[ویکی فقه] ابو اسحاق، ابراهیم بن هاشم کوفی قُمی، از زمره پاکان و عالمان روش ضمیر و راویان سخت کوشی است که همّت خویش را در راه ترویج
دین حق، مصروف داشت. او از محدّثان خبیر و فقیهان بصیر و دانشمندان زمانه شناسی است که علم و ایمان، و عقل و دین را با هم پیوندی ناگسستنی زد و در جاده های ظلمانی جهل و نادانی، اهل بیت (علیه السّلام) را به عنوان راهبران امین و هدایتگران ونورافشانان مسیر، برگزید. در کتب رجالی و تاریخی، تاریخ ولادت او مشخّص نشده؛ امّا آنچه از قراین و شواهد به دست می آید و با توجّه به نظر بسیاری از عالمان علم رجال که او را از اصحاب و یا معاصران امام رضا (علیه السّلام) دانسته اند، می توان ولادت او را در اواخر قرن دون هجری، در ایّام امامت
امام کاظم (علیه السّلام) و در شهر کوفه دانست.
از مهاجرت ابراهیم بن هاشم به قم، اطّلاعات زیادی در دست نیست؛ ولی با توجه به رشد و نموّ او در کوفه ـ که مرکز تشیّع بوده است ـ، می توان به سلوک تربیتی و علمی او پی برد. کشّی،
نجاشی
نجاشی، رجال نجاشی، ص۱۶.
از آن جهت که ابراهیم بن هاشم، نقش مهمّی در برقراری ارتباط بین حوزه های قم و کوفه داشته است، لازم است توضیح مختصری درباره وضعیت این حوزه ها و نوع برخورد و تلقّی آنها از یکدیگر داده شود.با انتقال مرکز خلافت جهان اسلام به کوفه و ورود علی (علیه السّلام) بدین شهر، کوفه به تدریج، چهره ای شیعی به خود گرفت، به گونه ای که هرگاه می خواستند به کسی نسبت شیعی دهند، او را کوفی و یا کوفی مذهب می نامیدند. با بازشدن فضای سیاسی در اواخر عهد بنی امیه و اوایل حکومت بنی عباس و دوران امامت صادقین (علیه السّلام)، کوفه به عنوان مرکز تشیّع، تکاپوی علمی خود را آغاز نمود. نخستین گروه از شاگردان
امام باقر (علیه السّلام) از کوفه بودند که در راس آنها، خاندان پُربرکت شیعی «اَعْیَن» هستند. نجاشی در کتاب خود می نویسد که حسین بن علی بن زیاد وشّاء، موفّق شد نهصد تن از شاگردان امام صادق (علیه السّلام) را در مسجد کوفه درک نماید. بدین گونه، کوفه به عنوان نزدیک ترین پایگاه شیعه به چشمه فیّاض اهل بیت (علیه السّلام) شناخته می شود و پرچمدار نشر حقایق دینی و علمی می گردد.قم نیز اوّلین مرکز تشیّع در ایران است که در قرن های سوم و چهارم، یکی از مهم ترین حوزه های شیعه در تدریس فقه و حدیث به شمار می رفته است. سابقه حدیثی قم به نیمه اوّل قرن دوم هجری باز می گردد که برای نخستین بار، عمران بن عبداللّه قمی و برادرش عیسی بن عبداللّه به خدمت امام صادق (علیه السّلام) رسیدند و امام (علیه السّلام) از آنان با عنوان اهل بیتِ خود، یاد فرمود.امّا از اوایل قرن سوم به بعد، به تدریج، شاهد منازعات و اختلافات علمی حوزه ها با یکدیگر و بویژه قم با عراق (و مشخّصاً کوفه) هستیم. عوامل چندی در این اختلافات، مؤثّر بوده است که مهم ترین آنها دو عامل: اختلاف عقاید و نحوه برداشت از احادیث، و نیز اقدامات غُلات و تفرقه افکنی و حدیث سازی آنهاست، به گونه ای که حوزه قم برای مصون ماندن از آسیب های این جریان، به سختگیری در معیارهای پذیرش روایات و اصول جرح و تعدیلْ روی آورد. سختگیری و شدّت عمل
ابن ولید و
احمد بن محمد بن عیسی اشعری در این باره، مشهور است که روایت از
یونس بن عبدالرحمان و
حسن بن محبوب را تحریم کرده بودند؛ چرا که یونس، سماع را در نقل احادیث، شرط نمی دانست. مشایخ قم، احمد بن محمد بن خالد برقی را به اتّهام غلو، از قم بیرون راندند.
برگرفته از کتاب تاریخ حدیث، مجید معارف با (تلخیص و تصرّف).
ابراهیم بن هاشم قمی، از جمله راویانی است که در روایتش از ائمه (علیه السّلام)، پراکندگیِ نظر فراوانی وجود دارد. اوّلین بحث در این زمینه، روایت او از امام صادق (علیه السّلام) است. در التهذیب
شیخ طوسی و الکافی مرحوم کلینی، روایتی از علی بن ابراهیم، از ابراهیم بن هاشم آمده است که او از امام صادق (علیه السّلام) درباره صدقات اهل ذمّه سؤال می کند. شهید ثانی (رحمة الله علیه) در حواشی خود، این روایت را می پذیرد، به این دلیل که ابراهیم از اصحاب امام رضا (علیه السّلام) و از شاگردان یونس است. بنابراین، روایت او از امام صادق (علیه السّلام) بعید نیست. میرداماد (رحمة الله علیه) نیز در الرواشح، بر همین نظر است، با این تعلیل که امام صادق (علیه السّلام) در سال ۱۴۸ ق، به شهادت رسیده است و این سال، سال ولادت امام رضا (علیه السّلام) است. امام رضا (علیه السّلام) نیز در سال ۲۰۳ ق، به شهادت رسیده است، که در آن زمان، امام جواد (علیه السّلام)، نُه ساله بوده است. از این رو، دور نیست که ابراهیم، زمان امام صادق (علیه السّلام) را درک کرده باشد.همان گونه که پیداست، کلام این دو عالم بزرگوار در این باره، مضطرب (همراه با تردید) است؛ در حالی که بسیاری از محقّقان و بزرگان رجالی، همچون
علامه بحرالعلوم (رحمة الله علیه)، این حدیث را غریب دانسته اند
الفوائد الرجالیه، سیدبحرالعلوم، ج۱، ص۴۴۶.
...
wikifeqh:
امام جواد علیه السلام و نخستین کسی که احادیث کوفیان را در قم منتشر کرد. وی پدر علی بن ابراهیم (نویسنده تفسیر قمی) است.
ابواسحاق ابراهیم بن هاشم کوفی قمی، فقیه و محدث قمی اصالتاً کوفی بود که در قم ساکن شد. او نخستین کسی بود که احادیث کوفیان را در قم منتشر کرد. وی پدر علی بن ابراهیم (نوییسنده تفسیر قمی) است.
وی فقیه، از مشایخ اجازه، راوی حدیث و از بزرگان شیعه بوده است. کَشّی وی را از یاران امام رضا(ع) و شاگرد یونس بن عبدالرحمان دانسته است اما نجاشی در این امر تردید دارد. آیت الله خوئی با استناد به اینکه ابراهیم بن هاشم هیچ روایتی از امام رضا(ع) و یونس نقل نکرده است، تردید نجاشی را بجا می داند، و می گوید که این امر منافاتی ندارد که وی امام رضا(ع) را دیده باشد. خوئی در ادامه می گوید که وی از امام جواد(ع) روایاتی را نقل کرده است.
wikishia: امام کاظم علیه السلام در شهر کوفه دیده به جهان گشود. وی در دامان خانواده ای بالندگی یافت که دوستدار و پیرو اهل بیت علیه السلام بود. ابراهیم بن هاشم، از پاکان، عالمان روشن ضمیر و راویان سختکوشی است که همت خویش را در راه ترویج دین حق و توانش را در مسیر اعتلای تشیع بذل نموده است. وی از تبار کسانی است که ولایت و محبت اهل بیت علیه السلام با جسم و روانشان درآمیخته، عاشقانه و شیدا در طریق نشر معارف آل الله و عترت رسول الله صلی الله علیه و آله گام می نهند. او از محدثان خبیر و فقیهان بصیر و دانشمندان زمانه شناسی است که علم و
ایمان و عقل و دین را با هم پیوندی ناگسستنی زده است و در جاده های ظلمانی جهل و نادانی، اهل بیت علیهم السلام را راهبران امین و فانوس هدایت این مسیر، برگزیده است.
خاندان ابراهیم بن هاشم، همه از محبین و ولایتمداران عترت نبوی صلی الله علیه و آله بوده اند. فرزندان وی نیز از راویان علوم آل محمد صلی الله علیه و آله و بسیاری از ایشان، از
علمای شیعه بوده اند. ابراهیم دو فرزند دارد به نام علی بن ابراهیم و اسحاق بن ابراهیم.
علی بن ابراهیم، از موثق ترین روات و والامقام ترین عالمان شیعی است. وی کتابی در تفسیر
قرآن دارد که یکی از کتب معتبر در این موضوع است. ایشان سه فرزند دارد که هر سه از ستارگان آسمان علم و معرفتند: احمد بن علی بن ابراهیم، از اساتید شیخ صدوق؛ محمد بن علی، صاحب کتاب «العلل»، که علامه مجلسی؛ در
بحارالانوار در موارد بسیاری به نام آن تصریح می کند و ابراهیم بن علی، که او هم از راویان و محدثان است.
از فرزند دوم ابراهیم بن هاشم یعنی اسحاق روایاتی نقل شده است. به ظاهر از نظر سنی، ایشان از برادرش علی بن ابراهیم بزرگ تر بوده است.
دوران جوانی ابراهیم، در محیطی سرشار از نام و یاد علی علیه السلام و در میان مردمانی شیفته علوم آل علی علیه السلام سپری گشت. او که جوانی خویش را غنیمتی بس بزرگ و فرصتی دست نایافتنی می دید، وجود و توان خویش را در راه تربیت اسلامی و آراستگی به
اخلاق الهی صرف نمود؛ و لحظه ای از فراگیری علم و معرفت نمی آسود. او جوانی خود را جویباری می دید که در جهت مخالف روان نمی گردد. وی در محضر هر آموزگار و عالمی که توشه ای از علم و ادب داشت، زانو می زد و از خرمن تجاربش بهره ها می برد و می کوشید تا نفس خویش را از زشتی ها و پلشتی ها و خودبینی ها بپیراید و بهترین و زیباترین لحظات عمر را در ستایش و پرستش خداوند بگذراند.
دانشمندانی چون کشی، نجاشی و شیخ طوسی در کتب خود در شأن ابراهیم این گونه می گویند: «انّه اول من نشر احادیث الکوفیین بقم؛ او نخستین کسی است که حدیث کوفیان را در قم منتشر نمود».
ابراهیم پس از فراگیری علوم و کسب احادیث از استادان حدیث، به قصد انتشار اخبار اهل بیت علیهم السلام از کوفه بدین شهر روی آورد و به ترویج مکتب خویش در قم، همت گمارد. او دانش های گوناگون حدیث را از اطراف بدست آورد و سپس به قم آمد تا این سامان را از حدیث اهل بیت علیهم السلام غنی سازد. او بعد از تحصیل حدیث کوفیانی چون ابن محبوب، به
بغداد رفت و حدیث بغدادیان را از صاحبان کتاب و دانش فراگرفت. وی ازمشایخ شام، عراق، کاشان، اصفهان، اهواز، ری، نیشابور، همدان، کرمان و... نیز بهره ها جست. هم اینک حدود هفت هزار حدیث فقهی، اخلاقی و تاریخی در کتاب های مذهبی، از او وجود دارد.
