رساله توضیح المسایل

[ویکی شیعه] توضیح المسائل یا رساله عملیه، عنوان عمومی کتاب هایی است که احکام شرعی مکلفین را دربردارد. رساله عملیه یکی از راه های دستیابی به فتوای مرجع تقلید است که فقه را وارد زندگی مردم کرد.
نخستین رساله به شیوه کنونی جامع عباسی نوشته شیخ بهائی است. آیت الله سید حسین بروجردی در زمان مرجعیت خود، گروهی از شاگردانش را مامور کرد، تا رساله های عملیه را آسان بنویسند. نتیجه این کوشش با عنوان رساله توضیح المسائل در تهران به چاپ رسید.
مراجع تقلید شیعه پس از آیت الله بروجردی در رساله های خود، روش او را در پیش گرفتند، تا مقلدان بتوانند از رساله ها استفاده کنند.

[ویکی نور] رساله توضیح المسائل (موسوعه جلد 29). رساله توضیح المسائل، اثر امام خمینی(ره)، رساله ای است که برای مقلدان فارسی زبان به نگارش درآمده و در واقع برگرفته از مسائل «تحریر الوسیلة» می باشد. احکام از «تقلید» گرفته تا «تشریح و پیوند اعضا» و مسائل متفرقه، موضوعات اصلی این رساله می باشد. اعضای دفتر استفتائات امام(ره) که این رساله را تصحیح نموده و به صحت آن شهادت داده اند، طی نامه ای به محضر ایشان موافقت ایشان را درباره مطابقت این رساله با فتاوای آن حضرت کسب کرده اند
از این رساله، چه قبل از انقلاب و چه بعد از آن طی سالیان متمادی، به جهت تقاضای فراوان مقلدان، هزاران نسخه به چاپ رسیده است. علاوه بر آن، مجموعه استفتائاتی که از محضر امام(ره) می شد، جداگانه بارها به چاپ رسیده است
توضیح المسائل امام(ره) در طول مرجعیت ایشان، توسط ناشرین متعدد و به شکل های گوناگون انتشار یافت. در بعضی از چاپ ها، ملحقاتی بر اساس «تحریر الوسیلة» به آن اضافه شده که احکام امر به معروف و نهی از منکر، مسائل دفاع و احکامی برگرفته از «مسائل مستحدثه» از آن جمله است. در آخر برخی چاپ ها نیز تعدادی از استفتائات در موضوعات گوناگون آورده شده و گاهی لغت و اصطلاحات فقهی نیز تعریف شده است
از سال 1366ش، توضیح المسائل امام مورد بازنگری قرار گرفت و با تطبیق دقیق مطالب آن بر «تحریر الوسیلة» و حاشیه بر «العروة الوثقی» و بعضی از استفتائات امام(ره)، تصحیح گردیده و توسط بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی منتشر شد و معیار چاپ های بعدی قرار گرفت. بعد از ارتحال امام(ره)، توضیح المسائل ایشان محور چاپ های بسیاری واقع گردید و با حواشی مراجع تقلید منتشر گردید
در سال های اخیر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام(ره) به ناشران مختلف اجازه چاپ و انتشار این اثر مهم را داده است؛ اما با توجه به اینکه در رساله «توضیح المسائل» تصحیح شده نیز اغلاط چاپی مختلفی مشاهده گردید و این اغلاط در چاپ های ناشرین دیگر رو به فزونی بود، این مؤسسه ضمن بررسی رساله های موجود، متن صحیحی را در قالب اثر حاضر که جلد 29 موسوعه امام(ره) می باشد، عرضه کرده است.
در این اثر، مقدمه ای از ناشر، آغازگر مطالب بوده که در آن، به برخی ویژگی ها و مشخصات کتاب اشاره شده است

[ویکی فقه] رساله توضیح المسایل (بنی هاشمی). مؤلف کتاب رساله توضیح المسایل ، جناب آقای سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی حفظه الله می باشد. در کتاب مذکور به مبحث نیاز به تقلید و اهمیت آن و همچنین به راهنای استفاده از توضیح المسایل مراجع اشاره شده است.
هر مسلمانی پس از رسیدن به حد بلوغ در دایره مکلفین قرار می گیرد، و موظف است همه واجبات الهی را انجام داده و نواهی او را ترک کند؛ و چون در دوران کودکی نمی توانسته به تحصیل علوم لازم برای استنباط احکام الهی بپردازد، هنگام بلوغ چاره ای جز مراجعه به متخصصین مربوطه (که مراجع عظام تقلیدند) ندارد. گذشته از اینها، بزرگسالان نیز بر دو گروهند: اقلیتی خود را وقف کسب دانش و رسیدن به قله رفیع اجتهاد و تخصص در احکام الهی می کنند، و پس از سالها قدرت استنباط احکام الهی را از کتاب و سنت پیدا می کنند؛ ولی اکثریت قریب به اتفاق آنها در پی تامین سایر نیازمندیهای زندگی شخصی و اجتماعیند و طبعا نمی توانند به مدارج رفیع علمی و استنباط احکام دینی، نایل شوند. این اکثریت نیز عقلا و شرعا باید به متخصص این فن مراجعه کنند، و گر نه از عهده تکالیف دینی خود برنمی آیند. خلاصه آن که: اکثریت قریب به اتفاق مردم برای عمل به وظایف الهی خود، راهی جز مراجعه به آرای فقهای بزرگ و اسلام شناسان فقیه اعلم ندارند. جای بسی خوشبختی است که حوزه های علمیه شیعه همیشه غنی بوده و در هر عصر و زمانی شخصیتهای بزرگی مرجعیت عالم تشیع را به عهده داشته اند، به طوری که وجود آنان در طول تاریخ اسلام مورد افتخار پیروان اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السّلام بوده است؛ شخصیتهایی نظیر شیخ مفید ، شیخ طوسی ، سید مرتضی ، علامه حلی ... تا مرحوم آیت الله العظمی بروجردی، امام خمینی قدس سره و سایر مراجع معظمی که در زمان معاصر، درخشیده اند. اکنون نیز بحمد الله و المنه فقهای ما مسئولیت خطیر استنباط احکام را پذیرفته و نظرات فقهی خویش را تدوین کرده اند؛ اما چون رساله ها متعدد بوده (و استفاده از همه آنها بویژه برای گویندگان مسائل شرعی مشکلاتی به همراه دارد) فاضل محترم جناب آقای سید محمد حسن بنی هاشمی خمینی حفظه الله همت گماشته و آنها را جمع و تنظیم نموده اند، تا وصول به فتاوای مراجع عظام مد ظلهم العالی آسان باشد.
← کلام مؤلف
۱. رساله هایی که مورد استفاده قرار گرفته، مطابق با آخرین رساله های تهیه شده از سوی دفاتر آیات عظام است. با وجود این، قبل از چاپ این مجموعه فتاوای همه مراجع معظم با آخرین نظرات فقهی آنها تطبیق شده و نماینده ویژه هر یک از مراجع معظم تقلید فتوای همان مرجع معظم را، کلمه به کلمه، کنترل و تطبیق کرده اند، لذا آخرین نظرات و فتاوای فقهی مراجع حاضر مد ظلهم العالی در این رساله آمده است. ۲. از ویرایش رساله ها خودداری شده (و به همان عبارات موجود در رساله ها بسنده شده) مگر در بعضی از موارد بسیار جزئی که به تصدیق نمایندگان مراجع معظم مضر به معنی نبوده است. ۳. هر چند حکم برخی از مسائلی که در پاورقی آمده با متن اصلی فرقی نداشته ولی چون عبارات آنها متفاوت بوده، در پاورقی ذکر شده تا امانتداری شده باشد. البته در تفاوت بعضی از عبارات، فواید خاصی هم وجود دارد که برای اهل فن سودمند است.
راهنمای استفاده از توضیح المسائل مراجع
۱. متن اصلی این توضیح المسائل، رساله قائد عظیم الشان اسلام حضرت امام خمینی «قدس سره الشریف» است. و در هر موردی که عبارت رساله یکی از مراجع متوفی؛ یعنی آیات عظام: خوئی ، گلپایگانی و اراکی «قدس سرهم»، یا حاضر؛ یعنی آیات عظام: فاضل لنکرانی ، بهجت ، خامنه ای ، تبریزی، شبیری زنجانی ، مکارم شیرازی ، نوری همدانی ، سیستانی و صافی گلپایگانی «مد ظلهم»، با رساله امام مغایر باشد، روی همان مورد شماره ای قرار گرفته و در پاورقی طبق همان شماره عبارت مغایر (با حروف ریزتر) ذکر شده است.بنا بر این اگر در پاورقی هر مساله عبارت مغایری از مراجع تقلید نقل نشده باشد به معنای آن است که نظر او با متن اصلی موافق بوده است.۲. در هر مساله ای که یکی از مراجع معظم مطلبی اضافه بر متن اصلی یا جمله ای مغایر با آن داشته باشند در محل مورد نظر شماره ای گذاشته شده و مطلب اضافه یا جمله مغایر در پاورقی ذکر شده و سپس نقطه چین شده است (..) یعنی باید خواننده پس از مطالعه پاورقی به متن اصلی برگردد.۳. در هر مساله ای که فتوای یکی از مراجع با قسمتی از متن اصلی موافق ولی با بقیه آن مغایر باشد در پایان همان قسمت شماره ای گذاشته شده و بقیه نظر آن مرجع در پاورقی درج گردیده و سپس نقطه پایان یا عبارت(پایان مساله) آمده است. یعنی مقلد آن مرجع پس از مطالعه پاورقی نباید به متن اصلی برگردد.۴. اگر مساله ای در متن اصلی آمده ولی در رساله یکی از مراجع عظام نیامده، پس از پایان متن اصلی، تذکر داده شده است.۵. اگر مساله ای در متن اصلی نیامده ولی در رساله یکی از مراجع آمده، آن مساله (با شماره ای که در رساله همان مرجع است) تحت عنوان «مساله اختصاصی» درج شده است.۶. اگر یکی از مراجع، نظر خود را درباره مساله ای در جای دیگری ذکر کرده باشند، نشانی آن داده شده است.۷. در هر مساله ای که رساله یکی یا عده ای از مراجع عظام با متن اصلی آن قدر مغایرت داشته که قابل تلفیق نبوده تمام آن مساله (بعد از پنج ستاره) مطابق رساله یا رساله های مغایر آورده شده است ولی در چنین مواردی حتی المقدور عبارت رساله های مغایر تلفیق شده، یعنی اگر قسمتهایی از عبارات آنها مشترک بوده، مساله مورد نظر از روی رساله مرجعی که تقدم زمانی داشته نقل گردیده و هر جا که عبارت رساله دیگران با آن مغایر بوده علامت مخصوصی گذاشته شده و پس از پایان آن مساله با همان علامت در طول سطر کوتاهتر آورده شده است.۸. چون توضیح المسائل مقام معظم رهبری «مد ظله» در دسترس نیست در پایان هر بخش از این کتاب، نظرات ایشان از ترجمه فارسی رساله اجوبة الاستفتاءات که مربوط به همان بخش است عینا درج شده است.۹. در بخش پایانی رساله های مراجع عظام، مسائل مستحدثه ای (در رابطه با معاملات بانکی، سفته ، بیمه ، دفاع، و غیره) آمده است. که چون با یکدیگر قابل تلفیق نبوده بصورت جداگانه تنظیم گردیده است، هر چند سعی شده حتی المقدور نظراتی که نزدیک به یکدیگر است تلفیق شود.
منبع
...