جامد

جامد. [ م ِ ] (ع ص ) از جَمدو جُمود. ایستاده . خشک شده از خون و جز آن . (از اقرب الموارد). فسرده و منجمد شده . (آنندراج ). افسرده . (دهار). بسته . مقابل مایع. ضدسائل . مقابل گشاده . مقابل روان . ناروان . خشک . بی آب . سخت . غلیظ. یخ بسته . سخت شده . کلجیده . زفت . بسته شده ای که در شأن او سیلان باشد و بالفعل سائل نباشد مانند موم ، الجامد هوالدواء الذی من شأنه اَن ْ یصیر بحیث یتحرک اجزائه الی الانبساط من ای ّ وضع فرض الا انه بالفعل ثابت علی شکله و وضعه بسبب بارد جداً مثل الشمع و بالجملة هوالذی مِن ْ شَأنه اَن ْ یَسیل َ الا اَنه غیر سائل بالفعل . (قانون ابوعلی کتاب دوم چ تهران ص 148). انها تحلل [ امارنطن ] الدم الجامد. (مفردات ابن البیطار). ج ، جوامد. || آنچه رشد نکند مانند سنگ . (اقرب الموارد). مقابل نامی ، جسمی است که حجم آن در شرایط متعارفی ثابت است و فقط آثار خارجی شکل آن را تغییر میدهد. هر جسمی که اجزا و ذرات آن بشدت برروی یکدیگر منضغط ومتراکم شده باشند و همه ٔ اجسام این عالم یا جامد و یا مایع و یا بخارند، و اجسام جامد جسمهائی میباشند که با اثر فشارهای خارجی مقاومت میکنند :
آنکه تعریفش شهنشه خود کند
جامد و نامیش صد مروق زند.

(مثنوی ).

|| بلید بی تصرف . || حد زمین . ج ، جوامد. (اقرب الموارد)(منتهی الارب ). || (در اصطلاح صرف ) کلمه ای که از کلمه ٔ دیگر مشتق نشده باشد . مقابل مشتق ، و آن بر دو گونه است :
1-اسم عین ، و آن اسمی است که دلالت بر معنایی کند که آن معنی قائم به نفس خویش باشد مثل رجل و فرس . 2- اسم معنی ، و آن اسمی است که قائم به غیر باشد چون : علم و فوز، به تعبیر دیگر اگر از جامد کلمه ٔ دیگر اشتقاق نشود چون رجل و فرس آن را جامد غیرمصدر گویند و اگربتوان از آن کلمه ٔ دیگر اشتقاق کرد چون علم و فوز که عالم و فائز از آنها مشتق شود، آن را جامد مصدر گوئیم . در اقسام کلمات عربی حروف تماماً جامداند و افعال همه مشتق اند بجز افعال معدودی مانند: لیس و عسی . و اسماء قسمتی جامد و قسمت دیگر مشتق اند. مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون چنین آرد: جامد ضد ذائب است و جمع آن جوامد باشد و نزد علماء صرف و نحو، اسم غیرمشتق راگویند خواه مصدر و خواه غیرمصدر باشد. عباب گوید: حق حال اشتقاق است و گاهی هم جامد باشد. حال جامد مصدری است تأویل شده ٔ به مشتق . مثل : اَتیتُه ُ رَکضاً ای راکِضاً. و گاه حال جامد اسم غیرمصدری باشد به نوعی از تأویل - انتهی . لکن در اصول اکبری گوید: جامد اسمی را گویند که نه مصدر باشد و نه مشتق و نیز جامداطلاق شود بر افعال غیرمتصرفه . در مغنی در شرح نون وقایه گوید: نون وقایه ملحق میشود قبل از یاء متکلّم منفی به یکی از سه فعل : متصرف باشد، مثل اکرمنی و یاجامد باشد مانند عسانی ، و قاموا ما خلانی و ما عدانی و حاشانی اَن ْ قدرت َ فعلا الخ . و نزد اطباء، جامد داروئی باشد که خاصیت آن آن است که هرگاه حرارت غریزیةدر آن تأثیر کند در حین حال که بهم بسته و مجتمع است سیلان پیدا کند. مانند شمع و امثال آن و جوامد جمعآن است . و گاه جوامد اطلاق شود بر چیزهای سخت بسته شده در بدن مانند استخوانها و غضروفها. کذا فی بحر الجواهر. (کشاف اصطلاحات الفنون ). || در اصطلاح منطق ، اسمی است که از آن اشتقاق نتوان کرد، مقابل سائل که از آن اشتقاق توان کرد. در اساس الاقتباس آمده : اسم یا جامد بود یا سائل . جامد آن بود که از او اشتقاقی نتوان کرد مانند حیزبون و هیهات . و سائل آن بود که قابل اشتقاق بود چون ضرْب . (اساس الاقتباس چ مدرس رضوی ص 15). || رجل جامدالعین . مرد خشک چشم بی اشک . (منتهی الارب ).
- مال جامد ؛ زر و سیم و مانندآن که آن را مال صامت هم گویند، ضد مال ذائب که مال ناطق (حیوانات ، چهارپایان ) باشد. (منتهی الارب ).

این واژه اربی است و پارسی آن اینهاست:
تَنیش taniŝ ( اوستایی )
ساند sãnd ( سنسکریت: ساندرَ sãndra )
بَستوگ bastug ( کردی: به ستوو )

جامد
سِفتوک ، سَختوک
سِفتین ، سَختین
سِفتار ، سَختار

جامد: [ اصطلاح طب سنتی ] یعنی بسته کننده و آن دوائی را گویند که از شان آن باشد که اخلاط رقیقه سائله را منجمد و بسته گرداند مانند موم و نشاسته و کتیرا و کهربا

گویش ایرانی زازکی جئمئد cemed به معنای یخ و جمدنه cemednae به معنای بستنی و جمدایش cemιdyayιş به معنای یخ بستن است که هم اکنون در شرق کشور ترکیه به کار میروند. بدینسان روشن میشود که عرب از ریشه فرضی جمد واژگان جعلی انجماد و منجمد را به دست آورده است. لغت cemed همریشه با لغت بنگالی জমাট jamāṭa به معنای یخزده frozen است.
بدینسان واژه عربی جامد که همتای لغت ایرانی جماد باشد میتواند از ریشه فرضی جمد و یا از واژه ایرانی جماد ( جم=جمع - فشرده آد=گذاردن مانند جمادات و نباتات/نپاتات ) به دست آمده باشد. همتای واژه جماد در سنسکریت لغت संहत saMhata به معنای solidاست که در آن پیشوند saM به معنای هم - کنارهم است.

دج، جماد، منجمد، سفت