فرائد الاصول

فرائد الاصول یا همان رسائل کتابی است در اصول فقه شیعه از شیخ مرتضی انصاری دزفولی معروف به شیخ اعظم انصاری که در کنار کفایة الاصول آخوند خراسانی از مهمترین کتابهای اصول فقه شیعه می باشد.زمان تألیف آن با توجه به زمان زندگی شیخ انصاری دزفولی از سال ۱۲۱۴ متولد دزفول تا ۱۲۸۱ هجری قمری متوفی نجف است، این کتاب را باید جزء آثار قرن سیزدهم دانست.
این کتاب در محافل حوزوی به رسائل معروف شده و در کنار کتاب مکاسب جزء کتابهای سطح دو و سه حوزه است؛ و امروزه در پایه های هفت و هشت تدریس می شود.
علت آن که به آن رسائل گفته می شود، آن است که شامل پنج رساله در قطع، ظن، برائت، استصحاب و تعادل و تراجیح است.
کتاب شامل سه مقصد و یک خاتمه است که قطع در مقصد اول، ظن در مقصد دوم، برائت و استصحاب در مقصد سوم و تعادل و تراجیح در خاتمه بحث شده است.

[ویکی اهل البیت] شیخ مرتضی انصاری(م 1281 ق) روز غدیر به سال 1214 ق، در خاندان فضل و ادب در شهر دزفول متولد گردید. نقل کرده اند: «پیش از تولد او مادرش در خواب می بیند که حضرت امام صادق علیه السلام یک جلد قرآن به مادر شیخ عطا فرمودند و سپیده دم همان شب مرتضی به دنیا آمد».
شیخ انصاری بعد از آموختن قرآن، دروس مقدمات و سطح را نزد عموی بزرگوار خود شیخ حسین انصاری فراگرفت، آن گاه به سال 1232 ق یعنی در هیجده سالگی به قصد تشرف به عتبات متبرک در خدمت پدر از دزفول حرکت نمود و در کربلا با سید مجاهد، فرزند صاحب ریاض ملاقات کرد.
سید، شیخ را بسیار باهوش یافت؛ از این رو، از پدرش خواست او در نجف بماند و خود به دزفول برگردد تا شیخ تحصیلاتش را تکمیل نماید. شیخ چهار سال در کربلا به تحصیل پرداخت و به سال 1240 ق به قصد زیارت هشتمین امام شیعیان عازم خراسان شد و بعد از آنجا به اصفهان و کاشان رفت. این مسافرت ها شش سال به طول انجامید. سرانجام شیخ در سال 1249 ق مجدداً وارد نجف می شود و به درس و بحث می پردازد.
این کتاب در اصول فقه شیعه امامیه است و سالیان متمادی است که از جمله متون درسی همه حوزه های تشیع است و به علت استحکام علمی کتاب و قداست شیخ، حوزه از کنار گذاشتن آن ابا دارد. فرائد الاصول فاقد مباحث الالفاظ است.
این کتاب در سه مقصد تنظیم شده است:
بسیاری از مباحث حجج و امارات که در کتب پیشینیان مورد توجه بود، در ساختار منطقی و نظام تعلیمی خاصی قرار نداشت. شیخ اعظم در آغاز فرائد الأصول این بخش از مباحث اصولی را در تقسیمی منطقی به سه بخش قطع و ظن و شک تقسیم نموده و در خاتمه نیز بحث تعادل و تراجیح را مطرح نموده اند.
اصول عملیّه در کلام پیشینیان دارای انسجام دقیق منطقی نبود ولی مرحوم شیخ اعظم به آن حصر عقلی داده یعنی اصول عملی کمتر و بیشتر از چهار اصل نمی تواند باشد. یکی دیگر از خصوصیات کتاب وسعت تتبع در نظریات علمای اصولی می باشد. حجم جستجو در اندیشه های دیگران از معیارهای ارزشیابی پژوهشها و تحقیقات است. شیخ انصاری از این نگاه نیز محققی برجسته و بنام است. منابع مورد استفاده وی در فرائد الأصول، بالغ بر صد عنوان است. مثلا در بحث انسداد کلمات شیخ صدوق در من لا یحضره الفقیه، سید مرتضی در رسائل، شیخ طوسی در عدة، محقق حلی در معتبر، علامه حلی در نهج المسترشدین، فاضل مقداد در شرح باب حادی عشر، محقق خوانساری، صاحب وافیة، محدث بحرانی در الحدائق الناظرة، عضدی و حاجبی در مختصر الأصول را نقل و به نتیجه گیری می پردازند. یا در بحث شبهه تحریمیه یکی از دلائل قائلان به برائت اجماع است. شیخ به نقل آرای علما پرداخته اند و بطلان این سخن را که برائت در شبهه موضوعیه نظریه عالمان متأخر امامیه است روشن می سازد و بدین منظور، سخن کلینی (در مقدمه کافی)، شیخ صدوق (در العقائد)، سید مرتضی، ابن زهره، شیخ طوسی، شیخ مفید، ابو الصلاح حلبی، محقق، علامه، شهید اول و شهید ثانی را نقل می کند.
در بسیاری اوقات عظمت و بزرگی شخصیتها مانع نقد نظر و رأی آنان می گردد و این یکی از آفات بزرگ تحقیق و پژوهش است. حریم و عظمت عالمان باید پاس داشته شود، اما پاسداری از آن حریم نباید با تعبد و تسلیم در برابر رأی و نظر آنان اشتباه شود. نقد نظریه یک عالم در واقع احترام به مقام علمی اوست. شیخ اعظم در برخی موارد به بزرگانی از فقه و اصول نسبت لغزش و توهم می دهد نسبت به ابن إدریس چنین قضاوت می کند «... مع أنه فی الحقیقة اعتمادا علی اجتهادات الحلی مع وضوح فساد بعضها...» این نظر در واقع مبتنی بر استنباط ابن إدریس است با آنکه برخی از استنباطهای وی واضح الفساد است. (ج 1 ص 92)