گرمسار

گَرمسار یکی از شهرهای استان سمنان و مرکز شهرستان گرمسار است. در قدیم به آن خوار می گفتند که یکی از ایالات ملک ری بوده است. جمعیت این شهر بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۳۹٬۵۲۳ نفر بوده است.
به علت آنکه گرمسار در کنار کویر قرار گرفته و نسبت به نقاط همجوار خود پست تر است، بدین مناسبت نام «خوار» را بدان نهادند.
مفهوم این نام از خورشید و ماه اقتباس شده است و با توجه به اینکه در اوستا، خوار به معنی درخشیدن آمده و از نام های خورشید یا ماه، کلمه خوار یا خواره می باشد، چنین نتیجه می شود که ناحیه «خوار» را سرزمین خورشید درخشان یا ماه تابان نام نهاده بودند.
مردم شهر گرمسار فارسی زبان هستند. اما در نقاط دیگر شهرستان گرمسار مانند مرکز و روستاهای بخش ایوانکی، تات ها ساکنند و به زبان تاتی صحبت می کنند. شهر ایوانکی مرکز تات زبانان استان سمنان است. اقوام الیکایی و مازندرانی نیز به زبان مازندرانی گویش می کنند. از دیگر اقوام شهرستان گرمسار می توان به مردمان آذری (اوصانلو، پازوکی و نفر)، الیکایی ها، شهمیرزادی ها، مازندرانی ها، عرب زبانان، گیلک های منطقه قالیباف، کردهای شادلو و قراچورلو و لرهای دیناروند را نام برد.
نام گرمسار در زمان اشکانیان، «خواران» بوده است. چنان که سلوکی ها شهری به اسم «خاراکس» در این ناحیه بنا نهادند و سمنانی ها نیز امروزه آن را «خواره» می گویند. از این منطقه به نام «خاریس» نیز یاد کرده اند. در خصوص ریشه اصلی نام «خوار» دو روایت نقل شده است:
پس از اسلام، خوار یکی از بلاد معتبر ری به شمار می رفت. در سال ۳۲۹ هجری قمری و در زمان سلطنت نصر بن احمد سامانی، ماکان کاکی علیه دولت سامانیان قیام کرد و چند شهر از ایالت قومس و نیز خوار، سمنان و سمنک و ری را تصرف کرد.در زمان حکومت غزنویان و به ویژه سلطنت سلطان مسعود، خراسان و قومس و ری مورد تاخت و تاز طغرل بیک سلجوقی و ترکان غز قرار گرفت و عده ای از اهالی سمنان، دامغان، خوار و برخی ده های ری جان خود را از دست دادند. بعد از انقراض سلسله غزنویان، تمامی ولایات باختری ایران به تصرف سلجوقیان درآمد و شماری از قلعه های اردهان و گردکوه در قومس و گرمسار تسخیر شد. به این ترتیب ناحیه ای که خوار نیز جزء آن بود تا آخر سلطنت سلطان سنجر عملاً جزء متصرفات سلجوقیان محسوب می شد.در زمان حمله مغول به ایران؛ در سال ۶۱۶ هجری قمری، خوار توسط قشون چنگیز به تصرف مغول ها درآمد وهلاکوخان با تخریب و تصرف قلعه های فرقه اسماعیلیه، طومار این فرقه را درهم پیچید. ایل خانان مدت ها بر این نواحی حکومت کردند تا این که سر به داران با ظهور در خاور ایران علم مخالفت با مغولان را برافراشتند.سربه داران شهرهای استرآباد، بسطام، شفاسفان، دامغان، سمنان، خوار و طبران را تصرف کردند. مقارن سال ۷۶۶ هجری قمری عده ای از صحرانشینان مغول با تصرف کرمان به نواحی بسطام، دامغان، سمنان، فیروزکوه و خوار تاختند و این مناطق را از قلمرو سر به داران خارج کردند.در سال ۹۰۹ هجری قمری حکومت فیروزکوه و خوار با حمله شاه اسماعیل مؤسس سلسله صفوی از بین رفت. پس از انقراض صفویه به دست افغان ها و با ظهور نادرشاه، حوادثی تازه در خوار به وقوع پیوست. آغا محمد خان قاجار پس از شکست لطفعلی خان زند و تأسیس دولت قاجاریه، مقر حکومت خود را به تهران منتقل کرد و برای ایجاد امنیت و حفظ پایتخت از تجاوز ترکمانان، عده ای از افراد را از محال خمسه زنجان و دیگر نقاط به خوار فرستاد که در آبادیهای این ناحیه مسکن یافتند. به این ترتیب، منطقه خوار در دوره قاجاریه مورد توجه خاص حاکمان این سلسله قرار گرفت.