امر و نهی

[ویکی فقه] اَمْرْ وَ نَهْی ، عنوان بخشی از مباحث اصول فقه که به چگونگی تفسیر اوامر و نواهی شرعی می پردازد.
بحث از امر و نهی از کهن ترین بخش های اصول فقه بوده ، و از نخستین مراحل پای گیری این دانش ، مورد توجه قرار داشته است . بخش مهمی از تشریع ، چه در کتاب و چه در سنت ، در قالب امر و نهی صورت پذیرفته ، و از همین رو، دست یافتن به درک صحیحی از امر و نهی ، لازمه استنباط احکام و تفسیر شریعت بوده است . درباره سنت ، باید در نظر داشت که مصداق امر و نهی ، در مواردی است که سنت از گونه قولی است ؛ اما در سنت فعلی یا تقریری، با آنکه اتباع سنت همچنان ضرورت دارد، بحث امر و نهی مصداقی نمی یابد. از نظر تاریخی ، مبحث امر و نهی همچون دیگر مباحث کهن الفاظ ، در ارتباطی مستقیم با دلیل کتاب و کاربردهای آن شکل گرفته ، و گسترش یافته است . این مبحث در باب بندی علم اصول ، در زمره آن گروه از مباحث الفاظ است که به تفسیر گونه های لفظی می پردازد.
جایگاه امرو نهی در فرهنگ قرآنی
در نگاهی به جایگاه امر و نهی در فرهنگ قرآنی ، باید نخست رابطه انسان و خدا را به یاد آورد که در قالب رابطه «عبد» و «رب » تصویر شده است ، حال باید توجه داشت که چهره ای از وجوه این رابطه عبودیت و ربوبیت ، همین موضوع امر و نهی است . اینگونه است که میان مفاهیمی چون اطاعت و معصیت از امر و نهی ، با ربوبیت و عبادت پیوستگی برقرار می گردد و امر و نهی افزون بر اهمیتش در شریعت ، در خداشناسی و حتی جهان شناسی قرآنی نیز جایگاهی مهم می یابد. به تصریح آیات متعدد از قرآن کریم ، آنگاه که اراده الهی به حدوث چیزی تعلق می گیرد، با یک امرِ «کُن »، تحقق و وجود می یابد. اما افزون بر امر به تحقق که آغاز آفرینش است ، آنچه گویی به سان یک سنت در قرآن کریم دیده می شود، امری است مولوی به انجام دادن فعلی که پس از آفرینش به موجود مخلوق درمی رسد. یکی از جلوه های این سنت ، در خلقت آسمان ها و زمین دیده می شود که پس از آفرینش در راستای اثبات ربوبیت ، امری به هر دو درمی رسد که «خواسته یا ناخواسته به سوی من آیید». ظهوری دیگر از این سنت ، در داستان آفرینش انسان رخ می نماید که نهی آدم ابوالبشر و همسرش از نزدیک شدن به «شجره ممنوعه »، مقطعی حساس از روند داستان است . باید یادآور شد که ادامه این سنت را در فرهنگ روایی نیز می توان در نمونه هایی بازجست ، از آن جمله ، امر به «اَقْبِل » و «اَدْبِر» است که در حکایت آفرینش «عقل »، تجلی یافته است .
مقام تشریع مرتبه ای از تحقق امر و نهی الهی
مرتبه ای دیگر از تحقق امر و نهی الهی ، مقام تشریع است ، مرتبه ای از امر و نهی که ابلاغ آن به مردمان از جانب پیامبران صورت می پذیرد و هم اطاعت آن ، در قالب پیروی از امر و نهی رسولان تحقق می یابد. با آنکه امر و نهی مطلق و حقیقی در فرهنگ قرآنی از آن ِ خداوند است و شخص پیامبر جز انسانی برگزیده برای پیام رسانی نیست ، اما این تصور که «از بشری مثل خود» نباید اطاعت کرد، مغالطه ای از جانب کافران و عنادورزان ارزیابی شده است . فلسفه امر و نهی انبیا در یک جمله خلاصه شده است که «هیچ رسولی را نفرستادیم ، مگر برای آنکه به اذن خدا از او اطاعت کنند»، آیه ای که از سویی اطاعت از رسولان را اساس رسالت شمرده ، و از سوی دیگر آن را در راستای اطاعت از امر و نهی الهی دانسته است . درک عمیق تر این آیه ، با آیات متعددی میسر است که اطاعت از رسول را در کنار اطاعت از خداوند نهاده است .
امر و تشریع در کتاب و سنت
...