تجرد نفس

wikifeqh: مرگ باقی بماند تا سپس بعد از اثبات این موضوع، مسأله انتقال او به جهان دیگر مورد بررسی قرار بگیرد. هر یک از فلاسفه به نوعی این موضوع را مورد بررسی قرار داده اند و در هر صورت آنها به اثبات معاد می پردازند، حال فرقی نمی کند که این موجود مجردِ صرف باشد یا مجردِ مثالی باشد.
زیرا بنابر هر یک از اقوال نوعی از معاد قابل تبیین است، اگر آن را مجردِ صرف بدانیم فقط معاد روحانی قابل اثبات است؛ آنچنان که ابن سینا بر این نوع از معاد برهان اقامه کرده اما اگر تجرد نفس را آنچنان که صدرالمتألهین اثبات کرده، تجردی برزخی یا مثالی بدانیم، نوعی از معاد جسمانی هم قابل اثبات است که مورد تأیید نقل هم می باشد.
صدرالمتألهین در مورد این نوع از تجرد نفس یعنی تجرد مثالی این گونه می گوید: وقتی که نفس از بدن مفارقت کرد، قوه ای که از قوا با او می ماند، قوه خیال است که مدرِک صور جسمانی است. این قوه صور امور جسمانی را که در وقت حیات درک کرده بود را با خود دارد، همچنان که انسان در زمانی که خواب است و اعضای او کار نمی کنند. صوری را در خواب می بیند که با این که همه خواص محسوسات را ندارند و قائم به ماده نیستند، اما شکل و ابعاد موجودات مادی را دارند.
این نوع از تجرد همان تجرد مثالی است. که برخلاف مجرد محض، هنوز خصوصیات اندکی از موجود جسمانی را دارد ولی باز هم مانند موجود مجرد از ماده عاری است و نمی توان آن را جوهری مادی دانست. به هر ترتیب فلاسفه ماقبل از صدرالمتألهین، فقط بر تجرد نفس انسانی برهان اقامه کرده اند و بر تجرد نفس حیوانی دلیلی اقامه نکرده اند، مثلاً ابن سینا تجرّد نفس حیوانی را فقط در حدّ احتمالی بیان کرده است و این احتمال را به جهت این که صور خیالی و جزئی در نفس حیوان غیرناطق هم ثابت می ماند، بعید نمی شمارد.
البته گویی ابن سینا در ابتدای کار تجرد نفس حیوانی را انکار می کرده ولی بعد از مدتی به تجرد آن اعتراف کرده است.
اما صدرالمتألهین به تجرّد نفوس حیوانی عقیده قاطع دارد و برای آن ادله ای اقامه می کند، این براهین در واقع بر ضد کسانی است که جوهریت نفس را پذیرفته اند اما آن را صورتی جسمانی و منطبع در ماده می دانند، به عبارت دیگر ثابت می کنند که نفس در بدن "حلول" نمی کند بلکه صرفاً به آن تعلق می پذیرد، حال حقیقت رابطه تعلقی نفس چیست، در مبحث رابطه نفس و بدن مطرح می شود.
ادله ای که برای اثبات تجرد نفس آورده شده بسیار فراوان است ولی بسیاری از آنها دارای ایراداتی هستند. دو برهان از میان آنها اتقان بیشتری دارند که به بیان آن دو می پردازیم.