[ویکی فقه] مفردات ألفاظ القرآن (کتاب). مفردات الفاظ القرآن نام دیگر آن (المفردات فی غریب القرآن) تالیف حسین بن محمد راغب اصفهانی (حدود، ۵۰۲ ق) است که حاوی واژه نامه بدیع
قرآنی در یک جلد و به
زبان عربی می باشد.
در این واژه نامه که بر بنیاد مواد اصلی کلمه سامان داده شده، مسلک راغب چنین است که نخست ماده را با معنای حقیقی اش می آورد، آنگاه
مشتقات آن را یاد می کند، سپس معانی مجازی را با تبیین علاقه
حقیقت و مجاز عرضه می دارد. وی بر این همه، اولا از قرآن، ثانیا از
حدیث و ثالثا از سروده ها و اقوال عرب گواه می جوید. او همچنین به یاد کرد قراآت وارده، اقوال
صحابه و تابعین و
حکماء و نیز تفسیر قرآن به قرآن، دست می یازد. به عنوان نمونه در ماده «خبث»، ابتدا معنای حقیقی آن را ذکر می کند، «الخبت:» المطمئن من الارض، و... سپس معنای مجازی را متعرض می شود، «ثم استعمل الاخبات استعمال اللین و التواضع». بعد از آن علاقه حقیقت و مجاز را بازگو می کند: «و العلاقة بینهما المشابهة»، پس از آن تفسیر قرآن به قرآن را نمایان می دارد، «قال الله تعالی: «و اخبتوا الی ربهم»، و قال: «بشر المخبتین» ای المتواضعین، نحو «لا یستکبرون عن عبادته». در ادامه جلوه ای دیگر از تفسیر قرآن به قرآن را نشان می دهد و می نویسد: و قوله تعالی «فتخبت له قلوبهم» ای: تلین و تخشع. و الاخبات هنا قریب من الهبوط فی قوله تعالی: «و ان منها لما یهبط من خشیة الله» با این مثال می توان بیان داشت که مفردات راغب خود تفسیری پر بار و عمیق و مختصر است و فوائد و فرائد گوناگونی را داراست.گاه به نقد و رد آراء دیگران (با ابراز نظرات و آراء خود) به نیکی می پردازد و در این حوزه از علوم، صاحب مرتبه
اجتهاد است.
wikifeqh: المجمل فی اللغة (
ابن فارس )،الشامل فی اللغة (ابو منصور جبان)، تهذیب الالفاظ (
ابن سکیت )، معانی القرآن (فراء)،المسائل الحلبیات (ابو علی فارسی)، معانی القرآن (
زجاج )،
العین (خلیل بن احمد)، تفسیر ابو مسلم اصفهانی ،تفسیر غریب القرآن (ابن قتیبة)،
کتاب سیبویه ، معانی القرآن (اخفش)، مجاز القرآن (ابو عبیدة)، الحجة للقراءات السبعه (فارسی)، غریب الحدیث (ابن قتیبة)، غریب الحدیث (ابو عبیدة)، الغریب المصنف (ابو عبید) و... استفاده نموده است.در تفسیر از علی بن ابیطالب علیه السّلام ،
امام صادق علیه السّلام ،
ابن عباس ،
ابن مسعود ، عمر بن الخطاب، مجاهد، قتاده،
حسن بصری ، شعبی، سفیان و برخی دیگر، نقل اقوال می نماید.از لغویین مانند: مبرد، کسائی، سیبویه ، یونس، ابو زید، توزی، اصمعی و ابن عربی مطالبی می آورد. و در قرائت از حمزه، یعقوب و نقاش، نقل می کند. اقوال جبائی، ابو القاسم بلخی و ابو بکر علاف را از متکلمین بازگو می نماید. و سخنان حکما را بدون ذکر افراد یادآور می شود.
تاثیر آن
پس از راغب، علمای زیادی از وی متاثر شد، کلام او را نقل نموده اند، از آن جمله اند
فیروزآبادی در « بصائر ذوی التمییز » که بسیاری از عبارات راغب را در آنجا می آورد. سمین حلبی در « عمدة الحفاظ فی اشرف الالفاظ » که مفردات راغب پایه و اساس کتاب اوست.
زرکشی در « البرهان »،
سیوطی در «
المزهر »، « الاتقان » و « معترک الاقرآن »،
فخر رازی در تفسیرش، بغدادی در «خزانة الادب»، زبیدی در «
تاج العروس »،
ابن حجر در «فتح الباری»، آلوسی در «
روح المعانی » ابن قیم در « بدائع الفوائد »، بروسوی در «
تفسیر روح البیان » و
زمخشری نیز در «اساس البلاغة» از روش راغب در بیان معنای حقیقی، سپس مجازی و شواهد آنها، بسیار از وی متاثر شده است.
ستایش مفردات
...
