند که آن را بدر گویند و در آخر هفته ٔ سوم حرکت انتقالی خود باز نیمی از قرص منور می نماید که در این حالت آن را تربیع ثانی خوانند و از ابتدای هفته ٔ چهارم ببعد کم کم ماه در محاق رود و در انتهای یک دور حرکت انتقالی خود دوباره تجدید هلال نماید. فاصله زمان بین تربیعات و بدر را تثلیث گویند. خسوف یا ماه گرفتگی زمانی است که ماه در حالت بدر باشد و زمین بین خورشید و ماه حایل شود و ماه در مخروط ظل زمین قرار گیرد، خسوف نیز کلی و جزیی تواند بود و بسته به آن است که تمام قرص ماه در سایه ٔ زمین واقع شود یا قسمتی از آن . وزن مخصوص ماه 3/3 است و جرم آن در حدود181 جرم کره زمین است . در سطح ماه گودالهائی به ابعاد مختلف و دشتها و کوههائی مشاهده می شود که ارتفاع آنها از مرتفعترین بلندیهای زمین متجاوز است ولی در ماه جوی وجود ندارد. خاک ماه اولین بار در سال 1969 مورد بررسی قرار گرفت و پروازهای آپولوی 11 و نیز آپولوی 12 (ژوئیه و نوامبر) به آمریکائیها فرصت داد که نمونه هائی از خاک ماه را به زمین آورند و مورد آزمایشهای علمی قرار دهند. و رجوع به لاروس و فرهنگ اصطلاحات علمی شود :
نه ماه سیامی نه ماه فلک
که اینت غلام است و آن پیشکار
رودکی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
بلند کیوان با اورمزد و با بهرام
زماه برتر خورشید و تیر با ناهید.
بوشکور.
بسان سرو سیمین است قدش
ولیکن بر سرش ماه منور
دقیقی .
درخت سبز تازه شام و شبگیر
که ماه از برهمی تابد بر او بر.
دقیقی .
چراکه نور فرونگذرد ز شمس به ماه
چو آبگینه که بیرون گذشت نور از نار.
ابوالهیثم .
که دیده ست مشک مسلسل زره سا
که دیده ست ماه منور زره ور.
امینی نجار (از لباب الالباب ج 2 ص 41).
فلک خواندمش زان کجا بودتابان
رخانش چو ماه و کمر چون دو پیکر.
امینی نجار (از لباب الالباب ج 2 ص 42).
منگر به ماه ، نورش تیره شود ز رشک
مگذر به باغ ، سرو سهی پاک بشکنی .
منجیک .
به ماه ماندی اگر نیستیش زلف سیاه
به زهره ماندی اگر نیستیش مشکین خال .
استغنائی نیشابوری .
دستش از پرده برون آمدچون عاج سفید
گفتی از میغ همی تیغ زند زهره و ماه .
کسائی .
می چون میان سیمین دندان او رسید
گویی کران ماه به پروین درون نشست .
عماره ٔ مروزی .
که این چرخ و ماه است یا تاج و گاه
ستاره ست پیش اندرش یا سپاه .
فردوسی .
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ٔ ماه و ناهید و مهر.
فردوسی .
بداندیش ما را تو کردی تباه
تویی آفریننده ٔ هور و ماه .
فردوسی .
نیستان شد از نیزه آوردگاه
ز نیزه نه خورشید پیدا نه ماه .
فردوسی .
جام می آورد بامداد و به من داد
آنکه مرا بالبانش کار فتاده ست
گفتم مهر است ؟ گفت مهرش پرورد
گفتم ماه است گفت ماهش زاده ست .
غضائری .
گفتم ایشان چو ستاره اند و ملک یوسف ماه
من ستاره نشناسم که همی بینم ماه .
فرخی .
چو سرو بود و چو ماه و نه ماه بود و نه سرو
قبا نپوشد سرو و کله نداردماه .
فرخی .
گهی به ژرف نشیبی سرای پرده زند
چنانکه ماهی از افراز آن نماید ماه .
فرخی .
ورچه از چشم نهان گردد ماه اندر میغ
نشود تیره و افروخته باشد به میان .
فرخی .
اسب گردون است از او، گر شیر بر گردون رود
خانه بستان است از او، گر ماه در بستان بود.
عنصری .
تا جهان بوده ست کس بر ماه نفشانده ست مشک
زلف او خود هر شبی بر ماه مشک افشان بود.
عنصری .
به ماه مانی آنگه که تو سوار شوی
چگونه ای عجبی ماه را سوار که کرد.
عنصری .
ولیکن ماه دارد قصد بالا
فروشد آفتاب از کوه بابل .
منوچهری .
من و تو غافلیم و ماه خورشید
بر این گردون گردان نیست غافل .
منوچهری .
غریب از ماه والاتر نباشد
که روز و شب همی برد منازل .
منوچهری .
وز ابر چو سر برون زند نورش
چون ماه بر آسمان زند خرمن .
عسجدی .
چنان از حسرت دل برکشم آه
کجا ره گم کند بر آسمان ماه .
(ویس و رامین ).
نیاید آن نفع از ماه کآید از خورشید
اگرچه منفعت ماه نیست بی مقدار.
ابوحنیفه ٔ اسکافی .
ماه و ماهی را مانی تو ز روی و اندام
ماه دیده ست کسی نرم تراز ماهی شیم .
ابوحنیفه ٔ اسکافی .
آفتاب دیدار سلطان بر ماه افتاد. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 402).
شب است و همه راه تاریک و چاه
کلیچه میفکن که نرسی به ماه .
اسدی .
پیشانی و قفای تو ای ترک دلستان
این زهره ٔ زمین است آن ماه آسمان .
کمالی .
ماه دوان هم گران رکاب نباشد
باش که چندان سبک عنان بنماند.
سعید طائی .
ماهکی سر و قد و سیم تن و لاله رخ است
ماه کی نوش لب و ناربر و جعدور است .
روزبه نکتی (از لباب الالباب ج 2 ص 57).
در پیش من مشکل رهی با سهم و هیبت مهمهی
ماه اندر او مانده مهی مانند اشتر در وحل .
لامعی .
تیز آتشی فگنده سوی مه همی شهاب
سیمین کشیده ماه به روی اندرون مجن .
لامعی .
بر آسمان ز کسوف سیه رهایش نیست
مر آفتاب درخشان و ماه تابان را.
ناصرخسرو.
گربر قیاس فضل بگشتی مدار دهر
جز بر مقر ماه نبودی مقر مرا.
ناصرخسرو.
ناکس به تو جز محنت و خواری نرساند
گر تو بمثل بر فلک ماه رسانیش .
ناصرخسرو.
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را.
(منسوب به خیام ).
در ماه چه روشنی که در روی تو نیست
در خلد چه خرمی که در کوی تو نیست .
مسعودسعد.
نشسته بودم کآمد خیال او ناگاه
چو ماه ، روی و چو گل ، عارض و چو سیم ، ذقن .
مسعودسعد.
ماه روز ای به روی خوب چو ماه
باده ٔ لعل مشکبوی بخواه .
مسعودسعد.
گفتم قران ماه و ستاره بهم کجاست
گفتا به بزمگاه وزیر خدایگان .
امیرمعزی .
گفتم فروغ روی تو افزون به شب بود
گفتا به شب فروغ دهد ماه آسمان .
امیرمعزی .
پدید کرد ثریاو ماه چون بنمود
سمن ز سنبل سیراب و لؤلؤ از مرجان .
ازرقی .
ز بهر مژده رخش ساخت چون ستاره و ماه
پدید کرد سمن زار زیر لاله ستان .
ازرقی .
ز شرع است این نه از تن تان درون جانتان روشن
ز خورشید است نز چرخ است جرم ماه نورانی .
سنائی .
ای امیری که بر سپهر جمال
آفتاب است و ماه رایت تو.
سنائی .
چون گردش آسمان نکوخواه من است
دیدم رخ او که بر زمین ماه من است .
ادیب صابر.
ماه است ترا چهره و مشک است ترا زلف
سرو است ترا قامت و سیم است ترا بر.
ابوالمعالی رازی .
جهانجوی بربست دست سیاه
برون شد ز خرگه چو از ابر ماه .
؟ (شهریارنامه ٔ مختاری غزنوی ).
چو دید ماه به عادت بگفت آنک ماه
به شرم گفتمش ای ماه چهره ، ماه کجاست ؟
عمعق .
نگاه کردم نی ماه دیدم و نه فلک
براینکه گفتم و گویی همی خدای گواست .
عمعق .
دوش در کوی خرابات مرا ناگاهی
یار پیش آمد سروی و به رخ چون ماهی .
کافی همدانی .
سروند ولیکن همه چون ماه تمامند
ماهند ولیکن همه چون سرو روانند.
کافی همدانی .
گر گویم حاشا که چو ماهند و چو سروند
واﷲ که به مطلق نه چنین و نه چنانند.
کافی همدانی .
ماه در یک برج نیاساید و آفتاب در یک جا نپاید. (مقامات حمیدی ).
با آفتاب و ماه و ستاره ست آسمان
گویی که نسخت رخ تو آسمان گرفت .
قوامی رازی .
ماهی تو و نیکوان ستاره
این فخر من و ترا تمام است .
قوامی رازی .
ناگاه ماه از افق مشرق برآمد و زرسوده بر زمین ریخت . (تاریخ بیهق ). گفتند هریکی از ما باید که در تشبیه این ماه بر مقدار فهم و وهم خویش اوصافی لازم شمرد. (تاریخ بیهق ). این ماه ماننده است به سبیکه ٔ زر خالص که از بوته بیرون آید. (تاریخ بیهق ).
چو سرو و ماه خرامان به نزد من باز آی
که ماه و سرو منی مشک زلف و سیم بدن .
سوزنی .
رونق ماه رخ افروز زخط شبرنگ
شود آری زشب تیره فزون رونق ماه .
شرف الدین شفروه .
ماه گردون زخجالت چو به رویت نگرد
از نزاری چو سر موی شود هر سر ماه .
شرف الدین شفروه .
ز پرنیان عذار چو آفتاب تو ماه
همان کشید که توزی ز ماهتاب کشید.
شرف الدین شفروه .
با رای توچو ماه سپر ماه آسمان
با بأس تو چو شیر علم شیر مرغزار.
وطواط.
ای مسلمانان فغان از دور چرخ چنبری
وز نفاق تیر و قصد ماه و کید مشتری .
انوری .
گفتم که از خط تو فغان است خلق را
گفت از خسوف ماه بود خلق را فغان .
انوری .
بر محیط فلک از هاله سپر سازد ماه
بربسیط کره از خوید زره پوشد تل .
انوری .
روی چون ماه آسمان داری
قد چون سرو بوستان داری .
انوری .
ماه زیباست ولی چون رخ زیبای تونه
سرو یکتاست ولی چون قد یکتای تو نیست .
مجیرالدین بیلقانی .
شمع را هر روز مرگ و لاله را هر شب ذبول
باغ را هر سال عزل و ماه را هر مه سرار.
جمال الدین عبدالرزاق .
مهر را بیم خسوف و ماه را ننگ محاق
خاک را عیب زلازل چرخ را رنج دوار.
جمال الدین عبدالرزاق .
ماهی و خون را دیت شاه دهد زانکه هست
عاقله ٔ دور ماه شاه ولی النعم .
خاقانی .
ایا شهی که گرفته ست زیر شهپر حفظ
همای دولتت از اوج ماه تا ماهی .
ظهیر فاریابی .
ماه در مشک نهان کرده که این رخسار است
شکر از پسته روان کرده که این گفتار است .
رضی الدین نیشابوری .
پریدختی ، پری بگذار، ماهی
به زیر مقنعه صاحب کلاهی .
نظامی .
خرد سرگشته بر روی چو ماهش
دل وجان فتنه بر زلف سیاهش .
نظامی .
به هر چشمه شدن هر صبحگاهی
برآوردن مقنعوار ماهی .
نظامی .
زود در مالید آن خورشید راه
دست ببریده به رای همچو ماه .
عطار.
هرچه از ماه تا به ماهی هست
هیچ از خود جدا نمی دانم .
عطار.
زماه مشعله ٔ قدسیان برافروزد
ز رای مهر ممالک فروز صبح ضمیر.
شمس طبسی .
خورشید فتاد پیش رویت
بر خاک چنانکه ماه تابان .
بدر جاجرمی .
کرده چو سایه روی به دیوار روز و شب
با آفتاب و ماه گهم جنگ و گه عتاب .
کمال الدین اسماعیل .
این بدان ماند که خرگوشی بگفت
من رسول ماهم و با ماه جفت .
مولوی .
ماه گردون چون در این گردیدن است
گاه تاریک و زمانی روشن است .
مولوی .
ماه با احمد اشارت بین شود
نار ابراهیم را نسرین شود.
مولوی .
گل با وجود او چوگیاه است پیش گل
مه پیش روی او چو ستاره ست پیش ماه .
سعدی .
معانی است در زیر حرف سیاه
چو در پرده معشوق و در میغ ماه .
سعدی .
از رشک آفتاب جمالت برآسمان
هر ماه ، ماه دیدم چون ابروان تست .
سعدی .
شهنشهی که زمین از فروغ طلعت او
منور است چنان کاسمان به طلعت ماه .
سعدی .
هرکه در شب رخ چون ماه تو بیند گوید
روز عید است مگر یا شب نوروز امشب .
خواجوی کرمانی .
ماهی نتافت چون رخت از برج نیکویی
سروی نخاست چون قدت از جویبار حسن .
حافظ.
ماه و خورشید به منزل چو به امر تو رسند
یار مه روی مرا نیز به من بازرسان .
حافظ.
کافر مبیناد این غم که دیده ست
از قامتت سرو، از عارضت ماه .
حافظ.
زهی سعادت و طالع که او شبی چون ماه
به کلبه ٔ من بی خان و مان فرود آید.
کمال خجندی .
- گرفتن ماه ؛ خسوف . رجوع به خسوف شود.
- ماه برآمدن ؛ طلوع کردن آن . پدیدار و نمایان گشتن آن . نمایان شدن آن از پس افق :
ای ز عکس رخ تو آینه ماه
شاه حسنی و عاشقانت سپاه
هرکجا بنگری دمد نرگس
هرکجا بگذری برآید ماه .
کسائی .
- ماه بر دو هفته ؛ ماه شب چهارده :
ترک هزاران به پای پیش صف اندر
هریک چون ماه بر دو هفته درفشان .
رودکی .
- ماه تمام ؛ ماه کامل ، بدر. ماه دوهفته . ماه چهارده شبه . ماه شب چهاردهم . پرماه . گردماه :
بر سر هر نرگسی ماهی تمام
شش ستاره بر کنار هر مهی .
منوچهری .
چون ببریدی شود هریک از آن ده ماه نو
ورنبری گردد اندر ذات خود ماهی تمام .
عسجدی .
سروند ولیکن همه چون ماه تمامند
ماهند ولیکن همه چون سرو روانند.
کافی همدانی .
بزرگان و سادات چون انجمند
وی اندر میان همچو ماه تمام .
سوزنی .
بود مردی به مصر ماهان نام
منظری خوبتر زماه تمام .
نظامی .
شاهدی از لطف و پاکی رشک آب زندگی
دلبری در حسن و خوبی غیرت ماه تمام .
حافظ.
حریف عشق تو بودم چو ماه نو بودی
کنون که ماه تمامی نظر دریغ مدار.
حافظ.
و رجوع به ترکیب ماه چهارده شبه و ماه دو هفته شود.
- ماه چارده ؛ قمر چارده شبه . بدر. ماه دو هفته :
سیاه چشما ماها من این ندانستم
که ماه چارده را غمزه از غزال بود.
خسروانی .
- ماه چو (چون ) شاخ گوزن ؛ کنایه از ماه باریک و خمیده است که ماه شب اول و شب دویم و شب سیم باشد. (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ماه چهار (چار) هفته ؛ ماهی است که بعد از بیست وهشت روز از غایت کاهیدگی باریک شود. (آنندراج ) :
چون ماه چار هفته رسیدم به بوی عید
تا چارماهه روزه گشایم به شکرش .
خاقانی (از آنندراج ).
- || نابود و معدوم و ناچیز. (ناظم الاطباء).
- ماه خرگاهی (خرگهی ) ؛ ماهی را گویندکه در هاله باشد چه هاله را نیز خرگاه گویند. (برهان ). ماه هاله نشین ، چه خرگاه در جهانگیری به معنی هاله آمده . (آنندراج ). ماه هاله دار. (ناظم الاطباء) :
زدند آتش غیرت به ماه خرگاهی
ز سنبلی که ز اطراف یاسمن بستند.
شانی تکلو (از آنندراج ).
- ماه درست ؛ ماه وقتی که تمام روشن باشد. ماه تمام . بدر. پر ماه . گردماه . (فرهنگ نوادر لغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
ماه درست را ببین کو بشکست خواب ما
تافت زچرخ هفتمین در وطن خراب ما.
مولوی .
ماه درست پیش او قرص شکسته بسته ای
برشکرش نباتها چون مگسی است زحمتی .
مولوی .
- ماه در عقرب ؛ به وقت بودن ماه در اخیر برج عقرب ، کردن کار نیک ممنوع است . (غیاث ) (آنندراج ).هنگام بودن قمر در برج عقرب که آن را نحس پندارند واز اقدام به کارها خودداری کنند. (فرهنگ فارسی معین ).
- ماه درفش ؛ ماهچه ٔ علم . چیزی به شکل ماه از فلزی که بر سر درفش کردندی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ماه منیر صورت ماه درفش تست
روز سپید سایه ٔ چتر بنفش تست .
فرخی .
و رجوع به ماهچه و ترکیبهای آن شود.
- ماه دو هفته ؛ بدر. ماه تمام . ماه چهارده شبه . پرماه .گردماه :
خیره گشت از خد او ماه دوهفته برفلک
طیره شد از قد او سرو سهی در بوستان .
یمینی .
آن ماه دوهفته در نقاب است
یا حوری دست در خضاب است .
سعدی .
و رجوع به ترکیب ماه چهارده شبه و ماه تمام شود.
- ماه ده و چار ؛ پرماه . گردماه . ماه شب چهارده . (فرهنگ نوادر لغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
اختران را شب وصل است و نثار است و نثار
چون سوی چرخ عروسی است زماه ده و چار.
مولوی .
- ماه سی روزه ؛ به معنی ماه بسیار باریک و هلال یک شبه . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- || کنایه از معشوق بیمار و ضعیف هم هست . (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
- ماه سی شبه ؛ به معنی ناچیز شده و محوگردیده و برطرف گشته باشد. (برهان ) (آنندراج ).
- ماه شب چهارده ، بدر . گرد ماه . ماه تمام . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) : موسی در وجود آمدی پسری چون ماه شب چهارده . (قصص الانبیاء ص 90). پسری بدیدند چون ماه شب چهارده . (قصص الانبیاء ص 91).
بربود جمالت ای مه نو
از ماه شب چهارده ضو.
سعدی .
- ماه شکسته ؛ بمعنی هلال ، و خلخال ولعل و ابرو از تشبیهات اوست . (آنندراج ) (بهار عجم ) :
جام شراب مرهم دلهای خسته است
خورشید مومیایی ماه شکسته است .
صائب (از آنندراج ).
- ماه کامل ؛ ماه تمام . بدر. گرد ماه . پرماه .
- ماه مستنیر ؛ ماه که کسب نور می کند. ماه نور گیرنده :
رخسار آن نگار به گل بر ستم کند
و آن روی را نماز برد ماه مستنیر.
منجیک .
- ماه مصنوعی ؛ قمر مصنوعی . رجوع به «ماهواره » شود.
- ماه منیر ؛ ماه (قمر) تابنده (در حقیقت ماه مستنیر است ). (فرهنگ فارسی معین ) :
ماه منیر صورت ماه درفش تست
روز سپید سایه ٔ چتر بنفش تست .
فرخی .
پیشکار ضمیر و رای تواند
جرم مهر مضی ٔ و ماه منیر.
سوزنی .
منظر ماه منیر بر سر سرو سهی
طرفه و نادر بود خاصه به مشکین کمند.
سوزنی .
- || نامی است از نامهای زنان .
- ماه نو کردن ؛ کنایه از ماه نو دیدن . (آنندراج ) :
می زند سی روزه شامش خنده ها بر صبح عید
ماه را هرکس به روی دلربایی نو کند.
مخلص کاشی (از آنندراج ).
- ماه هفت و هشت ؛ ماه شب پانزدهم . (فرهنگ نوادرلغات کلیات شمس چ فروزانفر) :
برنشست آن شاه عشق و دام ظلمت بردرید
همچو ماه هفت و هشت و آفتاب روز عید.
مولوی .
- ماه یکشبه ؛ همان ماه شکسته که گذشت . (آنندراج ). هلال . ماه نو. و رجوع به ترکیب ماه نو و ماه شکسته شود.
- ماه یمانی ؛ یعنی روی سرور کاینات صلی اﷲ علیه و آله و سلم . (فرهنگ رشیدی ). اشاره بر رخسار منور سرور کاینات (ص ). (برهان ) (از ناظم الاطباء). چهره ٔ حضرت محمد (ص ) :
شب به سر ماه یمانی در آر
سر چو مه از برد یمانی برآر .
نظامی (مخزن الاسرار چ وحید ص 26).
- مثل ماه شب چهارده ؛ چهره ٔ بسیار زیباو درخشان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- مثل ماه نو ؛ انگشت نما. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). لاغر و نزار و ضعیف و باریک .
- امثال :
از ماه تا به ماهی ؛ تمام دنیا . نظیر: از ثری به ثریا. (امثال و حکم ج 1 ص 148).
از ماه نمام تر؛ نظیر: از مشک غمازتر. (امثال و حکم ج 1 ص 148).
به ماه می گوید تو درنیا که من درآیم ؛ تعبیری است که عامیان از کمال زیبائی کسی کنند. (امثال و حکم ج 1 ص 463).
ماه از طشت آب جستن ؛ راه غیرمتعارف پیمودن . از حقیقت به مجاز روی آوردن به عمدیا به جهل :
از حقیقت روی ، صائب در مجاز آورده ایم
ماه را دایم ز طشت آب می جوییم ما.
صائب (از آنندراج ).
ماه از کدام طرف درآمده ؛ یعنی آمدن شما به دیدار من پس از غیبتی طویل جای بسی شگفتی است . اظهار محبت کنونی او بعد از زمانی دراز که ابراز بی مهری می کرد درخور استغراب است . نظیر: آفتاب از کدام طرف درآمده . (امثال و حکم ج 3 ص 1349 و ج 1 ص 36).
ماه و ستاره پریدن از پیش چشم ؛ کنایه از سیاه شدن پیش چشم و گیج شدن است براثر خوردن ضربه و اصابت سر به چیزی ؛ چنان یارو توی گوش من زد که جلوی چشمم ماه و ستاره پرید. در حقیقت نیز در چنین مواقع اشکالی شبیه ماه و ستاره به رنگهای مختلف از جلو چشم انسان رد می شوند. (فرهنگ لغات عامیانه ٔ جمال زاده ).
ماه و کتان . رجوع به ماهتاب وکتان ذیل ترکیبهای ماهتاب شود.
ماه همیشه زیر ابر نماند ؛ حقیقت هرچند دیر، آشکار شود. (امثال و حکم ج 3 ص 1395).
مثل ماه ؛ چهره ٔ بسیار نیکو. (امثال و حکم ج 3 ص 1485). دارای چهره ٔ سخت زیبا. عظیم جمیل . نهایت شکیل و قشنگ . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
مثل ماه سپر ؛ صورتی بی معنی . (امثال و حکم ج 3 ص 1485) :
با رای تو چو «ماه سپر» ماه آسمان
با بأس تو چو شیر علم شیر مرغزار.
رشید وطواط.
|| (اِ) هر ستاره ای که بدور یکی از سیارات بگردد. قمر. (فرهنگ فارسی معین ). || هلال . ماه یکشبه :
ای ماه چو ابروان یاری گویی
یا نی چو کمان شهریاری گویی
لعلی زده از زر عیاری گوئی
در گوش سپهر گوشواری گویی .
امیرمعزی .
- ماه علم ؛ هلال مانندی که بر سر درفش نصب کنند. ماه درفش . و رجوع به ترکیب ماه درفش و ماهچه و ترکیبهای آن شود.
- ماه گریبان ؛ قواره ٔ جیب و از تسمیه ٔ حال به محل آنچه دیده شود ازنحر در گریبان . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
در غم ماه گریبانت مرا
هر شبی دامن پر از پروین مکن .
انوری (یادداشت ایضاً).
- ماه منجوق چتر ؛ قبه زرینه را گویند که بر سر چتر نصب کنند. (برهان ) (آنندراج ) (ناظم الاطباء).
|| کنایه از معشوق هم هست . (برهان ). معشوق و معشوقه . (ناظم الاطباء). معشوقه ٔ نیکو روی . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). که رویی چون ماه درخشان و دل انگیز دارد :
سیاه چشما ماها من این ندانستم
که ماه چارده را غمزه از غزال بود.
خسروانی .
نگاری سمن بوی و ماهی سمن بر
لبش جای جان و رخش جای آذر.
منطقی رازی .
نگه کرد خندان لب اردشیر
جوان بر دل ماه شد جای گیر.
فردوسی .
زکشتن رهانم مر این ماه را
مگر زین پشیمان کنم شاه را.
فردوسی .
سپهبد شگفتی بماند اندر او
بدو گفت کای ماه پیکارجو.
فردوسی .
نشستند بر گاه بر، ماه و شاه
چه نیکو بود گاه را شاه وماه .
عنصری .
بفرمود تا آسنستان پگاه
بیامد به نزدیک رخشنده ماه .
عنصری .
کنون کاین ماه را ایزد به من داد
نخواهم کو بود در ماه آباد.
(ویس و رامین ).
همی تا باز بینم روی آن ماه
نگهدارش ز چشم و دست بدخواه .
(ویس و رامین ).
می نوش به ماهتاب ای ماه که ماه
بسیار بتابد و نیابد ما را.
(منسوب به خیام ).
آن سرو که نیستش کسی همسر
و آن ماه که نیستش کسی همتا.
مسعودسعد.
بر یاد تو بی تو این جهان گذران
بگذاشتم ای ماه و تو از بی خبران .
رشیدی سمرقندی .
یاری به رخ چون ارغوان حوری به تن چون پرنیان
سروی به لب چون ناردان ماهی به قد چون نارون .
امیرمعزی .
گفتم مرا سه بوسه ده ای ماه دلستان
گفتا که ماه بوسه که را داد در جهان .
امیرمعزی .
ایا ماه گل چهر دلخواه من
دراز از توشد عمر کوتاه من .
عیوقی .
منم شاه گردنکشان جهان
تو شاه ظریفانی و ماه من .
عیوقی .
ز ماه روزه به ماه من اندر آمد تاب
برفتش آتش رخسار تابناک به آب .
مختاری (از آنندراج ).
چو سرو و ماه خرامان به نزد من باز آی
که ماه و سرو منی مشک زلف و سیم بدن .
سوزنی .
بر وعده مرا هر شب در بند روا داری
ای ماه چنین آخر تا چند روا داری .
فتوحی مروزی .
سوی ملک مداین رفت پویان
گرامی ماه را یک ماه جویان .
نظامی .
به پیغامی قناعت کرد از آن ماه
به بادی دل نهاد از خاک آن راه .
نظامی .
گر نباشد هر دو عالم گو مباش
تو بسی ای ماه و مه یکتا خوش است .
عطار.
ببریدم از ماهی چنان با ناله و آهی چنان
و آنگاه من راهی چنان شبهای دیجور آمدم .
اوحدی
مست آمدم امشب که سر راه بگیرم
یک بوسه به زور از لب آن ماه بگیرم .
اوحدی .
ماهم این هفته شد از شهر و به چشمم سالی است
حال هجران ، تو چه دانی که چه مشکل حالی است .
حافظ.
ماهم که رخش روشنی خور بگرفت .
گرد خط او چشمه ٔ کوثر بگرفت .
حافظ.
ماهی که قدش به سرو می ماند راست
آیینه به دست و روی خود می آراست .
حافظ.
آه و فریاد که از چشم حسود مه و چرخ
در لحد ماه کمان ابروی من منزل کرد.
حافظ.
- ماه خانگی ؛ از اسمای محبوب . (آنندراج ). زنی زیبا که در خانه دارند. زن محبوب :
ز ماه خانگی آن را که دیده روشن نیست
جلای دیده ز گلگشت ماهتاب خوش است .
صائب (از آنندراج ).
- ماه خرگاهی ؛ کنایه از شاهد مهوش هم هست . (برهان ) (از ناظم الاطباء). کنایه از معشوق است . (آنندراج ). معشوقی که شایسته ٔ سراپرده شاهان است . زیباروی سراپرده نشین :
زین حکایت چو یافت آگاهی
کس فرستاد ماه خرگاهی .
نظامی .
- ماه قصب پوش ؛ کتان پوش ؛ کنایه است از شاهد کتان پوش ، چه قصب ، جامه ٔ کتان باریک را می گویند. (برهان ) (آنندراج ). ماه قصب دوخته و شاهد و معشوق کتان پوشیده . (ناظم الاطباء). و رجوع به ترکیب بعد شود.
- ماه قصب دوخته ؛ بمعنی ماه قصب پوش است که کنایه از شاهد کتان پوش است . (برهان ) (آنندراج ).
- ماه کاشغر ؛کنایه از خوبان و ماه وشان ترک هم هست . (برهان ) (آنندراج ). و رجوع به همین ماده شود.
- ماه کامل ؛ کنایه از چهره ٔ زیبا و درخشان :
کی باشد آن زمانی کان ابر را برانی
گویی بیا و رخ را بر ماه کاملم نه .
مولوی .
- ماه کنعان ؛ زیباروی کنعان که مراد حضرت یوسف است . رجوع به همین کلمه (اِخ ) شود.
- ماه کنعانی ؛ زیبا روی منسوب به کنعان . محبوبی که از دیار کنعان باشد. محبوبی که چون یوسف زیبا و ماهرو باشد :
ماه کنعانی من مسند مصر آن تو شد
وقت آن است که بدرود کنی زندان را.
حافظ.
|| کنایه از روی زیبا و درخشان . چهره ٔ پر نور و تابان :
به گرد ماه بر، از غالیه حصار که کرد
به روی روز بر، از تیره شب نگار که کرد.
عنصری .
ز بادام بر ماه ، مرجان خرد
گهی ریخت گاهی به فندق سترد.
اسدی .
همی گفت وز نرگسان سیاه
ستاره همی ریخت بر گرد ماه .
اسدی .
زلف نگار گفت که از قیر چنبرم
شب صورت و شبه صفت و مشک پیکرم
یا در میان ماه بود سال و مه تنم
یا بر کران روز بود روز و شب سرم .
کمالی .
بر دانه ٔ لعل است ترا نقطه ٔ عنبر
بر گوشه ٔ ماه است ترا خوشه ٔ سنبل .
عبدالواسع جبلی .
زلف تو چو زاغی است در آویخته هموار
از ماه به منقارو زخورشید به چنگل .
عبدالواسع جبلی .
آن معنبر خط مشکین تو پیرامن ماه
کرد پر خون جگر سوخته ٔ مشک سیاه .
شرف الدین شفروه .
تاکشد او خط مشکین گرد ماه
دل قلم بر صفحه ٔ جان می کشد.
ظهیر فاریابی .
ز ماهش صد قصب را رخنه یابی
چو ماهش رخنه ای بر رخ نیابی .
نظامی (خسرو و شیرین ص 51).
گرد ماه از مشک تا خرمن زدی
آفتابت خوشه چینی دیگر است .
امامی هروی .
|| کماج و فلکه و بادریسه ٔ خیمه . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
خیمه ٔ عمر او هزار طناب
ماه خیمه ش برابر مهتاب .
سنائی (یادداشت ایضاً).
|| ماهچه . ماهچه ٔ درفش . ماهچه ٔ رایت :
شد اندر زمان روح چرخ بنفش
پر از مه زبس ماه روی درفش .
(گرشاسب نامه چ یغمائی ص 247).
چو برزد سر از که درفش بنفش
مه نو شدش ماه روی درفش .
(گرشاسب نامه چ یغمائی ص 110).
و رجوع به ماهچه شود.
|| لحنی از سی لحن باربد.(یادداشت به خط مرحوم دهخدا) :
ز لحن ماه چون گوهر فشاندی
زبانش ماه و هم اختر فشاندی .
نظامی (یادداشت ایضاً).
|| ترجمه ٔ شهر هم هست و آن از دیدن هلالی تا دیدن هلال دیگر است که یک حصه از دوازده حصه ٔ سال باشد و آن گاهی سی روز و گاهی بیست ونه روز می باشد. (برهان ). مدت عدد ایام از رؤیت هلال تا رؤیت هلال دیگر که آن را ماه قمری گویند و مدت ماندن آفتاب در هر برج که آن را ماه شمسی گویند. (فرهنگ رشیدی ) (از انجمن آرا) (از آنندراج ). یک قسمت از دوازده قسمت سال که شهر نیز گویند و از دیدن هلالی تا دیدن هلال دیگر. (ناظم الاطباء). مدتی معادل یک دوازدهم سال (تقریباً). شهر : و گفت چرا اندر ماه حرام این کاروان را بزدی و این جماعت را بکشتی و قومی را به اسیری بیاوردی . (ترجمه تفسیر طبری ).
تا پنج ماه یاد نکرد ایچ گونه زو
از روی زیرکی و خرد همچنین سزید.
بشار مرغزی .
بپوشیده لباس فرودینی
بیفکنده لباس ماه آذر.
دقیقی .
چون راهبی که دو رخ او سال و ماه زرد
وز مطرف کبود ردا کرده و ازار.
کسایی .
سر آمد کنون قصه ٔ یزدگرد
به ماه سپندارمذ روز اِرد.
فردوسی .
گفتا زمانه خاضع او باد روز و شب
گفتم خدای ناصر او باد سال و ماه .
فرخی .
من ز درگاه توای شاه مهی بودم دور
مرمرا باری یک سال نمود آن یک ماه .
فرخی .
ماه فروردین به گل چم ماه دی بر بادرنگ
مهرگان بر نرگس و فصل دگر بر سوسنه .
منوچهری (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
بوستان پر سیاه پوشان گشت
تا بر او گشت ماه دی سلطان .
قطران .
مرمرا هست اسد طالع و از مادر خویش
روز آدینه به ماه رمضان زادم من .
لامعی .
می نوش که بعد از من و تو ماه بسی
از سلخ به غره آید از غره به سلخ .
(منسوب به خیام ).
آذر ماه ، به زبان پهلوی آذر آتش بود و هوا در این ماه سرد گشته باشد و به آتش حاجت بود. (نوروزنامه ).
ز فر ماه فروردین جهان چون خلد رضوان شد
همه حالش دگرگون شد همه رسمش دگرسان شد.
امیرمعزی .
گفتم ای جان برمن باشی روزی مهمان
گفت بسم اﷲ اگر خواهی باشم ماهی .
کافی همدانی .
ماه گردون ز خجالت چو به رویت نگرد
از نزاری چو سر موی شود هر سر ماه .
شرف الدین شفروه .
طوفان من گذشت که نه ماه ساختم
از آب دیده شربت و از خون دل کباب
سهل است این سه ماه دگر نیز همچنین
تن در دهم بدانکه نه نانم بود نه آب .
ظهیر فاریابی .
از رشک آفتاب جمالت بر آسمان
هر ماه ماه دیدم چون ابروان توست .
سعدی .
ماه شعبان منه از دست قدح کاین خورشید
از نظر تا شب عید رمضان خواهد شد.
حافظ.
- ماه روزه ؛ رمضان . ماه صیام :
زماه روزه به ماه من اندر آمد تاب
برفتش آتش رخسار تابناک به آب .
مختاری (از آنندراج ).
- ماه شمسی (خورشیدی ) ؛ یک قسمت از دوازده قسمت سال که هر قسمت مطابق با بودن آفتاب در برجی از بروج دوازده گانه است . (ناظم الاطباء). یک ماه از سال شمسی است . در قدیم تعداد روزهای ماههای شمسی چنین بوده است . ماه اول و دوم و چهارم و پنجم و ششم 31 روز و ماه سوم 32 روز و ماههای هفتم و هشتم و یازدهم و دوازدهم سی روز و ماه نهم و دهم 29 روز است که در نصاب الصبیان چنین آمده است :
1 2 3 4 5 6
لا و لا، لب ، لا و لا لا شش مه است
31 31 32 31 31 31
7 8 9 10 11 12
لل کط وکط لل شهور کوته است .
30 30 29 29 30 30
از سال 1304 هَ .ش . برطبق تصویب مجلس شورای ملی روزهای ماههای شمسی بدین طریق محاسبه گردید: شش ماه اول را هریک 31 روز و 5 ماه بعد را هریک 30 روز و ماه آخر (اسفند)را 29 روز و هر 4 سال یکبار ماه آخر را 30 روز حساب کنند. ماههای سال شمسی - که مطابق برجهای دوازده گانه است - از این قرارند:
ماه فروردین برابر با برج حمل
"" اردیبهشت "" "" ثور
"" خرداد "" "" جوزا
"" تیر "" "" سرطان
"" مرداد "" "" اسد
"" شهریور "" "" سنبله
"" مهر "" "" میزان
"" آبان "" "" عقرب
"" آذر "" "" قوس
"" دی "" "" جدی
"" بهمن "" "" دلو
"" اسفند "" "" حوت
اسامی این ماهها در نصاب الصبیان بدین ترتیب آمده :
ز فروردین چو بگذشتی مه اردیبهشت آید
بمان خرداد و تیر آنگاه مردادت همی آید
پس از شهریور و مهر و آبان و آذر و دی دان
که بر بهمن جز اسفندارمذ ماهی نیفزاید.
و نامهای بروج دوازده گانه در نصاب الصبیان چنین آمده است :
برجها دیدم که از مشرق برآوردند سر
جمله در تسبیح و در تهلیل حی لایموت
چون حمل ، ثور است و جوزا باز سرطان و اسد
سنبله میزان و عقرب ، قوس و جدی و دلو و حوت .
- پا به ماه بودن ؛ ماه بار نهادن زن آبستن ، رسیده بودن . در ماهی بودن زن آبستن که در آن ماه زاید. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- ماه صیام ؛ ماه روزه . رمضان :
ز فردوس اعلا و دارالسلام
به دنیا خرامیده ماه صیام .
سوزنی .
- ماه قمری ؛ مدت زمانی است که از رؤیت هلال ماه آغاز و به رؤیت هلال در دفعه ٔ بعد ختم می گردد. روزهای ماههای قمری متغیر است و هر ماه 29 روز یا 30 روز دارد. ماههای قمری از این قرار است : محرم ، صفر، ربیعالاول ، ربیعالثانی ، جمادی الاولی ، جمادی الثانیه ، رجب ، شعبان ، رمضان ، شوال ، ذی االقعده ، ذی الحجه . این اسامی در نصاب الصبیان چنین آمده :
ز محرم چو گذشتی چه بود ماه صفر
دو ربیع
ماه . (اِخ ) نام فرشته ای است که موکل است بر جرم قمر یعنی قرص ماه و تدبیر و مصالح روز ماه که روز دوازدهم بود از ماه شمسی به او تعلق دارد. (برهان ) (از آنندراج ) (از ناظم الاطباء). ماه در ایران باستان ، علاوه بر اطلاق به جرم قمر، به فرشته ای (ایزد کره ٔ ماه ) اطلاق می شده و او مانند خورشید ستوده و مورد تعظیم و تکریم بوده است ... در تیر یشت (یشت 8) بند1 و مهریشت بند 145 و غیره مخصوصاً ماه مورد تعظیم قرار گرفته است . غالباً ماه تشکیل دهنده ٔ تخمه و نژاد ستوران شناخته شده است (یسنا 1 بند 11 و یسنا 16 بند 4 و غیره ) و نیز در اوستا مربی گیاه و رستنی خوانده شده (ماه یشت بند 4) (از حاشیه ٔ برهان چ معین ).
ماه . (اِخ ) نواحیی را که ما امروز همدان و کرمانشاه و دینور و نهاوند و پیشکوه گوییم در قدیم کشور ماه می نامیدند و در ویس و رامین این لفظ استعمال شده است . این باقی مانده ٔ «ماد» و «مای » قدیم است که مرکزمملکت مادی باشد. عرب بعد از فتح این قسمت از ایران این لفظ را به کار بردند منتهی دو ماه قائل شدند و برای ماه نیز معنای دیگری که بعد در کتب جغرافیا معمول گردید تصور کردند و گفتند ماه الکوفه و ماه البصره و مجموع را «ماهات » نام نهادند. از ماه کوفه مرادشان دینور و کرمانشاهان تاحلوان بود و از ماه بصره مرادشان نهاوند و صیمره بود. (از سبک شناسی ج 1 ص 26). مسکن قوم ماد را نیز «ماد» می نامیدند و همین کلمه است که در پهلوی و پارسی (و نیز در تعریب ) «ماه » شده . ابوریحان بیرونی در کتاب الجماهر (ص 205) نوشته : ماه عبارت است از زمین جبل و «ماهین » عبارت است از ماه بصره که دینور باشد و ماه کوفه که نهاوند باشد و اغلب به آن دو «ماه سبذان » را افزایند و جمله را «ماهات » نامند و بسا نهاوند را به «ماه دینار» یاد کنند. (از حاشیه ٔ برهان چ معین ). کلمه ٔ ماه صورت تغییر یافته ٔ «ماد» اسم قوم و مملکت غربی ایران بوده است . در کتاب پهلوی کارنامک اردشیر بابکان این کلمه به همان ترکیب قدیم خود «مادیک »=«ماد» آمده اما معمولاً در پهلوی ماه می گفته اند. در کتب مورخان و جغرافی دانان ایرانی و عرب غالباً به اسم ماه برمی خوریم ولی از دایره ٔ وسعت آن کاسته و به برخی از نواحی غربی ایران اطلاق می شده است مثل «ماه نهاوند» و «ماه دینار» و «ماه شهریاران » و جز آنها. در داستان ویس و رامین که از متنی پهلوی به نظم فارسی درآمده مکرراً به کشور ماه و بوم ماه و ماه آباد و زمین ماه که از همه یک کشور اراده شده برمی خوریم زیرا که ویس دختر شاه قارن و ملکه ٔ شهرو، خواهر ویرو و زن شاه موبد و معشوقه ٔ رامین برادرشاه موبد از کشور ماه بود و شاه قارن در سرزمین ماه پادشاهی داشت . (از یشتها ج 2 ص 216 و 217) :
به شوهر بود شهرو را یکی شاه
بزرگ و نامور از کشور ماه .
ترا دارم چو جام خویشتن شاد
زمین ماه را همواره آباد.
زمین ماه یکسر باد ویران
چو دشت ریگ و چون شور بیابان .
وگر نه بوم ماه از کین شودپست
پس آنگه چون توانی زین گنه رست .
و رجوع به ماده ٔ قبل و «ماه البصره » و «ماه الکوفه » و «ماهات » و «ماهین » ویشتها ج 2 ص 216-217 و معجم البلدان ذیل ماه و ماه دینار و نهاوند شود.
به شوهر بود شهرو را یکی شاه
بزرگ و نامور از کشور ماه .
(ویس و رامین ).
ترا دارم چو جام خویشتن شاد
زمین ماه را همواره آباد.
(ویس و رامین ).
زمین ماه یکسر باد ویران
چو دشت ریگ و چون شور بیابان .
(ویس و رامین ).
وگر نه بوم ماه از کین شودپست
پس آنگه چون توانی زین گنه رست .
(ویس و رامین ).
و رجوع به ماده ٔ قبل و «ماه البصره » و «ماه الکوفه » و «ماهات » و «ماهین » ویشتها ج 2 ص 216-217 و معجم البلدان ذیل ماه و ماه دینار و نهاوند شود.
فرهنگ عمید
۱. (نجوم ) از کرات آسمانی که در هر ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و۴۴ دقیقه یک بار به دور زمین می گردد و از خورشید کسب نور می کند، قمر.
۲. واحد اندازه گیری زمان برابر با یک دوازدهم سال.
۳. (صفت ) [عامیانه، مجاز] زیبا.
۴. در گاه شماری ایران قدیم، روز دوازدهم از هر ماه شمسی.
۵. [مجاز] زیبا، دل انگیز (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): ماه پیکر، ماه منظر.
۶. در آیین زردشتی، ایزد روز دوازدهم از هر ماه.
۷. روز دوازدهم از هر ماه خورشیدی، ماه روز: ماه روز ای به روی خوب چو ماه / بادۀ لعل مشک بوی بخواه گشت روشن چو ماه بزم که گشت / نام این روز ماه و روی تو ماه (مسعودسعد: ۵۴۸ ).
* ماه برکوهان: (موسیقی ) [قدیمی] از الحان سی گانۀ باربد: چو لحن ماه برکوهان گشادی / زبانش ماه برکوهان نهادی (نظامی۲: ۲۰۳ ).
* ماه به ماه:
۱. ماهیانه، ماهانه، هر ماه.
۲. از این ماه به آن ماه.
* ماه تمام: ماه شب چهاردهم از تقویم قمری، بدر.
* ماه روزه: رمضان.
* ماه قمری: مدت بین رؤیت هلال ماه تا هلال دیگر، تقریباً برابر با ۵/۲۹ شبانه روز.
* ماه مبارک: رمضان.
* ماه نو: ماه شب اول از تقویم قمری، هلال.
۲. واحد اندازه گیری زمان برابر با یک دوازدهم سال.
۳. (صفت ) [عامیانه، مجاز] زیبا.
۴. در گاه شماری ایران قدیم، روز دوازدهم از هر ماه شمسی.
۵. [مجاز] زیبا، دل انگیز (در ترکیب با کلمۀ دیگر ): ماه پیکر، ماه منظر.
۶. در آیین زردشتی، ایزد روز دوازدهم از هر ماه.
۷. روز دوازدهم از هر ماه خورشیدی، ماه روز: ماه روز ای به روی خوب چو ماه / بادۀ لعل مشک بوی بخواه گشت روشن چو ماه بزم که گشت / نام این روز ماه و روی تو ماه (مسعودسعد: ۵۴۸ ).
* ماه برکوهان: (موسیقی ) [قدیمی] از الحان سی گانۀ باربد: چو لحن ماه برکوهان گشادی / زبانش ماه برکوهان نهادی (نظامی۲: ۲۰۳ ).
* ماه به ماه:
۱. ماهیانه، ماهانه، هر ماه.
۲. از این ماه به آن ماه.
* ماه تمام: ماه شب چهاردهم از تقویم قمری، بدر.
* ماه روزه: رمضان.
* ماه قمری: مدت بین رؤیت هلال ماه تا هلال دیگر، تقریباً برابر با ۵/۲۹ شبانه روز.
* ماه مبارک: رمضان.
* ماه نو: ماه شب اول از تقویم قمری، هلال.
۱. (نجوم) از کرات آسمانی که در هر ۲۹ روز و ۱۲ ساعت و۴۴ دقیقه یک بار به دور زمین می‌گردد و از خورشید کسب نور می‌کند؛ قمر.
۲. واحد اندازه‌گیری زمان برابر با یک‌دوازدهم سال.
۳. (صفت) [عامیانه، مجاز] زیبا.
۴. در گاهشماری ایران قدیم، روز دوازدهم از هر ماه شمسی.
۵. [مجاز] زیبا؛ دل‌انگیز (در ترکیب با کلمۀ دیگر): ماه‌پیکر، ماه‌منظر.
۶. در آیین زردشتی، ایزد روز دوازدهم از هر ماه.
۷. روز دوازدهم از هر ماه خورشیدی؛ ماه‌روز: ◻︎ ماه‌روز ای به روی خوب چو ماه / بادۀ لعل مشکبوی بخواه ـ گشت روشن چو ماه بزم که گشت / نام این روز ماه و روی تو ماه (مسعودسعد: ۵۴۸).
⟨ ماه برکوهان: (موسیقی) [قدیمی] از الحان سی‌گانۀ باربد: ◻︎ چو لحن ماه‌برکوهان گشادی / زبانش ماه‌برکوهان نهادی (نظامی۲: ۲۰۳).
⟨ ماه‌به‌ماه:
۱. ماهیانه؛ ماهانه؛ هر ماه.
۲. از این ماه به آن ماه.
⟨ ماه تمام: ماه شب چهاردهم از تقویم قمری؛ بدر.
⟨ ماه روزه: رمضان.
⟨ ماه قمری: مدت بین رؤیت هلال ماه تا هلال دیگر، تقریباً برابر با ۵/۲۹ شبانه‌روز.
⟨ ماه مبارک: رمضان.
⟨ ماه نو: ماه شب اول از تقویم قمری؛ هلال.
دانشنامه عمومی
ماه تنها قمر سیارهٔ زمین است که با بازتاباندن نور خورشید، شب های زمین را کمی روشن می کند. ماه پنجمین قمر طبیعیِ بزرگ در سامانهٔ خورشیدی در میان ۱۷۳ قمر موجود در این سامانه است. قطرِ ماه حدودِ ۳٬۵۰۰ کیلومتر است. جوّ ندارد و در پهنهٔ آن دهانه های برخوردی درپیِ برخوردِ سنگ های آسمانی پدید آمده است.
lunar
selenic
کرهٔ ماه چهاردهمین جسم در سامانه خورشیدی بر پایهٔ جرم و حجم می باشد. قطر کرهٔ ماه یک چهارمِ کرهٔ زمین است و هیچ سیارهٔ دیگری در سامانهٔ خورشیدی، نسبت به اندازهٔ خود، دورگردی به این بزرگی ندارد. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.
انسان ها از قدیم از کرهٔ ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به ویژه در کشاورزی، بهره می گرفتند. مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت یابی و ناوبری استفاده می کردند؛ ماه هم چنین در اسطوره های اقوام حضور زیادی داشته و در برخی فرهنگ ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می کرده اند. گرانش (جاذبهٔ) ماه باعث به وجود آمدن جزر و مد آب های کرهٔ زمین می شود. گرانش کرهٔ ماه هم چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می شود که درصورت عدم وجود ماه، انحراف محوریِ زمین مرتباً تغییر می کرد و این امر باعث آشفته شدن آب وهوا و فصل ها در زمین می شد.
ماه و زمین به گونهٔ هم زمان و حدود ۴٫۵ میلیارد سال پیش شکل گرفتند. جِرم ماه ۱/۸۱ام جِرم زمین است این که ماه دقیقاً چگونه به وجود آمده، هنوز معلوم نشده است. ممکن است همراه با زمین در اوایل شکل گیری سامانهٔ خورشیدی شکل گرفته باشد، یا این که بعدها جذب میدان جاذبه شده و در مدار زمین قرار گرفته است. نظریه ای که بیش از دیگر نظریه ها پذیرفته شده، این است که ماه از برخورد یک سیارک به اندازهٔ مریخ به زمین به وجود آمده است.
lunar
selenic
کرهٔ ماه چهاردهمین جسم در سامانه خورشیدی بر پایهٔ جرم و حجم می باشد. قطر کرهٔ ماه یک چهارمِ کرهٔ زمین است و هیچ سیارهٔ دیگری در سامانهٔ خورشیدی، نسبت به اندازهٔ خود، دورگردی به این بزرگی ندارد. چگالی ماه چهار پنجم چگالی زمین است.
انسان ها از قدیم از کرهٔ ماه و چرخش منظم آن برای گاهشماری، به ویژه در کشاورزی، بهره می گرفتند. مسافران و دریانوردان نیز از نور و حضور ماه برای جهت یابی و ناوبری استفاده می کردند؛ ماه هم چنین در اسطوره های اقوام حضور زیادی داشته و در برخی فرهنگ ها حتی آن را به عنوان یک ایزد پرستش می کرده اند. گرانش (جاذبهٔ) ماه باعث به وجود آمدن جزر و مد آب های کرهٔ زمین می شود. گرانش کرهٔ ماه هم چنین باعث باثبات ماندن محور گردش زمین به دور خود می شود که درصورت عدم وجود ماه، انحراف محوریِ زمین مرتباً تغییر می کرد و این امر باعث آشفته شدن آب وهوا و فصل ها در زمین می شد.
ماه و زمین به گونهٔ هم زمان و حدود ۴٫۵ میلیارد سال پیش شکل گرفتند. جِرم ماه ۱/۸۱ام جِرم زمین است این که ماه دقیقاً چگونه به وجود آمده، هنوز معلوم نشده است. ممکن است همراه با زمین در اوایل شکل گیری سامانهٔ خورشیدی شکل گرفته باشد، یا این که بعدها جذب میدان جاذبه شده و در مدار زمین قرار گرفته است. نظریه ای که بیش از دیگر نظریه ها پذیرفته شده، این است که ماه از برخورد یک سیارک به اندازهٔ مریخ به زمین به وجود آمده است.
wiki: ژانر علمی–تخیلی و ماجراجویی به کارگردانی دانکن جونز است که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد. از بازیگران آن می توان به سام راکول اشاره کرد.
۲۳ ژانویه ۲۰۰۹ (۲۰۰۹-01-۲۳) (ساندنس)
۱۷ ژوئیه ۲۰۰۹ (۲۰۰۹-07-۱۷) (بریتانیا)
۲۳ ژانویه ۲۰۰۹ (۲۰۰۹-01-۲۳) (ساندنس)
۱۷ ژوئیه ۲۰۰۹ (۲۰۰۹-07-۱۷) (بریتانیا)
wiki: ماه (فیلم)
دانشنامه آزاد فارسی
ماه (اخترشناسی). ماه (اخترشناسی)(Moon)
ماه
قمر طبیعی زمین، با قطر ۳,۴۷۶ کیلومتر و جرم۰.۰۱۲، تقریباً یک هشتادُم جرم زمین. گرانی سطحی آن فقط۰.۱۶ یا یک ششم گرانی زمین است. فاصلۀ متوسط آن از زمین ۳۸۴,۴۰۰ کیلومتر است و هر۲۷.۳۲ روز، یا یک ماه نجومی، در جهت غرب به شرق بر گرد زمین مدار می پیماید. ماه به دور محور خود می چرخد و همیشه یک طرف آن روبه زمین است. هیچ جوّی ندارد و تصور می شد آب هم نداشته باشد، تا این که در ۱۹۹۸ در سطح آن یخ کشف شد.اهلّه. ماه با نور آفتاب روشن می شود. این امر چرخه ای از هلال های سایه می سازد که از ماه نو به تربیع اول و از آن به ماه بدر می رسند؛ بار دیگر از بخش روشن ماه کاسته می شود و این قمر هر۲۹.۵۳ روز یک بار به وضعیت ماه نو بازمی گردد که یک ماه قمری است. دمای طرف آفتاب گیر ماه به ۱۱۰ درجۀ سلسیوس می رسد، اما درخلال شب های قمری دو هفته ای، دمای سطحی تا ۱۷۰ـ درجۀ سلسیوس پایین می آید.
منشأ. منشأ ماه هنوز هم محل بحث و بررسی است. دانشمندان این نظریه ها را مطرح ساخته اند: از زمین جدا شده است؛ جسم جداگانه ای است که گرانی زمین آن را جذب کرده است؛ در مدار پیرامون زمین شکل گرفته است؛ و از قطعات پرتاب شده، هنگام برخورد جسمی به اندازۀ مریخ با زمین تشکیل شده است.
پژوهش ها. نخستین بار، در اکتبر ۱۹۵۹، فضاپیمای کاوشگر شوروی، لونیک ۳، از بخش دوردست ماه عکس برداری کرد. بیشتر اطلاعاتی که از ماه داریم از این عکس ها و سایر عکس ها، و اندازه گیری هایی به دست آمده است که کاوشگرهای قمری امریکا و شوروی تهیه کرده اند. از نمونه هایی زمین شناختی که فضانوردان آپولو و کاوشگرهای شوروی لونا با خود آورده اند، و از آزمایش هایی که فضانوردان امریکایی، از ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲، صورت داده اند اطلاعات بیشتری حاصل شده است. کاوشگر امریکایی لونار پراسپکتوریا جست وجوگر ماه، که در ژانویۀ ۱۹۹۸ پرتاب شد، ترکیب پوستۀ ماه را بررسی کرد، پرتوهای گاما را ثبت، و از میدان مغناطیسی آن نقشه برداری کرد. این کاوشگر در مارس ۱۹۹۸ وجود یخ را در ماه کشف کرد.
ترکیب. ماه سنگی است. سطح آن براثر برخورد شهاب سنگ ها به شدت شیاردارشده، و حفره ها و دهانه هایی با حداکثر پهنای ۲۴۰ کیلومتر در آن شکل گرفته است. مشاهدات لرزه شناسی نشان می دهد که رویۀ سطح ماه تا ده ها کیلومتر به طرف پایین ادامه دارد. زیر این پوسته، گوشتۀ جامدی به ضخامت تقریبی ۱,۱۰۰ کیلومتر قرار دارد و پایین تر از آن هم هستۀ سیلیکاتی واقع شده است که بخشی از آن ممکن است مذاب باشد. سنگ هایی که فضانوردان با خود به همراه آوردند نشان داد که ماه، همانند زمین،۴.۶میلیارد سال عمر دارد. ماه از همان عناصر شیمیایی زمین، ولی با نسبت های متفاوتی ساخته شده است و ویژگی های سطحی ماه، که در یک میلیارد سال نخست تشکیل آن پیاپی در معرض اصابت شهاب سنگ ها بوده است، با زمین فرق دارند. جدیدترین دهانه های آن با شعاع های درخشانی از سنگ های بیرون زده احاطه شده اند. بزرگ ترین شیار های آن با گدازه های تیره ای پر شده اند که دشت های پَست موسوم به دریاهارا ایجاد کرده اند. این تکه های تیره نقش ونگارهایی را شکل می دهند که به «مردی در ماه» معروف است. در برخی از این دهانه ها، که همواره در سایه قرار دارند، تا حدود ۳۰۰میلیون تُن یخ، به صورت لایۀ نازکی از بلورها، موجود است. یکی از آسان ترین ویژگی های قابل رصد ماه دریای افلاطوناست که حدود ۱۰۰ کیلومتر قطر و ۲,۷۰۰ متر عمق دارد، و در زمان مناسب با چشم غیرمسلح هم دیده می شود. در ۱۹۹۴، کاوشگر قمری کلمنتاینامریکا، در بخش دوردست ماه دهانۀ فوق العاده بزرگی کشف کرد. این دهانۀ قطب جنوب ـ اتیکنبا ۲,۵۰۰ کیلومتر گستردگی و ۱۳ کیلومتر عمق، بزرگ ترین دهانۀ شناسایی شده در منظومۀ خورشیدی است.
ماه
قمر طبیعی زمین، با قطر ۳,۴۷۶ کیلومتر و جرم۰.۰۱۲، تقریباً یک هشتادُم جرم زمین. گرانی سطحی آن فقط۰.۱۶ یا یک ششم گرانی زمین است. فاصلۀ متوسط آن از زمین ۳۸۴,۴۰۰ کیلومتر است و هر۲۷.۳۲ روز، یا یک ماه نجومی، در جهت غرب به شرق بر گرد زمین مدار می پیماید. ماه به دور محور خود می چرخد و همیشه یک طرف آن روبه زمین است. هیچ جوّی ندارد و تصور می شد آب هم نداشته باشد، تا این که در ۱۹۹۸ در سطح آن یخ کشف شد.اهلّه. ماه با نور آفتاب روشن می شود. این امر چرخه ای از هلال های سایه می سازد که از ماه نو به تربیع اول و از آن به ماه بدر می رسند؛ بار دیگر از بخش روشن ماه کاسته می شود و این قمر هر۲۹.۵۳ روز یک بار به وضعیت ماه نو بازمی گردد که یک ماه قمری است. دمای طرف آفتاب گیر ماه به ۱۱۰ درجۀ سلسیوس می رسد، اما درخلال شب های قمری دو هفته ای، دمای سطحی تا ۱۷۰ـ درجۀ سلسیوس پایین می آید.
منشأ. منشأ ماه هنوز هم محل بحث و بررسی است. دانشمندان این نظریه ها را مطرح ساخته اند: از زمین جدا شده است؛ جسم جداگانه ای است که گرانی زمین آن را جذب کرده است؛ در مدار پیرامون زمین شکل گرفته است؛ و از قطعات پرتاب شده، هنگام برخورد جسمی به اندازۀ مریخ با زمین تشکیل شده است.
پژوهش ها. نخستین بار، در اکتبر ۱۹۵۹، فضاپیمای کاوشگر شوروی، لونیک ۳، از بخش دوردست ماه عکس برداری کرد. بیشتر اطلاعاتی که از ماه داریم از این عکس ها و سایر عکس ها، و اندازه گیری هایی به دست آمده است که کاوشگرهای قمری امریکا و شوروی تهیه کرده اند. از نمونه هایی زمین شناختی که فضانوردان آپولو و کاوشگرهای شوروی لونا با خود آورده اند، و از آزمایش هایی که فضانوردان امریکایی، از ۱۹۶۹ تا ۱۹۷۲، صورت داده اند اطلاعات بیشتری حاصل شده است. کاوشگر امریکایی لونار پراسپکتوریا جست وجوگر ماه، که در ژانویۀ ۱۹۹۸ پرتاب شد، ترکیب پوستۀ ماه را بررسی کرد، پرتوهای گاما را ثبت، و از میدان مغناطیسی آن نقشه برداری کرد. این کاوشگر در مارس ۱۹۹۸ وجود یخ را در ماه کشف کرد.
ترکیب. ماه سنگی است. سطح آن براثر برخورد شهاب سنگ ها به شدت شیاردارشده، و حفره ها و دهانه هایی با حداکثر پهنای ۲۴۰ کیلومتر در آن شکل گرفته است. مشاهدات لرزه شناسی نشان می دهد که رویۀ سطح ماه تا ده ها کیلومتر به طرف پایین ادامه دارد. زیر این پوسته، گوشتۀ جامدی به ضخامت تقریبی ۱,۱۰۰ کیلومتر قرار دارد و پایین تر از آن هم هستۀ سیلیکاتی واقع شده است که بخشی از آن ممکن است مذاب باشد. سنگ هایی که فضانوردان با خود به همراه آوردند نشان داد که ماه، همانند زمین،۴.۶میلیارد سال عمر دارد. ماه از همان عناصر شیمیایی زمین، ولی با نسبت های متفاوتی ساخته شده است و ویژگی های سطحی ماه، که در یک میلیارد سال نخست تشکیل آن پیاپی در معرض اصابت شهاب سنگ ها بوده است، با زمین فرق دارند. جدیدترین دهانه های آن با شعاع های درخشانی از سنگ های بیرون زده احاطه شده اند. بزرگ ترین شیار های آن با گدازه های تیره ای پر شده اند که دشت های پَست موسوم به دریاهارا ایجاد کرده اند. این تکه های تیره نقش ونگارهایی را شکل می دهند که به «مردی در ماه» معروف است. در برخی از این دهانه ها، که همواره در سایه قرار دارند، تا حدود ۳۰۰میلیون تُن یخ، به صورت لایۀ نازکی از بلورها، موجود است. یکی از آسان ترین ویژگی های قابل رصد ماه دریای افلاطوناست که حدود ۱۰۰ کیلومتر قطر و ۲,۷۰۰ متر عمق دارد، و در زمان مناسب با چشم غیرمسلح هم دیده می شود. در ۱۹۹۴، کاوشگر قمری کلمنتاینامریکا، در بخش دوردست ماه دهانۀ فوق العاده بزرگی کشف کرد. این دهانۀ قطب جنوب ـ اتیکنبا ۲,۵۰۰ کیلومتر گستردگی و ۱۳ کیلومتر عمق، بزرگ ترین دهانۀ شناسایی شده در منظومۀ خورشیدی است.
wikijoo: ماه_(اخترشناسی)
ماه (اسطوره). ماه (اسطوره) (Moon (mythology))
در اساطیر، انسان از دیرباز ماه را می پرستیده است؛ اسطوره های مرتبط با ماه در میان نژادها و فرهنگ های کاملاً متفاوت به چشم می خورد. بدر یا محاق، خسوف یا لکه های ماه معمولاً در این اسطوره ها با ماجراهای افسانه ای متعددِ خدایان توضیح داده می شود. ماه با خدایان و الهگان بسیاری نیز در ارتباط بوده است. خدای ماه در مصر باستان، تحوتو در اساطیر آشور، سیننام داشت، پیش از آن در اساطیر سومر در اور، با نام ناناپرستش می شد. در اساطیر یونان سِلِنهالهۀ ماه بود.
اشاره های کتاب مقدس. در کتاب مقدس، (سفر تثنیه، ۴:۱۹ و ۵ـ۲:۱۷) پرستش ماه حرام و مجازات آن مرگ است. در عهد عتیق (کتاب یوئیل، ۳۱ و ۲:۱۰) پیامبران پیش گویی کرده اند که ماه پیش از روز قیامت تیره، یا مبدل به خون خواهد شد؛ تاریک شدن ماه را اغلب نشانۀ بروز حوادث مهم دانسته اند.
باورهای مردم در قرون وسطا. در اروپای قرون وسطا، گمان می رفت که امور بشری از ماه بسیار متأثر است و بسیاری از کارها، از جمله چیدن سبزی، کشتن حیوانات، یا خوردن برخی داروها براساس اهلّۀ قمر تنظیم می شد. بعضی از این باورهای خرافی مدت ها تداوم یافت؛ چنان که محاق ماه را بد یمن و ماهِ تمام را بهترین وقت برای اجرای کارهای تازه یا مهم می پنداشتند. عقیده به تأثیر اهلّۀ قمر بر شرایط جوّی نیز بسیار رواج داشت. نقش خرگوش مانند بر روی ماه، از دیرباز بر تخیل مکزیکی ها، بانتوها، سینهالیها و اقوام دیگر تأثیر گذاشته و پیدایش اسطوره هایی را در میان آنان درپی داشته است؛ ارتباط ماه و خرگوش خصوصیّتی از فرهنگ عامیانۀ انگلستان است.
در ایران باستان. ماه در آیین زردشتی از ایزدان شمرده می شود و ماه یشت (← یشت ها) ویژۀ اوست. در تقویم اوستایی او ایزد موکل بر روز دوازدهم هر ماه است، که ماه روز خوانده می شود. در اوستای متأخر، ماه صفتِ دربرگیرندۀ تخمۀ گاوِ یکتا آفریده است. ماه، در اساطیر ایرانی، از ایزدانِ مذکر، و نماد باروری است. در اَوستا، ماوَنْگْهه است.
در اساطیر، انسان از دیرباز ماه را می پرستیده است؛ اسطوره های مرتبط با ماه در میان نژادها و فرهنگ های کاملاً متفاوت به چشم می خورد. بدر یا محاق، خسوف یا لکه های ماه معمولاً در این اسطوره ها با ماجراهای افسانه ای متعددِ خدایان توضیح داده می شود. ماه با خدایان و الهگان بسیاری نیز در ارتباط بوده است. خدای ماه در مصر باستان، تحوتو در اساطیر آشور، سیننام داشت، پیش از آن در اساطیر سومر در اور، با نام ناناپرستش می شد. در اساطیر یونان سِلِنهالهۀ ماه بود.
اشاره های کتاب مقدس. در کتاب مقدس، (سفر تثنیه، ۴:۱۹ و ۵ـ۲:۱۷) پرستش ماه حرام و مجازات آن مرگ است. در عهد عتیق (کتاب یوئیل، ۳۱ و ۲:۱۰) پیامبران پیش گویی کرده اند که ماه پیش از روز قیامت تیره، یا مبدل به خون خواهد شد؛ تاریک شدن ماه را اغلب نشانۀ بروز حوادث مهم دانسته اند.
باورهای مردم در قرون وسطا. در اروپای قرون وسطا، گمان می رفت که امور بشری از ماه بسیار متأثر است و بسیاری از کارها، از جمله چیدن سبزی، کشتن حیوانات، یا خوردن برخی داروها براساس اهلّۀ قمر تنظیم می شد. بعضی از این باورهای خرافی مدت ها تداوم یافت؛ چنان که محاق ماه را بد یمن و ماهِ تمام را بهترین وقت برای اجرای کارهای تازه یا مهم می پنداشتند. عقیده به تأثیر اهلّۀ قمر بر شرایط جوّی نیز بسیار رواج داشت. نقش خرگوش مانند بر روی ماه، از دیرباز بر تخیل مکزیکی ها، بانتوها، سینهالیها و اقوام دیگر تأثیر گذاشته و پیدایش اسطوره هایی را در میان آنان درپی داشته است؛ ارتباط ماه و خرگوش خصوصیّتی از فرهنگ عامیانۀ انگلستان است.
در ایران باستان. ماه در آیین زردشتی از ایزدان شمرده می شود و ماه یشت (← یشت ها) ویژۀ اوست. در تقویم اوستایی او ایزد موکل بر روز دوازدهم هر ماه است، که ماه روز خوانده می شود. در اوستای متأخر، ماه صفتِ دربرگیرندۀ تخمۀ گاوِ یکتا آفریده است. ماه، در اساطیر ایرانی، از ایزدانِ مذکر، و نماد باروری است. در اَوستا، ماوَنْگْهه است.
wikijoo: ماه_(اسطوره)
ماه (مقیاس). ماه (مقیاس)(month)
38095000.jpg
یکای زمان، بر مبنای حرکت ماه بر گرد زمین. زمان مدارپیمایی ماه به دور زمین، از ماه نو یا بَدر تا ماه نو یا بَدر بعدی، که به ماه قمرییا هلالیمعروف است،۲۹.۵۳ روز طول می کشد. تقویم خورشیدی ایرانی و تقویم غربی بر پایۀ ماه قمری استوار نشده است، بلکه مبنای آن ماه تقویمی و ابداعی بشر برای پُرکردن سال تقویمی است. تقویم اسلامی متکی به ماه قمری است و در نتیجه، هر سال در آن تاریخ های ثابت حدود ده روز عقب می رود. مدت زمانی که ماه یک دور مدار خود به دور زمین را نسبت به ستاره ها طی می کند (ماه نجومی)۲۷.۳۲ روز است. ماه خورشیدی ۳۰.۴۴ روز و دقیقاً برابر یک دوازدهم سال خورشیدی یا مدارگانی است یعنی برابر یک دوازدهم مدت زمانی که زمین یک دور مدار خود را بر گرد خورشید طی می کند.
38095000.jpg
یکای زمان، بر مبنای حرکت ماه بر گرد زمین. زمان مدارپیمایی ماه به دور زمین، از ماه نو یا بَدر تا ماه نو یا بَدر بعدی، که به ماه قمرییا هلالیمعروف است،۲۹.۵۳ روز طول می کشد. تقویم خورشیدی ایرانی و تقویم غربی بر پایۀ ماه قمری استوار نشده است، بلکه مبنای آن ماه تقویمی و ابداعی بشر برای پُرکردن سال تقویمی است. تقویم اسلامی متکی به ماه قمری است و در نتیجه، هر سال در آن تاریخ های ثابت حدود ده روز عقب می رود. مدت زمانی که ماه یک دور مدار خود به دور زمین را نسبت به ستاره ها طی می کند (ماه نجومی)۲۷.۳۲ روز است. ماه خورشیدی ۳۰.۴۴ روز و دقیقاً برابر یک دوازدهم سال خورشیدی یا مدارگانی است یعنی برابر یک دوازدهم مدت زمانی که زمین یک دور مدار خود را بر گرد خورشید طی می کند.
wikijoo: ماه_(مقیاس)
فرهنگستان زبان و ادب
{Moon} [نجوم] تنها قمر زمین به قطر حدود 3500 کیلومتر که جوّ ندارد و سطح آن از برخورد سنگ های آسمانی آبله گون است
نقل قول ها
ماه تنها قمر طبیعی زمین است.
• «هرکسی یک ماه است، و سمتِ تاریکی دارد که هرگز به دیگری نشان نمی دهد». -> مارک تواین
• «هرکسی یک ماه است، و سمتِ تاریکی دارد که هرگز به دیگری نشان نمی دهد». -> مارک تواین
wikiquote: ماه
گویش اصفهانی
تکیه ای: mâh
طاری: mâh
طامه ای: mâh
طرقی: mâh
کشه ای: mâh
نطنزی: mâh
پیشنهاد کاربران
زیبا
شبرو
کره خاکی کوچک
شبرو
کره خاکی کوچک
عروس عدن کنایه از ماه
گوی سیمین. [ ی ِ ] ( ترکیب وصفی ، اِ مرکب ) گوی سیم. گوی نقره گین.
کنایه از کره ماه است. ( برهان ) ( آنندراج ) ( بهار عجم ) .
کنایه از کره ماه است. ( برهان ) ( آنندراج ) ( بهار عجم ) .
یک قمر است که مانند آینه نور خورشید را به زمین بازتاب میدهد و در شب که خورشید روبه زمین نیست به زیبایی جلوه می کند. . . !🌕✨
ماه=قمر
ماه=کره ای گرد با گودال های زیاد ونور خود را از خورشید میگیرد.
قمر زمین است
قمر زمین است
ماج
یک قمر است که مانند آینه نور خورشید را به زمین بازتاب میدهد و در شب که خورشید روبه زمین نیست به زیبایی جلوه می کند. . . !🌕✨
ماه یعنی روشنایی زیبای عاشقان
ماه یعنی روشنایی زیبای عاشقان
ماه = قمر = Month ( یگانه قمر سیارهٔ زمین است. )
دوازدهمین روز هر ماه در گاهشماری پارسی است.
دوازدهمین روز هر ماه در گاهشماری پارسی است.
در زبان پارتی به ماه آییشم نیز گفته میشود.
همه چیز تمام است ماه , به عالم بالا نظر دارد , شب تاریک بدون ماه , کجا ره پیدا کنند ره جویان
حی لا الموت با فضل و رحمتش , جمع کند ماه شب را با آن دردانه ایی که روز هم مثل ماه میدرخشد ان شاءالله
حی لا الموت با فضل و رحمتش , جمع کند ماه شب را با آن دردانه ایی که روز هم مثل ماه میدرخشد ان شاءالله
ماه به معنی کره ای از جنس زمین که دور کره زمین می گردد. به ترکی " آی گفته می شود.
ماه به معنی مدت زمانی که کره ماه به دور زمین می گرددو مدت آن اندکی بیش از 29 شبانه روز است. به ترکی " آی " گفته می شود.
سال شمسی به 12 قسمت نسبتاً مساوی تقسیم شده است که مدت هر یک از آنها، اندکی بیش از ماه قمری است و آنها هم در نامگذاری عامه ماه گفته می شوند. مثال: ماه فروردین، ماه اردیبهشت و . . . . مدت این قسمتها هیچ ارتباطی به گردش کره ماه به دور زمین ندارد و اصولاً باید بُرج گفته شوند. مثلاً برج فروردین، برج اردیبهشت و . . . . در زبان ترکی ماههای شمسی نیز " آی " گفته می شوند.
ماه به معنی مدت زمانی که کره ماه به دور زمین می گرددو مدت آن اندکی بیش از 29 شبانه روز است. به ترکی " آی " گفته می شود.
سال شمسی به 12 قسمت نسبتاً مساوی تقسیم شده است که مدت هر یک از آنها، اندکی بیش از ماه قمری است و آنها هم در نامگذاری عامه ماه گفته می شوند. مثال: ماه فروردین، ماه اردیبهشت و . . . . مدت این قسمتها هیچ ارتباطی به گردش کره ماه به دور زمین ندارد و اصولاً باید بُرج گفته شوند. مثلاً برج فروردین، برج اردیبهشت و . . . . در زبان ترکی ماههای شمسی نیز " آی " گفته می شوند.
ماه :تحریف ماز یا تلفظ پارسی ماس به معنای به شکل خمیده است.
دکتر کزازی در مورد واژه ی ماه می نویسد : ( ( ماه در پهلوی ماه بوده است و در اوستایی ماونگه mawangh . ریخت اوستایی در مانْگ که در دری کهن و کُردی به کار می رفته است و می رود . هنوز پایدار مانده است . ) )
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ی ماه و ناهید و مهر
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 171 )
دکتر کزازی در مورد واژه ی ماه می نویسد : ( ( ماه در پهلوی ماه بوده است و در اوستایی ماونگه mawangh . ریخت اوستایی در مانْگ که در دری کهن و کُردی به کار می رفته است و می رود . هنوز پایدار مانده است . ) )
خداوند کیوان و گردان سپهر
فروزنده ی ماه و ناهید و مهر
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 171 )
ماه یا Moon :[ اصطلاح ارز دیجیتال]اصطلاحی است که وقتی قیمت یک ارز رشد مثبت مهمی انجام می دهد؛ مثلا به انگلیسی ممکن است بگویند Bitcoin is mooning یعنی بیت کوین خیلی زیاد رشد می کند.
به معنی کره ای از جنس زمین که دور کره زمین می گردد. به ترکی " آی گفته می شود.
ماه به معنی مدت زمانی که کره ماه به دور زمین می گرددو مدت آن اندکی بیش از 29 شبانه روز است. به ترکی " آی " گفته می شود.
سال شمسی به 12 قسمت نسبتاً مساوی تقسیم شده است که مدت هر یک از آنها، اندکی بیش از ماه قمری است و آنها هم در نامگذاری عامه ماه گفته می شوند. مثال: ماه فروردین، ماه اردیبهشت و . . . . مدت این قسمتها هیچ ارتباطی به گردش کره ماه به دور زمین ندارد و اصولاً باید بُرج گفته شوند. مثلاً برج فروردین، برج اردیبهشت و . . . . در زبان ترکی ماههای شمسی نیز " آی " گفته می شن
ماه به معنی مدت زمانی که کره ماه به دور زمین می گرددو مدت آن اندکی بیش از 29 شبانه روز است. به ترکی " آی " گفته می شود.
سال شمسی به 12 قسمت نسبتاً مساوی تقسیم شده است که مدت هر یک از آنها، اندکی بیش از ماه قمری است و آنها هم در نامگذاری عامه ماه گفته می شوند. مثال: ماه فروردین، ماه اردیبهشت و . . . . مدت این قسمتها هیچ ارتباطی به گردش کره ماه به دور زمین ندارد و اصولاً باید بُرج گفته شوند. مثلاً برج فروردین، برج اردیبهشت و . . . . در زبان ترکی ماههای شمسی نیز " آی " گفته می شن
ماه ==>اونی که تو آسمونه:moon
ماه==>اونی هر سال ۱۲ تا هست:month
ماه==>اونی هر سال ۱۲ تا هست:month
ماه یا ماد: منطقه ی وسیعی بود شامل آذربایجان، کرمانشاهان، لرستان، اصفهان، همدان، دریاچه ی نمک، منطقه ی رودخانه های قره سو، قمرود، و ناحیه ی شمالی دشت کویر[ن ک اطلس تاریخی ایران]
محمد پروین گنابادی، به نقل از طبری، گوید ماه همان دینور نهاوند است. [تاریخ بلعمی، ص ١۰٧١]
کتاب کارنامه ی اردشیر بابکان، قاسم هاشمی نژاد، ص ٧٧
محمد پروین گنابادی، به نقل از طبری، گوید ماه همان دینور نهاوند است. [تاریخ بلعمی، ص ١۰٧١]
کتاب کارنامه ی اردشیر بابکان، قاسم هاشمی نژاد، ص ٧٧
ماه شب های من
ماه یا moon یکی از قشنگ ترین و زیبا ترین و بهترین اهنگ هست که جین یکی از عضو گروه بی تی اس خونده حتما این اهنگو گوش بدین
نعل زنگی. [ ن َ ل ِ زَ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) نعل شام. کنایه از ماه است. ( آنندراج ) :
که چون شاه چین زین بر ابرش نهاد
فلک نعل زنگی در آتش نهاد.
نظامی ( آنندراج ) .
نعل شام. [ ن َ ل ِ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) کنایه از ماه است که قمر باشد. || کنایه از دمیدن صبح هم هست. ( برهان قاطع ) .
که چون شاه چین زین بر ابرش نهاد
فلک نعل زنگی در آتش نهاد.
نظامی ( آنندراج ) .
نعل شام. [ ن َ ل ِ ] ( ترکیب اضافی ، اِ مرکب ) کنایه از ماه است که قمر باشد. || کنایه از دمیدن صبح هم هست. ( برهان قاطع ) .
سیمین فواره . [ ف َ رَ ] ( اِخ ) کنایه از ماه . ( آنندراج ) ( بهار عجم ) . کنایه از ماه است که به عربی قمر گویند و بجای فا، قاف و نون هم بنظر آمده . ( برهان ) .
چراغ آسمان
کلمات دیگر: