محمد بن علی بن عطیه بن عطیه حارثی مکی معروف به ابوطالب مکی (درگذشت: ۳۸۶ ق/۹۹۶ م در بغداد) زاهد و عارف سده چهارم هجری قمری است. در اصل از مردم جبل ایران بود و چون در مکه پرورش یافته بود به «مکی» معروف شد. از زندگی و احوال شخصی و خانواده اش آگاهی دقیقی نداریم و مؤلفان کتاب های طبقات و ترجمه های صوفیه نیز از او سخنی نگفته اند.
روزنامه ایران، چهارشنبه، ۱۰ آذر ۱۳۸۹، سال شانزدهم، شماره ۴۶۶۳
فتح الله مجتبایی. «ابوطالب مکی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت شده در ۴ اوت ۲۰۱۶.
دکتر علی اکبر ولایتی؛ تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران
دکتر مهدی دهباشی و دکتر سید علی اصغر میرباقری فرد. تاریخ تصوف (جلد ول) سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری. سمت، 1394. 104. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۲-۰۲۴۹-۱.
مهمترین اثر او کتاب «قوت القلوب» است با اسم کامل «قوت القلوب فی معامله المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید» به معنی «مایه حیات قلبها در معامله با محبوب و توصیف چگونگی رسیدن مرید تا مقام توحید». از گوناگونی مطالبی که در قوت القلوب دیده می شود، می توان دریافت که دوره ای طولانی را به فراگیری علوم زمان خود اختصاص داده و به ویژه، در استماع حدیث و روایت آن کوشا بوده است. او صحیح بخاری را نزد ابوزید استماع کرد و از عبدالله بن جعفر فارس اجازه روایت گرفت. از کسانی مانند ابوبکر آجری، علی بن احمد مصیصی، محمد بن عبدالحمید صنعانی و احمد ضحاک روایت می کرد. همچنین، کسانی مثل عبدالعزیز ازجی و محمد بن مظفر خیاط از او روایت کرده اند.
نسبت ابوطالب در تصوف به دو واسطه از طریق ابوالحسن احمد و پدر او، ابوعبدالله محمد بن سالم، به سهل تستری (درگذشته ۲۸۳ق) می رسید. او با ابن جلا از صوفیان معروف شام، نیز هم سخنی داشت و از او با عنوان «شیخنا ابوبکر بن جلا» یاد می کند.
ابوطالب با ریاضت روزگار می گذراند و ظاهراً سال ها خوراکش برگ و ریشه گیاهان صحرا بود، آن چنان که رنگ بر چهره نداشت. روش ابوطالب مکی در تصوف مبتنی بر مجاهدت و ریاضت نفس و زهد و ترک و تجرد بود. او جوع و سهر و صمت و خلوت را اساس سلوک می دانست و ظاهراً در این روش از حد اعتدال خارج می شد؛ اما از سوی دیگر، در برخی موارد وسعت نظر و سماجت و اعتدال از خود نشان می داد. چنان که، بر خلاف بسیاری از زاهدان دوره خود، سماع را اگر از روی لهو و برای لذت نفسانی نبود، حلال می دانست و می گفت: «هر که سماع را منکر آید، هفتاد صدیق را منکر شده باشد».
روزنامه ایران، چهارشنبه، ۱۰ آذر ۱۳۸۹، سال شانزدهم، شماره ۴۶۶۳
فتح الله مجتبایی. «ابوطالب مکی». دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. دریافت شده در ۴ اوت ۲۰۱۶.
دکتر علی اکبر ولایتی؛ تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران
دکتر مهدی دهباشی و دکتر سید علی اصغر میرباقری فرد. تاریخ تصوف (جلد ول) سیر تطور عرفان اسلامی از آغاز تا قرن ششم هجری. سمت، 1394. 104. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۰۲-۰۲۴۹-۱.
مهمترین اثر او کتاب «قوت القلوب» است با اسم کامل «قوت القلوب فی معامله المحبوب و وصف طریق المرید الی مقام التوحید» به معنی «مایه حیات قلبها در معامله با محبوب و توصیف چگونگی رسیدن مرید تا مقام توحید». از گوناگونی مطالبی که در قوت القلوب دیده می شود، می توان دریافت که دوره ای طولانی را به فراگیری علوم زمان خود اختصاص داده و به ویژه، در استماع حدیث و روایت آن کوشا بوده است. او صحیح بخاری را نزد ابوزید استماع کرد و از عبدالله بن جعفر فارس اجازه روایت گرفت. از کسانی مانند ابوبکر آجری، علی بن احمد مصیصی، محمد بن عبدالحمید صنعانی و احمد ضحاک روایت می کرد. همچنین، کسانی مثل عبدالعزیز ازجی و محمد بن مظفر خیاط از او روایت کرده اند.
نسبت ابوطالب در تصوف به دو واسطه از طریق ابوالحسن احمد و پدر او، ابوعبدالله محمد بن سالم، به سهل تستری (درگذشته ۲۸۳ق) می رسید. او با ابن جلا از صوفیان معروف شام، نیز هم سخنی داشت و از او با عنوان «شیخنا ابوبکر بن جلا» یاد می کند.
ابوطالب با ریاضت روزگار می گذراند و ظاهراً سال ها خوراکش برگ و ریشه گیاهان صحرا بود، آن چنان که رنگ بر چهره نداشت. روش ابوطالب مکی در تصوف مبتنی بر مجاهدت و ریاضت نفس و زهد و ترک و تجرد بود. او جوع و سهر و صمت و خلوت را اساس سلوک می دانست و ظاهراً در این روش از حد اعتدال خارج می شد؛ اما از سوی دیگر، در برخی موارد وسعت نظر و سماجت و اعتدال از خود نشان می داد. چنان که، بر خلاف بسیاری از زاهدان دوره خود، سماع را اگر از روی لهو و برای لذت نفسانی نبود، حلال می دانست و می گفت: «هر که سماع را منکر آید، هفتاد صدیق را منکر شده باشد».
wiki: ابوطالب مکی