تاریخ مدینه دمشق

wikinoor: حافظان حدیث و نویسندگان تاریخ در روزگار خویش درآمد. دوران زندگی ابن عساکر با انقراض سلاجقه شام و روزگار حکمرانی نور الدین زنگی و صلاح الدین ایوبی بر مناطق شام تقارن داشت. سیاست مذهبی نور الدین زنگی و جانشینان وی و نیز ایوبیان بر مبارزه با تبلیغات فاطمیان شیعی مذهب و حمایت از مذاهب اهل سنت و پیروان حدیث استوار بود، از این رو کار گردآوری و روایت حدیث در روزگار ابن عساکر بالا گرفت و خود وی در این زمینه به چهره ای درخشان بدل گشت. تحصیلات ابتدایی ابن عساکر از ۶ سالگی در دمشق آغاز شد. پدرش، برادر بزرگش صائن و نیای مادریش از جمله نخستین استادان او در حدیث و فقه بودند. سپس از سبیع بن قیراط، ابو القاسم ابن نسیب، ابو طاهر حنائی و دیگران قرآن ، حدیث ، فقه و خلاف و اصول آموخت. وی پس از درگذشت پدر برای ادامه تحصیل راهی بغداد - مرکز بزرگ علوم دینی آن روزگار- شد و در مدرسه نظامیه و دیگر مدارس علمیه آن شهر حدیث شنید و فقه و خلاف و نحو آموخت. او در ۵۲۱ ق به مکه رفت و حج گزارد. در بازگشت از مکه تا ۵۲۵ ق در بغداد ماند و از استادان نظامیه و دیگر بزرگان دار الخلافة از جمله ابو القاسم هبة الله بن حصین ، ابو الحسن علی بن عبد الواحد دینوری و و هبة الله شروطی حدیث آموخت. در خلال پنج سالی که در بغداد بود از شهرهای کوفه ، موصل ، رحبه ، دیار بکر و نیز جزیره دیدار کرد سپس به دمشق بازگشت. دومین سفر ابن عساکر به قصد خراسان و از راه آذربایجان در سال ۵۲۹ ق بود. وی در این سفر با ابو سعد عبد الکریم سمعانی صاحب کتاب الانساب در مرو دیدار کرد و همراه او به نیشابور و هرات رفت. سفرهای علمی ابن عساکر از ۵۲۰ ق تا ۵۳۳ به درازا کشید و سرانجام باره آوردی بی مانند از شنیده ها و نوشته هایی در باب روایات و احادیث به دمشق بازگشت. شمار مشایخ او را در حدیث بالغ بر ۱۳۰۰ مرد و بیش از ۸۰ زن نوشته اند که بسیاری از آنها در همان دوره خردسالی به او اجازه روایت داده اند. از این پس (۵۳۳ ق) دوره چهل ساله تالیف و تصنیف و فعالیت های آموزشی ابن عساکر آغاز می شود و تا واپسین روزهای زندگی او ادامه می یابد. شاگردان و راویان ابن عساکر بسیار زیاد و غالب آنان از فقیهان و رجال حدیث در روزگار خود بوده اند. با وجود بی اعتنایی ابن عساکر به حاکمان و صاحبان قدرت، نور الدین زنگی حکمران شام همواره او را بزرگ می داشت و علاوه بر تشویق و حمایتی که از او در تالیف تاریخ دمشق به عمل آورد، دار الحدیث نوریه را که از نخستین مراکز تخصصی در آموزش حدیث بوده است برای او تاسیس کرد و ریاست آن را به وی واگذاشت. از جمله آثار وی می توان به تاریخ دمشق، تبیین کذب المفتری فیما نسب الی الامام ابن الحسن الاشعری، الاربعون فی الجهاد، کشف المغطا فی فضل الموطا، اخبار لحفظ القرآن ، الاشراف علی معرفة الاطراف ، فضل علی بن ابی طالب علیه السّلام ، فضل یوم عرفة و... اشاره کرد.
معرفی کتاب
تاریخ دمشق با عنوان مفضل «تاریخ مدینة دمشق حماها الله و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الاماثل او اجتاز بنواحیها من واردیها و اهلها» از جامع ترین کتابها در جغرافیای تاریخی و زندگی نامه دانشمندان به ویژه محدثان و حافظان حدیث شهر کهن سال دمشق است که پس از تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری (۴۲۱ ق)، ذکر اخبار اصبهان ابو نعیم اصفهانی (۴۳۰ ق) و تاریخ بغداد خطیب بغدادی (۴۶۳ ق)، در تاریخ شهرهای اسلامی نوشته شده است. شیوه نگارش و تدوین تاریخ دمشق به ترتیب تاریخ بغداد است که ابن عساکر مطالب آن را نزد مشایخ بغداد و دمشق که بعضا از اصحاب خطیب بوده اند، خوانده و شنیده بود. کتاب دارای پیشگفتاری مفصل درباره پیشینه تاریخی دمشق است: پیدایش و بناء و وجه تسمیه آن، اخبار وارده در فضائل دمشق و شام در احادیث نبوی و فتح آن به دست سپاه اسلام ، نقشه شهر دمشق، مساجد ، کلیساها ، دیرها ، دروازه ها و تاریخ بنای هر کدام، زندگی نامه پیامبران ، خلفا ، والیان، فقیهان ، محدثان... وی زندگی نامه رجال را با نام احمد و از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلّم آغاز کرده و زنان محدثه و شاعره دمشق و زنان ناموری را که از دیار شام دیدار کرده اند به دنبال آورده است. حجم مطالب کتاب که فاصله زمانی دوره پیش از اسلام تا سده ۶ ق را در بر گرفته به ۸۰ مجلد رسیده است. این حجم عظیم، از آوردن اسانید بسیار و تکرار یک موضوع از طرق مختلف ناشی شده است. این کتاب در همان زمان مؤلف شهرت بسیار یافت و ابن عساکر خود در دار الحدیث نوریه و جامع دمشق به تدریس آن پرداخت.
ویژگی های کتاب
۱. این کتاب موسوعه حدیثی بزرگی است که به خاطر در برداشتن هزاران حدیث نبوی می تواند مرجعی برای دانشمندان حدیث به شمار آید. ۲. همچنین تاریخ دمشق می تواند مرجعی برای علمای علم رجال و ترجیح و تعدیل روات قرار گیرد. ۳. در این کتاب همه جا روایت با سند کامل ذکر می شود. از آنجا که مؤلف خود نسبت به احادیث ضعیف و ساختگی آگاهی کامل داشته است، شاید علت این امر این باشد که مؤلف می خواهد مسئولیت خبر منقول را به عهده راوی آن واگذارد. در واقع کتاب او کتابی است که برای عموم نوشته شده و هر کس می بایست با معیار عقلی به رد یا قبول روایات آن بپردازد. ۴. در کتاب نام افراد بسیاری از رجال فرهنگ اسلامی و نیز میراث عربی قبل از اسلام گرد آمده است. ۵. علاوه بر اینها از کتاب به عنوان مجموعه ای بزرگ از شعر و ادبیات نیز می توان نام برد. ۶. گذشته از همه اینها، تاریخ دمشق می تواند حلقه واسطه بین زمان ما و زمان پیشینیان مؤلف قرار گیرد. چرا که مؤلف روایات و اخباری را از برخی مصادر گزارش می کند که اصلا در دسترس ما قرار نگرفته است.
نسخه شناسی
...