سنایی

ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی یا حکیم سنایی (۴۷۳-۵۴۵ قمری)، در شهر غزنه واقع در افغانستان امروزی به دنیا آمد. وی از بزرگ ترین صوفیان و شاعران قصیده گو و مثنوی سرای زبان پارسی است، که در سدهٔ پنجم هجری می زیسته است. برخی معتقدند که سنایی شاعری است که برای نخستین بار عرفان را به صورت جدی وارد شعر فارسی کرد ولی صوفیان پیش از او نیز در اشعار خود مضامین عرفانی را بیان کرده اند که می توان به شاهنامه فردوسی اشاره کرد. تصوف سنایی با آن که از سخنان قلندران و اهل ملامت نیز مایه می گیرد، چیزی معتدل است.سنایی طی عمر خود سه حالت شخصیتی مختلف پیدا کرده است. نخست مداح و هجاگوی بوده، پس از آن وعظ و نقد اجتماعی روی آورده و دست آخر عاشق و قلندر و عارف شده است. سنایی تا آخر عمر گرفتار این سه حالت بوده است.
حافظ نامه، شرح الفاظ، اعلام، مفاهیم کلیدی و ابیات دشوار حافظ، نوشتهٔ بهاءالدین خرّمشاهی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۷۳
راستگو، سید محمد. گزینش و گزارش از حدیقهٔ سنایی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها، تهران، پاییز ۱۳۸۰
فتوحی، دکتر محمود، و محمدخانی، علی اصغر. شوریده ای در غزنه، اندیشه ها و آثار حکیم سنایی، انتشارات سخن، تهران، 1385. شابک ‎۹۶۴-۳۷۲-۱۷۱-X
حدیقةالحقیقهسیرالعباد الی المعادکارنامه ی بلخ
طریق التحقیقدیوان اشعارمحتویاتزندگیویرایشحکیم سنایی در سال ۴۷۳ هجری قمری در شهر غزنه (واقع در افغانستان کنونی) دیده به جهان گشود. در سال ۵۴۵ هجری قمری در همان شهر درگذشت. نام او را عوفی مجدالدین آدم السنائی و حاجی خلیفه آدم نیز نوشته اند. محمد بن علی الرقا از معاصران او در دیباچه حدیقةالحقیقه نام او را «ابوالمجدودبن آدم السنائی» نوشته است. این حاکی از آن است که نام های دیگری که بر روی او نهاده اند غلط است. در دیوان سنایی ابیاتی به چشم می خورد که در آن سنایی خود را «حسن» خوانده است. در این بیت سنایی می گوید:
به خاطر این بیت بعضی از محققان می گویند که نام او در اصل حسن بوده و وی بعدها نام «مجدود» را برای خود انتخاب کرده است. در ابتدا سنایی طبق عادت آن زمان به دربار سلاطین روی آورد و به دستگاه غزنویان راه یافت. او در ابتدا به مداحی پرداخت تا این که یک باره شیدا شد و دست از جهان و جهانیان شست.

سنایی (۴۷۳-۵۴۵ قمری) از بزرگ ترین شاعران قصیده گو و مثنوی سرای زبان پارسی است.حکیم سنائی در سال ۴۷۳ هجری قمری در شهر غزنه واقع در افغانستان امروزی دیده به جهان گشود . ابوالمجد مجدود بن آدم سنایی غزنوی، یا حکیم سنایی از بزرگ ترین شاعران قصیده گو و مثنوی سرای زبان فارسی ست که در سدهٔ ششم هجری می زیسته است . سنایی چند سالی از دوران جوانی را در شهرهای بلخ و سرخس و هرات و نیشابور گذراند. می گویند در زمانی که در بلخ بود به کعبه رفت. بعد از اینکه از مکه بازگشت مدتی در بلخ ماند.وی در سال ۵۱۸ قمری به غزنین برگشت. یادگار پر ارزش سفرهایش مقداری از قصاید وی می باشد.سنائی دیوان مسعود سعد سلمان را، هنگامی که مسعود در اسارت بود، برای او تدوین کرد و با اهتمام سنایی، دیوان مسعود سعد همان زمان ثبت و پراکنده شد و این نیز از بزرگواری سنایی حکایت می کند.حکیم سنائی در سال ۵۴۵ هجری قمری در زارگاه خود، غزنه چشم از جهان فروبست.
•

[ویکی اهل البیت] حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم سنائی شاعر عالیمقدار و عارف بلندمقام قرن ششم و از استادان مسلم شعر فارسی است. لقب و نام او را به چند وجه نوشته اند لیکن او خود به صورتی که نقل کرده ایم آورده و در حدیقةالحقیقة چنین گفته است:
                      
و از معاصران او نیز محمد بن علی الرقاء نویسنده دیباچه حدیقةالحقیقة نام وی را "ابوالمجد مجدود بن آدم السنائی" آورده و این اشارات مسلم می دارد که مجدالدین و محمد که بعضی نوشته اند غلط و تحریفی از صورت صحیح اسم او است. در دیوان سنائی ابیاتی دیده می شود که در آن اشاره به نام دیگری برای شاعر هست یعنی در آنها گوینده خود را "حسن" خوانده است مانند این بیت:
و به همین سبب برخی از محققان معتقد شده اند که نام او اصلا حسن بوده است و بعدها "مجدود" نامیده شده و در ابیاتی که در حدیقه آمده و نقل کردە ایم اشاره مبهمی است بر این که مجدود نام ثانوی و به منزله عنوان و لقبی برای او است. ولادت او باید در اواسط یا اوائل نیمه دوم قرن پنجم در غزنین اتفاق افتاده باشد و او بعد از رشد در شاعری و بلوغ و مهارت درین فن به عادت زمان روی به دربار سلاطین نهاد و به دستگاه غزنویان راه جست و با رجال معاریف آن حکومت آشنائی حاصل کرد.
قدیمی ترین سلطانی که مدح وی در دیوان سنائی دیده می شود مسعود بن ابراهیم است (۴۹۲-۵۰۸) و بعد از او ذکر یمین الدوله بهرامشاه بن مسعود (۵۱۱-۵۵۲) را در دیوان وی و در حدیقه مشاهده می کنیم. به هر حال سنائی در آغاز کار به مداحی اشتغال داشت و همان زندگی طرب آمیز شاعران درباری را می گذراند ولی چنان که باید کام خود از روزگار حاصل نمی کرد و از اشعار آبدار استادانه خویش نصیبی نمی گرفت و رادمردان و ممدوحان موجبات رضای وی را چنانکه باید فراهم نمی آوردند و او دردناک و مستمند در چنگ آز گرفتار بود تا آن که یکباره خرسندی پرده از روی زیبای خود برانداخت و او را از ظلمت طمع رهائی بخشید و جمال حق واله و شیدای وی ساخت چنان که دست از جهان و جهانیان بشست، از آدمیان ببرید. از نیک و بد زمان و از غایت هشیاری بدگمان گشت، شاعری مستغنی شد و بر دو کون آستین افشاند، چنانکه بهرام شاه از پی اعزاز وی خواست تا خواهر خود به او بدهد، نپذیرفت.
به هرحال سنائی که پیش ازین برای دونان بر در دونان می رفت، جمع را مکروه و طمع را محال شمرد و دانشی را که وسیله کدیه کرده بود، دست موزه تعلیم و ارشاد ساخت. اهل خانقاه درباره این تغییر حال او افسانه ای داشتند و معتقد بودند علت توجه شاعر به توحید و اعراض از دنیا طعن و تعریض یکی از مجذوبان مشهور به "لای خوار" بوده است و علت جعل آن داستان اعتقاد اهل سلوک است به این که تغییر حال ارباب طریقت همواره از تأثیر نفس یا نظر یکی از مشایخ و اقطاب بوده است لیکن مسلم است که این حال در سنائی نتیجه تأثری است که وی از شغل خویش داشته و ناکامی است که با همه فضل و دانش و طبع لطیف و قوی خود تحمل می کرده و این معنی در اشعار روزگاران نخستین وی گاه دیده می شود و بلوغ علم در وی به جائی کشید که او را به عالم حقیقت رهبری کرد و از تحمل گرانجانی های اهل جاه و مقام برحذر داشت.
شاید درین امر معاشرت سنائی با سالکان راه عرفان که در آن ایام در بسیاری از بلاد و علی الخصوص در بلاد مشرق پراکنده بودند، تأثیر داشت خاصه که سنائی زود از غزنین پای بیرون نهاد و در بلاد خراسان با رجال مختلف علم و عرفان معاشرت یافت و چند سال از دوره جوانی خود را در شهرهای بلخ و سرخس و هرات و نیشابور گذراند و گویا در همان ایام که در بلخ بود راه کعبه پیش گرفت. در قصیده ئی که به مطلع ذیل در اشتیاق کعبه سروده است:
چنین برمی آید که سنائی با زن و فرزند و خانواده خود در خراسان به سر می برده و پدر و مادر او هنگام عزیمت وی به مکه در قید حیات بوده اند و بنابراین سنائی در اوان سفر حج به پیری نرسیده بود و هم درین اوقات افکار عرفانی و انقطاع از جهان در او قوت گرفته و مست شراب باقی و از "بود خود فانی" شده بود.

[ویکی فقه] سنایی غزنوی (ابوالمجد مجدود بن آدم) از شاعران بزرگ پارسی گو است که در عرفان صاحب نظر و در سرودن شعر فارسی استاد مسلم است.
وی در اواسط قرن پنجم هجری در سال ۴۷۳ ه.ق برابر با اواسط قرن یازدهم میلادی در غزنین متولد شد. در جوانی مداح سلاطین غزنوی بود. بعد از چندی اقامت در خراسان و ملاقات و گفت وگو با مشایخ تصوف و حکمت تغییر بزرگی در تفکر و اندیشه وی ایجاد شد و از همین زمان بود که قصاید معروف خود را در زمینه عرفان و مسائل حکمی به ایران زمین ارزانی داشت.
سبک و شیوه
سنایی ابتدا پیرو سبک فرخی و منوچهری بوده و در دیوان این دو بسیار نظر داشته و از ابیات ایشان تضمین کرده است، گاهی نیز به روش مسعود سعد قصیده می سراید، لکن در این قصاید و اشعار، چندان عظمت و منزلتی ندارد، بلکه عظمت انکارناپذیر او زمانی است که به عالم ظاهر پشت پا زده و از تقلید فکری دست کشیده است و خود به مدد خاطر روشن بین و فکر حقیقت یاب، آزادوار در پی تحقیق برآمده است؛ از این موقع به بعد دوره تفکر یا زندگانی حقیقی او آغاز می شود، افکارش به کلی عوض شده، سخنان او غور و عمق یافته و در عرفان و تصوف اشعار بسیار عمیقی می سراید. (فروزان فر، ۱۳۶۹، ص۲۵۶.)
وارد کردن عرفان و تصوف به شعر
سنایی غزنوی، نخستین شاعری است که عرفان و تصوف را به شعر درآورد و راهی تازه گشود. قبل از سنایی، قصیده، جولانگه مدح و منقبت و محور توصیف بوده است؛ اما سنایی مضامین ناب و زیبای عرفان و تصوف را وارد قصیده می کند و افقی تازه در مقابل دیدگان شاعران می گشاید، جلال الدین مولوی، خود را وام دار سنایی و عطار نیشابوری می داند. این نوآوری او، یک جهان بینی تازه ای به شاعران بخشید که در آثار عطار گسترده شد و در کلام مولانا به اوج خود رسید.
آثار
...