روضه العقول

wikinoor: تکلف و تصنع را به نهایت رسانیده است؛ و در کاربرد گونه های صناعات ادبی از سجع و ترصع و جناس و موازنه و... دریغ نورزیده است. از ویژگی های نثر محمد غازی در روضة العقول به کار بردن انبوه واژگان تازی به معنی مصطلح و متداول احیانا روزگار خود اوست که در متنهای دیگری مانند مرزبان نامه، دیده نمی شود. وی در غایت چیره دستی و مهارت به انواع واژه سازی دست برده است به طوری که می توان گفت به گونه ای افراط دست یازیده است، و در سیزده باب مطالب کتاب را بیان نموده است. همچنان که ذکر شد در باب اول آن به مناقب سلطان و در باب دوم به زندگینامه خود پرداخته است. در باب سوم با عنوان «باب الملک و اولاده» به داستان پادشاهی که شش پسر داشت اشاره می کند که پدر وقت مرگ پسرانش را جمع کرده و برای فرزندانش مطالبی ذکر می کند. مولف، در این بخش از قول پدر سخنان زیبایی ذکر می کند، او اشاره ای به اقسام پدر دارد و می گوید «پدری پنج نوع است» که چنین می گوید: «یکی آنکه سبب وجود تو آمد؛ دوم آنکه محافظت مصالح ترا استبداد نماید؛ سیم آنکه سبب رزق و وسیلت معیشت تو گردد؛ چهارم آنکه معلم تو باشد؛ پنجم آنکه در تربیت و تهذیب تو جد نماید». سپس حق فرزند را بر پدر برمی شمارد که سه چیز است نام نیک و تعلیم علم و به دوست صادق هدایت و راهنمایی کردن. در ادامه، مطالب اخلاقی فراوانی از قول پادشاه در قالب حکایت متذکر می شود. در این باب علاوه بر حکایت دوستی کشاورز و مار ، ده حکایت دیگر نیز از زبان پادشاه و فرزندانش نقل می کند. باب چهارم با عنوان «باب مناظره ملک زاده با وزیر برادرش» ادامه داستان باب سوم است. بعد از به قدرت رسیدن یکی از فرزندان به پادشاهی، اشاره ای به وزیری دارد که نفاق را سرلوحه کار خود قرار داده و حیله گری را در خدمت پیشبرد کار خویش به خدمت گرفته است. مؤلف در این باب به چهار حکایت از زبان «ملک زاده» می پردازد. اردشیر بابکان با مهران به دانا، باب مناظره دیو گاوپای با دینی، باب تمامت مناظره دینی، شاه شیران با شاه پیلان، عقاب شکارگر و آزادچهر از دیگر عناوین کتاب است.
وضعیت کتاب
مصحح کتاب محمد روشن در مقدمه اش بر کتاب به مقایسه بین دو کتاب مرزبان نامه و روضه العقول پرداخته است. سپس به شیوه تصحیح متن را بیان کرده است. فهرست مطالب در ابتدای اثر آمده است. پایان کتاب بخش ضمائم کتاب آمده است که با بخش تعلیقات شروع می شود. بخش تعلیقات که در پاسخ به مشکلات و دشواری های کتاب تهیه شده بحث مفصلی است و شامل توضیح برخی واژه های بسیار مبهم و دشوار، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و عبارات و امثال عربی کتاب و اشاره به منابع آنها، توضیح عبارات پیچیده و دشوار کتاب و قضاوت درباره صحت و سقم موارد مورد بحث است. پس از تعلیقات، فهرست واژگان دشوار و معانی آنها با ذکر صفحات کتاب گشوده می شود. فهرست آیات، احادیث، امثال عربی و فارسی، عبارات عربی، بیت ها و مصراع های عربی و فارسی، نام کسان، نام جاها، نام جانوران و صورت های فلکی و سرانجام منابع و ماخذ از ضمایم و پیوست های انتهای کتاب است.