کلمه جو
صفحه اصلی

حسن بصری

فرهنگ فارسی

ابن میمون اخباری از بنی نصر بود و محمد بن نطاح از وی روایت دارد

لغت نامه دهخدا

حسن بصری . [ ح َ س َ ن ِ ب َ ] (اِخ ) ابن یسار، مکنی به ابوسعید. یکی از زهاد هشتگانه است . در مدینه به سال 21 هَ. ق . متولد و در بصره به سال 110 هَ . ق . درگذشت و قبرش در مغرب شطالعرب است . پدرش ابوالحسن یسار از مردم میسان بصره بود. او راست : «تفسیر قرآن »، «رسالة فی فضل مکة» و کتاب «الخلاص ». و صاحب بیان الادیان او رامرجع فرقه ٔ حسنیه از معتزله دانسته است . وی از پیشوایان طریقت صوفیه است و از انس بن مالک علم فرا گرفته و خدمت هفتاد تن از اصحاب بدر را دریافته است . (ابن الندیم ). صوفیه او را مرید امیرالمؤمنین علی (ع ) گویند و حبیب عجمی پیر طریقت داود طائی مرید حسن بصریست . کنیت او را بعضی ابوعلی و برخی ابومحمد و گروهی ابوسعید گفته اند. و از او آمده است : ان صحبة الاشرار نورث سوءالظن بالاخیار. (کشف المحجوب ). گویند: وقتی کسی ، قسم به طلاق زن خورد که حجاج در دوزخ است . سپس نزد حسن رفت و از او در امر این قسم پرسید او گفت چیزی بر تو نیست چرا اگر حجاج در دوزخ نباشد، زنای تو نیز با زن خود زیانی نخواهد داشت . رجوع به هدیةالعارفین ج 1 ص 265 و کشف الظنون و اعلام زرکلی چ 1 ص 243 و تجارب الامم ج 2 ص 159 و تاریخ الخلفا ص 73 و 165 و تاریخ گزیده و البیان و التبیین جاحظ، و عیون الاخبار، و الوزراءو الکتاب ص 102 و نزهةالقلوب ج 3 ص 38 و تاریخ سیستان و عیون الانباء و المعرب جوالیقی و سبک شناسی و حبیب السیر و از سعدی تا جامی و تاریخ علم کلام شبلی و ابن خلکان و خاندان نوبختی ص 33 و شدالازار و کتاب النقض ص 38و المصاحف و تذکرةالاولیاء ج 1 ص 22 و مجمل التواریخ و القصص و غزالی نامه و سیرة عمربن عبدالعزیز و روضات الجنات شود. حسن بصری در ادبیات فارسی نشانه ٔ زهد و تقوی است و نامش در اشعار بسیار آمده است :
گفت زآن فصلی خدیجه با حسن
تا بدان شد وعظ و تذکیرش حسن .

مولوی (مثنوی ص 10 س 13).



حسن بصری .[ ح َ س َ ن ِ ب َ ] (اِخ ) او راست : رساله در مناسک حج بنابر مذاهب اربعه . و در حاشیه ٔ آن رساله ای در فضل مکه است . در مکه به سال 1317 هَ . ق . چاپ شده است .


حسن بصری . [ ح َ س َ ن ِ ب َ ] (اِخ ) ابن میمون اخباری . ازبنی نصر بود و محمدبن نطاح از وی روایت دارد، و در 230 هَ . ق . درگذشته است . او راست : کتاب «الدولة» و کتاب «المآثر». (هدیة العارفین ج 1 ص 266، از فهرست ).


حسن بصری.[ ح َ س َ ن ِ ب َ ] ( اِخ ) او راست : رساله در مناسک حج بنابر مذاهب اربعه. و در حاشیه آن رساله ای در فضل مکه است. در مکه به سال 1317 هَ. ق. چاپ شده است.

حسن بصری. [ ح َ س َ ن ِ ب َ ] ( اِخ ) ابن یسار، مکنی به ابوسعید. یکی از زهاد هشتگانه است. در مدینه به سال 21 هَ. ق. متولد و در بصره به سال 110 هَ. ق. درگذشت و قبرش در مغرب شطالعرب است. پدرش ابوالحسن یسار از مردم میسان بصره بود. او راست : «تفسیر قرآن »، «رسالة فی فضل مکة» و کتاب «الخلاص ». و صاحب بیان الادیان او رامرجع فرقه حسنیه از معتزله دانسته است. وی از پیشوایان طریقت صوفیه است و از انس بن مالک علم فرا گرفته و خدمت هفتاد تن از اصحاب بدر را دریافته است. ( ابن الندیم ). صوفیه او را مرید امیرالمؤمنین علی ( ع ) گویند و حبیب عجمی پیر طریقت داود طائی مرید حسن بصریست. کنیت او را بعضی ابوعلی و برخی ابومحمد و گروهی ابوسعید گفته اند. و از او آمده است : ان صحبة الاشرار نورث سوءالظن بالاخیار. ( کشف المحجوب ). گویند: وقتی کسی ، قسم به طلاق زن خورد که حجاج در دوزخ است. سپس نزد حسن رفت و از او در امر این قسم پرسید او گفت چیزی بر تو نیست چرا اگر حجاج در دوزخ نباشد، زنای تو نیز با زن خود زیانی نخواهد داشت. رجوع به هدیةالعارفین ج 1 ص 265 و کشف الظنون و اعلام زرکلی چ 1 ص 243 و تجارب الامم ج 2 ص 159 و تاریخ الخلفا ص 73 و 165 و تاریخ گزیده و البیان و التبیین جاحظ، و عیون الاخبار، و الوزراءو الکتاب ص 102 و نزهةالقلوب ج 3 ص 38 و تاریخ سیستان و عیون الانباء و المعرب جوالیقی و سبک شناسی و حبیب السیر و از سعدی تا جامی و تاریخ علم کلام شبلی و ابن خلکان و خاندان نوبختی ص 33 و شدالازار و کتاب النقض ص 38و المصاحف و تذکرةالاولیاء ج 1 ص 22 و مجمل التواریخ و القصص و غزالی نامه و سیرة عمربن عبدالعزیز و روضات الجنات شود. حسن بصری در ادبیات فارسی نشانه زهد و تقوی است و نامش در اشعار بسیار آمده است :
گفت زآن فصلی خدیجه با حسن
تا بدان شد وعظ و تذکیرش حسن.
مولوی ( مثنوی ص 10 س 13 ).

حسن بصری. [ ح َ س َ ن ِ ب َ ] ( اِخ ) ابن میمون اخباری. ازبنی نصر بود و محمدبن نطاح از وی روایت دارد، و در 230 هَ. ق. درگذشته است. او راست : کتاب «الدولة» و کتاب «المآثر». ( هدیة العارفین ج 1 ص 266، از فهرست ).

دانشنامه عمومی

حسن پسر یسار ملقب به ابو سعید و یا حسن بصری متولد سال ۲۱ هجری در مدینه و متوفی به سال ۱۱۰ هجری قمری در بصره به گفته منابع صوفیه یکی از اولین پیشگامان زهد و تصوف در اسلام است.
«حسن بصری، پیر پیروان طریقت و راهنما جوانمردان» تألیف دکتر جواد نوربخش
حسن بصری در مدینه به دنیا آمد و در وادی القری (از توابع مدینه) بزرگ شد. در تاریخ تولد او اتفاق نظر وجود ندارد. به گفته عطار حسن بصری در دوره حیات محمد پیامبر اسلام متولد شد. به گفته وَکیع، در زمان قتل عثمان (در سال ۳۵) حسن ده ساله و به گفته محمد بن سعد بن منیع الهاشمی چهارده ساله بود. به نظر می رسد که قول اخیر درست تر باشد، زیرا ابن سعد (متوفی ۲۰۳) نزدیک ترین فرد به زمان حسن بوده است. علاوه بر این، او در جای دیگری تأکید کرده است که حسن دو سال پیش از قتل خلیفه دوم متولد شد. اگر حسن در زمان قتل عثمان چهارده ساله بوده است، باید در سال ۲۱ به دنیا آمده باشد، ضمن آن که وکیع و صَفَدی نیز همین تاریخ را پذیرفته اند.او را در ردیف تابعین (مسلمانانی که در زمان حیات پیامبر اسلام زندگی نکرده اند و فقط یک یا چند صحابه را دیده اند) جا میدهند و به ادعای صوفیه از اصحاب نزدیک به علی بن ابیطالب بوده است گرچه برخی علمای شیعه مخالف این نظرند.
به عقیده صوفیه، اولین حرکت برای ترویج مذهب تصوف در اسلام از حسن بصری بود. سخنان وی را الهام بخش مردم جویای حقیقت قلمداد کرده اند که خلق را به خدا دعوت می کرد و عشق الهی را توصیه می نمود. حسن بصری رفتار و اخلاقی صوفیانه داشت و در معارف اسلامی تا حدی یگانه عصر خویش بود. همین کردار و گفتار حسن بود که صوفیانی مانند رابعه عدویه و حبیب عجمی را به او جذب کرد. از طرفی تعالیم پدرش که حکمت و ادب ایرانی را می دانست در روحیه او از زمان کودکی و جوانی تأثیرگذار بود.
علاوه بر مطالبی که در آثار قدما مانند تذکرةالاولیا فریدالدین عطار نیشابوری، کشف المحجوب هجویری، وفیات الاعیان ابن خلکان و سایر آثار آمده، در کتاب زیر در ۱۱ بخش شرح کامل زندگی و احوال، استادان، موعظه ها، تفسیر آیاتی از قرآن، سخنان، نقل احادیث ... وفات آورده شده است:

دانشنامه آزاد فارسی

حسن بَصْری (مدینه ۲۱ـ۱۱۰ق)
از تابعین و زاهدان و فقهای عهد اموی و از اولین مشایخ صوفیه. برخی نام پدرش را فیروز و اصل او را از نیشابور می دانند که بعدها به میسان رفته و از اسیران این ناحیه بوده است. حسن تا ۱۴ سالگی در مدینه زیست و در ۱۶سالگی در بصره بود. هنگامی که جنگ جمل درگرفت، از شرکت در آن نبرد خودداری کرد. سه سال کاتب اَنَس بن مالک صحابی بوده و از او علم آموخته است. حسن به خدمت ۷۰ تن از اصحاب بدر رسیده است. زهد و تقوا و شجاعت اخلاقی او زبانزد بود. با خلافت یزید بن معاویه آشکارا مخالفت کرد. به حضرت علی (ع) ارادت می ورزید و اولین کسی است کهراه تصوف در پیش گرفته است؛بسیاری از مورخان او را در پیدایش معتزله مؤثر می دانند.به حسن بصری القابی چون امام یگانهو زین الاسلام نیز داده اند. از آثارش: تفسیر قرآن کریم؛رسالۀ قدریه که نامۀ مفصلی به عبدالملک مروان است؛ رسالة الی عبدالرحیم بن انس فی الترغیب لمجاورة المکةالمکرمة؛ رسالة فی فضل مکه؛ الاخلاص؛کتابٌ الی عمر بن عبدالعزیز.

نقل قول ها

حسن بصری (۲۱ق/۶۴۲م - ۱۱۰ق/۷۲۸م) عالم مسلمان و از اولین پیشگامان زهد و تصوف.
• «اقوامی را درک نمودم که اگر یکی از آنها به پری زمین مال انفاق می نمود خود را از بزرگی گناه در نفس خویش در امان نمی دانست.»جامع العلوم والحکم ۲۱۱

دانشنامه اسلامی

[ویکی شیعه] حسن بَصْری، با نام اصلی حسن بن ابوالحسن یسار، متکلم، مفسر، محدّث، واعظ، فقیه و یکی از هشت زاهد معروف قرن اول و دوم است. درباره مکتب فکری او اتفاق نظر وجود ندارد.
او سیصد تن از صحابه رسول خدا(ص) را درک کرد و با هفتاد نفر از حاضران در غزوه بدر مصاحبت داشت و بسیاری از احادیث را از آنان فراگرفت و برای دیگران روایت کرد. با ملاحظه روایات و اقوال و خطبه های او می توان گفت که تنها تعداد کمی از صحابه و تابعین، به اندازه او در بازگو کردن کلمات امام علی (ع) اهتمام داشته اند. با وجود این، به دلیل شرایط حاکم بر زمانه، حسن در بسیاری موارد سخنان امام علی (ع) را بدون تصریح به نام گوینده اصلی و گاهی با عنوان « فقد قیل » (گفته شده) یا با تعبیر کنایی « ابوزینب » و « یکی از صالحان » نقل کرده است.
حسن بصری در مدینه به دنیا آمد و در وادی القری (از مضافات مدینه) پرورش یافت. در تاریخ تولد او اتفاق نظر وجود ندارد. به گفته عطار حسن در دوره حیات پیامبر اکرم (ص) متولد شد. به گفته وَکیع، در زمان قتل عثمان (در سال ۳۵) حسن ده ساله و به گفته ابن سعد چهارده ساله بود. به نظر می رسد که قول اخیر درست تر باشد، زیرا ابن سعد (متوفی ۲۰۳) نزدیک ترین فرد به زمان حسن بوده است. علاوه بر این، او در جای دیگری تأکید کرده است که حسن دو سال پیش از قتل خلیفه دوم متولد شد. اگر حسن در زمان قتل عثمان چهارده ساله بوده است، باید در سال ۲۱ به دنیا آمده باشد، ضمن آن که وکیع و صَفَدی نیز همین تاریخ را پذیرفته اند.


کلمات دیگر: