ماهور

ماهور به تپه های پیوسته ای که در دامنهٔ کوه باشد می گویند.
ماهور (دستگاه موسیقی)
گل ماهور
مؤسسه فرهنگی-هنری ماهور
علاوه بر این ماهور ممکن است به یکی از موردهای زیر اشاره داشته باشد:

نام یکی از دستگاه های موسیقی ایران. و نیز یکی از الحان موسیقی ایرانی که با همین نام با فواصل مشابه جزو دوره های ملایم در شرح ادوار صفی الدین یافت می شود که گویای قدمت آن است. گام ماهور، منظور از گام دوری از نت ها در فاصله یک اکتاو یا یک چهارم یا پنجمِ. درست است که روی برخی درجات آن مقام یا گوشه خاصی بنا می شود و با مفهوم اروپایی گام متفاوت است، اما از لحاظ فواصل شبیه گام ماژور در موسیقی اروپایی است. یعنی فواصل بین درجه های مختلف یا نت ها همان است که در گام ماژور مشاهده می شود و مشابه فواصل گام «ایونیّن» از گام های کلیسایی است. از لحاظ حالت ماهور برای بیان انواع حالت ها مانند، حماسی، احساس شادی، شجاعت، امیدواری، پیشرفت و نظیر آن بسیار مناسب است. علینقی وزیری در ص ۶۹ بخش دوم کتاب موسیقی نظری نوشته است: «... از این رو می توان گفت تمام موسیقی دیاتونیک و کروماتیک را که امروز در عالم معمول و به عنوان موسیقی بین المللی می نامیم، در دستگاه ماهور می توان اجرا نمود ...». فواصل نت ها از یکدیگر در ماهور و در یک گام یا دوری از نت ها در فاصلۀ اکتاو از مایۀ do چنین است: دومِ بزرگ ـ دومِ بزرگ ـ دومِ کوچک ـ دومِ بزرگ ـ دومِ بزرگ ـ دومِ بزرگ ـ دومِ کوچک. در ردیف موسی معروفی برای ماهور ۵۸ گوشه، در ردیف میرزا عبدالله به روایت برومند برای ماهور ۴۴ گوشه و در ردیف آوازی محمود کریمی برای ماهور بیست گوشه ذکر شده است. بدیهی است که تعداد گوشه های ردیف سازی بیشتر از آوازی است. افزون براین، در ردیف معروفی برخی گوشه ها تکراری است؛ مثلاً راک هندی قِسم دیگر یا راک کشمیر قسم دیگر یا زیرافکند دوبار آورده شده و نیز ردیف آوازی فاقد چهار مضراب یا رِنگ است. اگر دُوری از نت ها را در فاصلۀ اکتاو برای دستگاه ماهور در نظر بگیریم، روی اغلب درجه های آن یک مقام خاص بنا می شود. این مقام ها در گذشته جداگانه، و به منزلۀ آهنگ های مجزا از یکدیگر نواخته می شدند ولی از حدود ۱۰۰ یا ۱۵۰ سال پیش که موسیقی ایرانی دستگاهی و ردیفی شد، مجموعه هایی مرتب شد که در آن برخی مقام ها با نظم خاصی کنار هم چیده شده بودند و با نظم خاصی کل مجموعه به هم پیوند داده شده بود و هر کدام را به اسم مشخصی نامیدند، که ماهور یکی از آن هاست. حال اگر گام یا دور ماهور را از پایۀ نتِ do در نظر بگیریم شاهد درآمد نت do است. گوشۀ داد و گشایش شاهدش درجۀ دوم یا نُت Re است. روی درجۀ سوم یا نت Mi گوشه ای بنا نمی شود. درجۀ چهارم یا نت فا شاهد گوشه های ابول، حصار، و ماهور صغیر است. درجۀ پنجم یا نت Sol شاهد گوشۀ دلکش و شِکَسته، درجۀ ششم یا نت La شاهد خاوران و نیشابورک و درجه هشتم یا نت do شاهد عراق و راک است. روی درجۀ هفتم گوشه ای بنا نمی شود. در انتهای هر کدام از گوشه ها طرح ملودیکی خاصی نواخته می شود که فرود نام دارد و در حقیقت جملۀ پایانی و بازگشت به درآمد ماهور است. مثلاً در انتهای دلکش، راک، عراق یا شکسته، با اجرای فرود به ماهور آهنگ را ختم می کنند. در ردیف میرزا عبدالله، طرح ملودیک فرود حالتی پایین رونده دارد. در ردیف موسی معروفی، طرح ملودیکی فرود حالتی بالا رونده دارد و در برخی اجراها از تلفیق هر دو حالت برای فرود استفاده می کنند. اسامی گوشه های ماهور عبارت اند از مقدمه، کوراوغلی، برداشت، کرشمه، درآمد، آواز، گشایش، داد، خسروانی، دلکش، چهارمضراب، حاجی حسنی، خوارزمی، خاوران، دوتایکی، طرب انگیز، نیشابورک، طوسی، نصیرخانی، چهارپاره، آذربایجانی، فِیلی، زیرافکند، ماهور صغیر، ابول، حصار ماهور، زنگوله، نغمه، نیریز، شکسته، نهیب، سروش، عراق، مُحَیِّر، آشور، بسته نگار، اصفهانک، حَزین، راک، صفیر راک، راک هندی، نغمه راک، راک کشمیر، راک عبدالله، مثنوی، ساقی نامه، صوفی نامه، کُشته، حَربی، و شهرآشوب. که از این میان گوشه هایی مانند حزین، زنگوله، حاجی حسنی، بسته نگار، و چهارپاره در آوازها و دستگاه های دیگر نیز اجرا می شوند. این گوشه ها طرح ملودیک معیّنی دارند که در همه جا می توان استفاده کرد و در هر آواز حالت آن را به خود می گیرد. گوشه های بزرگ مثل عراق، راک، شکسته، و دلکش، هرکدام شخصیت جداگانه دارند و برخی را در آوازها یا دستگاه های دیگر با همین حالت می توان اجرا کرد. برخی آهنگ های معروف که در دستگاه ماهور ساخته شده اند عبارت اند از بندباز اثر علینقی وزیری؛ مرغ سحر اثر مرتضی نی داود؛ خریدار تو اثر استاد وزیری با صدای بنان؛ نگاه اثر کیوان ساکت؛ و چهارمضراب ماهور اثر صبا.