ثواب و عقاب

ثَواب و عِقاب، دو اصطلاح قرآنی استکه برای اعمال نیک و بد انسان است. ثواب یعنی پاداش و جزای خیری که از سوی پروردگار به بندگان مؤمن در برابر ایمان و کارهای نیک داده می شود و عقاب سزا و جزای ناخوشایندی است که به بندگان کافر یا عاصی، در عوض کفر یا کارهای ناروا و خلاف شرع می رسد.
قرآن کریم
ابن بابویه، التوحید، چاپ هاشم حسینی طهرانی، قم ۱۳۹۸
ابن بابویه، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، بغداد ۱۹۶۲
ابن بابویه، کتاب من لایحضره الفقیه، چاپ علی اکبر غفاری، قم ۱۴۱۴
ابن سینا، الاشارات و التنبیهات، مع الشرح لنصیرالدین طوسی و شرح الشرح لقطب الدین رازی، تهران ۱۴۰۳
ابن عربی، فصوص الحکم و التعلیقات علیه بقلم ابوالعلاء عفیفی، تهران ۱۳۷۰ ش
ابن ملاحمی، محمود، الفائق فی اصول الدین، به کوشش ویلفرد مادلونگ و مارتین مکدرموت، تهران، ۱۳۸۶ش
ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمدجعفر یاحقی، مشهد ۱۳۶۵–۱۳۷۶ ش
اشعری، علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلّین، چاپ هلموت ریتر، ویسبادن ۱۴۰۰/۱۹۸۰
اصفهانی، محمدحسین، نهایة الدرایة فی شرح الکفایة، قم ۱۴۱۴–۱۴۱۵
ایجی، عبدالرحمان بن احمد عضدالدین، المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب، (بی تا)
آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم ۱۴۰۹
آقابزرگ تهرانی؛ الذریعه الی تصانیف الشیعه
آمدی، علی، غایة المرام فی علم الکلام، به کوشش حسن محمود عبداللطیف، قاهره، ۱۳۹۱ق/۱۹۷۱م
بحرانی، هاشم بن سلیمان، البرهان فی تفسیرالقرآن، چاپ محمودبن جعفر موسوی زرندی، تهران ۱۳۳۴ ش، چاپ افست قم (بی تا)
بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱
بغدادی، عبدالقاهربن طاهر، الفرق بین الفرق، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفه، (بی تا)
تفتازانی، مسعودبن عمر، شرح المقاصد، چاپ عبدالرحمان عمیره، قاهره ۱۴۰۹/۱۹۸۹، چاپ افست قم ۱۳۷۰–۱۳۷۱ ش
جرجانی، علی بن محمد، شرح المواقف، چاپ محمد بدرالدین نعسانی حلبی، مصر ۱۳۲۵/۱۹۰۷، چاپ افست قم ۱۳۷۰ ش
جعفر سبحانی، تهذیب الاصول، تقریرات درس امام خمینی، قم ۱۳۸۲
جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، چاپ احمد عبدالغفور عطار، بیروت (بی تا)، چاپ افست تهران ۱۳۶۸ ش
حائری، کاظم، مباحث الاصول، تقریرات درس آیت الله صدر، قم ۱۴۰۸
حمصی رازی، محمودبن علی، المنقذ من التقلید، قم ۱۴۱۲–۱۴۱۴
حیدری، علی نقی، اصول الاستنباط، قم ۱۴۱۲
خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۹
خمینی، روح اللّه، مناهج الوصول، تهران ۱۴۱۵
خوئی، ابوالقاسم، اجودالتقریرات، تقریرات درس آیت الله نائینی، قم ۱۳۶۸ ش
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران؟ (۱۳۳۲ ش)
روزدری، علی، تقریرات آیت الله المجدّدالشیرازی، قم ۱۴۰۹–۱۴۱۵
سجستانی، ابویعقوب، الافتخار، به کوشش مصطفی غالب، بیروت، دارالاندلس
سید رضی، محمدبن حسین شریف رضی، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل، چاپ محمدرضا آل کاشف الغطاء، بیروت (بی تا)، چاپ افست قم (بی تا)
سید مرتصی، علی بن حسین علم الهدی، الذخیرة فی علم الکلام، چاپ احمد حسینی، قم ۱۴۱۱
سید مرتضی، علی بن حسین علم الهدی، الذریعة الی اصول الشریعة، چاپ ابوالقاسم گرجی، تهران ۱۳۶۳ ش
سید مرتضی، علی، «جوابات المسائل الطبریة»، رسائل الشریف المرتضی، به کوشش مهدی رجایی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۵ق
شریف لاهیجی، محمدبن علی، تفسیر شریف لاهیجی، تهران ۱۳۶۳ ش
شهرستانی، محمد، الملل والنحل، به کوشش عبدالعزیز محمد وکیل، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م
شیخ انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائدالاصول، چاپ عبداللّه نورانی، قم ۱۳۶۵ ش
صدر، محمدباقر، دروس فی علم الاصول، قم ۱۴۰۵
طباطبائی، محمدحسین، حاشیة الکفایة، (قم): بنیاد علمی و فکری استاد علامه سید محمدحسین طباطبائی، (بی تا)
طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیرالقرآن، چاپ احمد حبیب قصیر عاملی، بیروت (بی تا)
طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ حسن موسوی خرسان، تهران ۱۳۹۰
طوسی، محمدبن حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران ۱۴۰۰
طوسی، محمدبن حسن، کتاب تمهید الاصول فی علم الکلام، چاپ عبدالمحسن مشکوة الدینی، تهران ۱۳۶۲ ش
عبدالباقی، محمد فؤاد، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، قاهره ۱۳۶۴، چاپ افست تهران ۱۳۹۷
علامه حلّی، حسن بن یوسف، الباب الحادی عشرللعلامة الحلّی، چاپ مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۵ ش
علامه حلّی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجریدالاعتقاد، چاپ حسن حسن زادة آملی، قم ۱۴۰۷
علامهٔ حلی، حسن، انوار الملکوت، به کوشش محمد نجمی زنجانی، تهران، ۱۳۶۳ش
فاضل مقداد، مقدادبن عبداللّه، اللوامع الالهیة فی المباحث الکلامیة، چاپ محمدعلی قاضی طباطبائی، قم ۱۳۸۰ ش
فاضل مقداد، مقدادبن عبداللّه، النافع یوم الحشر فی شرح الباب الحادی عشر، چاپ مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۶۵ ش
فخر رازی، محمدبن عمر، التفسیرالکبیر، قاهره (بی تا)، چاپ افست تهران (بی تا)
فخر رازی، محمدبن عمر، کتاب المُحَصَّل، چاپ حسین اتای، قاهره ۱۴۱۱/۱۹۹۱
فیاض، محمد اسحاق، محاضرات فی اصول الفقه، تقریرات درس آیت الله خوئی، قم ۱۴۱۷
فیض کاشانی، محمدبن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، چاپ حسین اعلمی، بیروت؟ (۱۳۹۹/۱۹۷۹)، چاپ افست مشهد (بی تا)
قاضی عبدالجباربن احمد، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، ج۱۴، چاپ مصطفی سقا، قاهره ۱۳۸۵/۱۹۶۵
قاضی عبدالجباربن احمد، شرح الاصول الخمسة، چاپ سمیر مصطفی رباب، بیروت ۱۴۲۲
قمی، علی، تفسیر، به کوشش طیب موسوی جزایری، نجف، ۱۳۸۷ق
قیصری، داوودبن محمود، شرح فصوص الحکم، چاپ جلال الدین آشتیانی، تهران ۱۳۷۵ ش
مانکدیم، احمد، تعلیقاتی بر شرح الاصول الخمسة، به کوشش عبدالکریم عثمان، قاهره، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م
متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعُمّال فی سنن الاقوال و الافعال، چاپ محمود عمر دمیاطی، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۸
متولی، عبدالرحمان، الغنیة فی اصول الدین، به کوشش عمادالدین احمد حیدر، بیروت، ۱۹۸۷م
محقق حلی، جعفر، المسلک فی اصول الدین، به کوشش رضا استادی، مشهد، ۱۳۷۹ش
مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، (بی تا)
ملا صدرا، محمدبن ابراهیم صدرالدین شیرازی، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، تهران ۱۳۳۷ ش، چاپ افست قم (بی تا)
میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، قوانین الاصول، چاپ سنگی تهران ۱۳۰۸–۱۳۰۹، چاپ افست ۱۳۷۸
نصیرالدین طوسی، «قواعد العقاید»، تلخیص المحصل، بیروت، ۱۹۸۵م
نوبخت، ابراهیم بن، الیاقوت فی علم الکلام، چاپ علی اکبر ضیائی، قم ۱۴۱۳
نووی، یحیی بن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷
زیربنا بودن بودن ایمان برای ثواب، استحقاقی یا تفضلی بودن آن، جایگاه دریافت ثواب و عقاب و بحث تجسم اعمال از مهم ترین مباحث مربوط به این موضوع هستند. وجود ثواب و عقاب از دلایل وجود اختیار در انسان است چرا که در صورت نبود اختیار، پاداش در مقابل کار خیر و عقاب در مقابل معصیت جایز نیست.
این موضوع در کلام اسلامی، فلسفه، عرفان و اصول فقه نیز مباحث گسترده ای را به خود اختصاص داده است.
واژهٔ ثواب از ریشهٔ «ث و ب» به معنی بازگشتن به حالت قبلی است و در زبان فارسی می توان آن را معادل پاداش نیک در نظر گرفت. معنای اصطلاحی آن، بازگشت نتیجهٔ افعال خیر به صاحب فعل است که از طرف خداوند به اعمال صالح مؤمنان تعلق می گیرد.واژهٔ عقاب از ریشه «ع ق ب» به معنی دنبال کردن و در پی چیزی رفتن است و در اصطلاح به عذاب و کیفر الاهی اطلاق می شود که در نتیجه گناه اعتقادی یا عملی شخص به او می رسد.

[ویکی فقه] ثواب و عقاب، دو اصطلاحی است که بیشتر در مباحث کلامی مطرح گردیده و معرکه آرای کلامی می باشد.
" ثواب " یعنی پاداش و جزای خیر که از سوی پروردگار به بندگان مؤمن در برابر اطاعت از تکالیف الهی و انجام کارهای نیک داده می شود . و " عقاب " سزا و جزای بدی ( عذاب ) است که در روز قیامت به بندگان کافر یا عاصی، به دلیل کفر یا انجام کارهای ناروا و خلاف شرع، می رسد .
مباحث کلامی پیرامون ثواب و عقاب
میان متکلمان شیعه، اشاعره، معتزله و فلاسفه درباره ثواب و عقاب ، مباحثی مطرح است، از جمله این که آیا مدح و ذم همان ثواب و عقاب است یا خیر ؛ آیا ثواب و عقاب استحقاقی است یا نه ؛ آیا عقاب کفار و گناهکاران، دایمی است یا مقطعی ؛ و در چه صورت عبد استحقاق ثواب و عقاب دارد .برای کسب اطلاع بیشتر به کتاب های معتبر کلامی رجوع شود .