[ویکی فقه] تفسیر عَیّاشی، از تفسیرهای کهن امامی متعلق به عصر
غیبت صغری (۲۶۰ـ۳۲۹)، تألیف ابونصر محمد بن مسعود عیّاشی می باشد.
مؤلف:ابو النضر محمد بن مسعود بن عیاش سمرقندی، معروف به عیاشی (قرن سوم) می باشد.
معرفی کتاب
این تفسیر در اصل دو جلد بوده که دانشمندان و علمای تفسیر از او روایت می کرده اند; اما متأسفانه در طی قرون و اعصار قسمت دوم این تفسیر مفقود می شود و لذا کتاب موجود، که در دو مجلد منتشر شده، فقط تا آخر
سوره کهف است. از طرف دیگر، نسخه موجود بدون اسناد راویان آن می باشد. عیاشی نخست چند بخش از علوم قرآن را به عنوان مقدمه برگزیده است. روش او در این مباحث، مانند دیگر تفاسیر مأثور، نقلی است; به این معنا که از خود چیزی بر آن نمی افزاید. اهم این مباحث به این قرار است: فضل قرآن، ملاک حجیت روایات مطابق بودن با قرآن است، محتوای قرآن و تقسیم بندی آن، ناسخ و منسوخ، ظاهر و باطن ، محکم و متشابه، جایگاه اهل بیت - علیهم السلام - ، علم اهل بیت - علیهم السلام - به تأویل قرآن، مذمت تفسیر به رأی و... .منقولات تفسیری و توضیحی این تفسیر، برخلاف تفسیر فرات بسیار است.
سید هاشم بحرانی در تفسیر برهان، مجلسی در
بحارالانوار و
فیض کاشانی در تفسیر صافی، از این تفسیر بسیار نقل کرده اند.علامه طباطبایی، صاحب تفسیر المیزان، مقدمه ای بر این کتاب نگاشته و اهمیت و جایگاه این تفسیر را بیان کرده است. ایشان می نویسند: قسم به جانم! می توانم بگویم که این کتاب بهترین اثری است که در زمان خود تألیف شده است و اطمینان آمیزترین مجموعه ای است که از پیشینیان ما در زمینه کتاب تفسیری مأثور به ارث رسیده است. روش عیاشی به مانند دیگر کتابهای تفسیری مأثور در قرون نخستین، چنین است که در ذیل هر سوره، فضیلت و اجر و ثواب قرائت آن را بیان کرده و سپس به ترتیب آیات، روایاتی که به مناسبت آیه ای رسیده، نقل کرده است.
ویژگی تفسیر عَیّاشی
در تفسیر عیّاشی، همچون دیگر آثار
امامیه این دوره، جنبه
روایی غالب است؛ با این حال، به دلیل توجه مؤلف به آیات الاحکام ، ویژگی فقهی این تفسیر بیش تر از دیگر تفاسیر کهن امامیه، همچون تفسیرِ فرات کوفی و تفسیرِ علی بن ابراهیم قمی ، است.
محتوی مقدمه تفسیر عَیّاشی
...
wikifeqh:
شیعی محمد بن مسعود عیاش السلمی السمرقندی معروف به عیاشی (متوفای ۳۲۰ق)، از
محدثان متقدم شیعی و معاصر کلینی در عصر غیبت صغری. این کتاب، جزء مصادر حدیثی
شیعه محسوب می شود.
بر اساس مطالبی که از این تفسیر در آثار دوره های بعدی آمده، احتمالاً در اصل شامل تمامی قرآن بوده است، اما آنچه اکنون در دسترس است، از ابتدای سوره حمد تا آخر سوره کهف را دربردارد.
وجه تمایز تفسیر عیاشی با
تفسیر قمی و تفسیر فرات کوفی (دیگر تفاسیر روایی سده های نخست)، توجه ویژه عیاشی به وجوه فقهی آیات الاحکام دانسته شده است. عیاشی به مسائل کلامی و فرقه های شیعی و غیر شیعی نیز پرداخته و روایاتی را در این باره آورده است. با این حال حذف اسانید و
مرسل بودن احادیث، که توسط تدوین کننده و ناقلان آن صورت گرفته، از ارزش کتاب کاسته است.
wikishia:
اهل سنت بود، اما به تشیع گرایید و از پایه های دانش و اعیان شیعه گردید و خانه خود را کانون اجتماعات و مرکز دانش شیعه قرار داد. او از بزرگان مذهب اثنی عشری بشمار می رفت و کشی، صاحب رجال، نیز از شاگردان وی بود. وی حدود دویست اثر و بنابر قولی، 157 کتاب دارد.
این تفسیر در اصل دو جلد بوده که دانشمندان و علمای تفسیر از او روایت می کرده اند؛ اما متأسفانه در طی قرون و اعصار قسمت دوم این تفسیر مفقود می شود و لذا کتاب موجود، که در دو مجلد منتشر شده، فقط تا آخر سوره کهف است.از طرف دیگر، نسخه موجود بدون اسناد راویان آن می باشد.
در تفسیر عیّاشی همچون دیگر آثار امامیه این دوره، جنبه روایی غالب است، با این حال به دلیل توجه مؤلف به آیات الاحکام، ویژگی فقهی این تفسیر بیشتر از دیگر تفاسیر کهن امامیه، همچون تفسیر فرات کوفی و تفسیر علی بن ابراهیم قمی است. (برای نمونه عیّاشی، ج1، ص192، 238، 248)
وی در چینش تفسیر خویش ابتکاری به خرج داده است که در کمتر تفسیری دیده می شود که ذیلاً نحوه ورود و خروج تفسیر عیاشی را می خوانیم:
الف: مقدمه ای مبسوطی نوشته است که این مقدمه حاوی مطالب ذیل است:
عیّاشی نخست در مقدمه ای کوتاه به ذکر احادیثی در فضیلت قرآن کریم، ترک روایت احادیث مخالف با قرآن، مطالب مذکور در قرآن و لزوم مراجعه به ائمه اطهار علیهم السلام برای فهم و تفسیر قرآن، پرداخته است. سپس آیاتی را تفسیر کرده که در آنها روایاتی از ائمه علیهم السلام درباره اعتقادات و آموزه های شیعی- بویژه در فضائل اهل بیت علیهم السلام و منقصت دشمنان ایشان- رسیده است. بیشتر این روایات از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل شده است. رجال شناسان امامی، با وجود ستودن عیّاشی، گفته اند که وی از افراد ضعیف روایت می کرده است
