[ویکی فقه] قرآن کریم ، در بسیاری از آیات، مسلمانان را به سیروسیاحت و گردشگری در زمین ، با هدف های روشن فراخوانده است.
پیشوایان دین نیز، با الهام از آموزه های وحی ، گردشگری را با عبارت های گوناگون، ستوده اند و پیروان خود را به سیروسیاحت و بهره گیری از مواهب آن تشویق کرده اند. فقهای اسلام نیز با توجه به دستاوردهای مفید و سازنده سیروسیاحت بدان اهمیّت ویژه داده و بر این باور بوده اند که شناخت انسان از بود و هست و رویدادهای خارجی، گسترش یافته های ذهن ، آشنایی با اقوام، گروه های گوناگون، آگاهی از اندیشه های گونه گون و… در پرتو سیروسیاحت میسّر است. از این روی، شاگردان خود را به سیروسیاحت سفارش کرده و رشد و شکوفایی استعدادهای آنان را در گردشگری می دیده اند.در سده سوم هجری، استادی به شاگردانش سفارش می کند:به این سو و آن سو روید که آب های روان دلپذیر است، ولی مرداب بوی بد می گیرد و رنگش تغییر می یابد. اسلام دین جهانی است، عالمانی و فقیهانی باید در این مکتب پرورش یابند که پاسخگوی نیازهای مردم در سطح جهان باشند.برای دستیابی به این هدف، افزون بر دانش های حوزوی، شناخت گزاره های گوناگون در حال تغییر، آشنایی با دگردیسی های جهان، سرزمین ها، فرهنگ ها، آداب، رسوم و… امری ضروری و لازم است.برای آگاهی از این امور، فقیه ناگزیر از سیروسفر و جهانگردی است.از این روی، عالمان تیزبین، فقهای دوراندیش، برای سیروسیاحت و گردشگری حتی هزینه کردن ( بیت المال ) را نیز روا می دانستند.علامه امینی ، پس از بازگشت از سفر هند می گوید:... من اگر مرجع بودم و وجوهات شرعی به دست من می رسید، همه را به طلاب می دادم، تا سفر کنند، حرکت کنند. می گفتم: این هزینه، بروید جهان و انسان را بشناسید. آری اگر فقیه بخواهد، زبان عصر خویش باشد، باید جهان کنونی و انسان را در جهان امروز، با همه ابعاد و نیازمندی هایش بشناسد و تا به سیروسفر نپردازد، این شناخت برای او ممکن نخواهد شد.به خاطر اهمیّت ویژه جهانگردی، شماری از فقها، بخش عمده فرصت های طلایی عمر خود را به سیروسیاحت اختصاص داده اند، در مناطق و جغرافیای جهان به سیروسفر پرداخته، و دستاورد سفر خود را برای دیگران عرضه کرده اند، مانند زنبور عسل سرشار از شهد عسل ناب به بوم و برخود بازگشته تا گرانبهاترین اندوخته خود را به انبوه شاگردان و تشنگان دانش بیاموزند.این سیره در طول تاریخ فقاهت، به گونه ای مستمر ادامه داشته، فقها برای انجام رسالت الهی خود، سیروسفرهای بسیار داشته اند، کتاب های تراجم، پاره ای از سفرهای فقیهان را نگاشته اند.با نگاهی گذرا به این آثار در می یابیم، سیروسفر بیش ترین سهم در شکل گیری شخصیت علمی، اجتماعی و… آنان داشته و سبب برجستگی و فرهیختگی آنان گردیده است.
اهداف گردشگری
کوتاه سخن این که، نوع فقیهانی که از برجستگی ویژه ای در عالم دانش برخوردار بوده اند، افزون بر سفرهایی که برای فراگیری دانش داشته اند، پا فراتر نهاده و به انگیزه های گوناگون، کوله بار سفر بسته و به دیار دور و نزدیک سفر کرده اند:۱. شماری به انگیزه آشنایی با آثار تاریخی، جاهای دیدنی و عبرت آموزی.۲. گروهی برای فراهم سازی زمینه های وحدت در میان مسلمانان.۳. شماری با هدف زیارت و سیاحت .۴. جمعی به انگیزه بهره وری از مراکز دانش، کاوش و پژوهش.۵. گروهی برای گردآوری و شنیدن حدیث .۶. بسیاری با هدف تبلیغ و ترویج شریعت .و…بنابراین، کم تر می توان در میان دانشمندان و فقهای بلند آوازه، کسانی را یافت که به انگیزه یا انگیزه های یاد شده، به سیروسفر نپرداخته باشند.از آن جا که حتی پرداختن اشاره گونه به فقهایی که سیروسفر و گردشگری داشته اند، در این مختصر نمی گنجد، در این نوشتار به برخی چهره ها و شخصیت های برجسته ای که به انگیزه های یاد شده بیش ترین سیروسفر را داشته اند، خواهیم پرداخت.
← آشنایی با چشم اندازهای دیدنی و آثار تاریخی
(۱) نهاد آموزش اسلامی، دکتر منیرالدین احمد، پارسی کرده محمد حسین ساکت، انتشارات آستان قدس رضوی.(۲) محمد رضا حکیمی، حماسه غدیر، نشر فرهنگ اسلامی.(۳) شهید ثانی، منیة المرید، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.(۴) خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان، قم.(۵) کلیات اشعار و آثار شیخ بهائی، بامقدمه سعید نفیسی، نشر چکامه.(۶) میرزا سید علی خان، حدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه، چاپ تهران ۱۲۷۴.(۷) تنکابنی، قصص العلما، انتشارات علمیه اسلامیه.(۸) علی شریعتی، راهنمای خراسان با تلخیص.(۹) آقا بزرگ تهرانی، کرام البرره، ناشر دارالمرتضی.(۱۰) آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، دار المرتضی.(۱۱) آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء.(۱۲) علی دوانی، وحید بهبهانی، انتشارات امیرکبیر.(۱۳) مجله یاد.(۱۴) مجله حوزه.(۱۵) دانشگاه الازهر با یاردواج، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، مرکز نشر دانشگاهی.(۱۶) عثمان امین به نقل از محمد عبده مرکز نشر دانشگاهی.(۱۷) شیخ الرئیس قاجار منتخب النفیس، چاپ بمبئ.(۱۸) فرصت الدوله شیرازی آثار عجم.(۱۹) مجله وحید.(۲۰) ابراهیم صفایی، رهبران مشروطه، انتشارات جاویدان.(۲۱) خان ملک ساسانی، سیاستگذاران دوره قاجار.(۲۲) مهدی ملک زاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات اعلمی.(۲۳) محمد علی مدرّسی، ریحانة الادب، انتشارات خیام.(۲۴) شیخ احمد قبیسی، حیاة امام شرف الدین فی سطور، بیروت، ۱۴۰۰هـق.(۲۵) سیّد شرف الدین، مقدمه المراجعات، دارالمرتضی.(۲۶) دائرة المعارف تشیع.(۲۷) شخصیّت و اندیشه های کاشف الغطاء، کانون نشر اندیشه اسلامی.(۲۸) محسن امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، بیروت.(۲۹) شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی.(۳۰) شیخ یوسف بحرانی، لؤلؤ البحرین، مؤسسه آل البیت.(۳۱) مجتبی سپاهی، صاحب حدائق باغبان فقه، نشر سازمان تبلیغات اسلامی.(۳۲) مقدمة الفاخره.(۳۳) حرزالدین، معارف الرجال، منشورات کتابخانه آیت اللّه مرعشی.(۳۴) شیخ عباس قمی، فوائد الرضویه.(۳۵) علی الوردی، لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث.(۳۶) میرزا عبداللّه افندی، ریاض العلماء، منشورات مکتبة آیت اللّه مرعشی.(۳۷) محمدرضا حکیمی، حماسه غدیر، درخشان، تهران.(۳۸) شیخ الباحثین.(۳۹) شیخ صدوق، خصال، کتابفروشی اسلامیه.(۴۰) شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، موسسه نشر اسلامی.(۴۱) شیخ صدوق، عیون الاخبار، منشورات اعلمی.(۴۲) شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دارالتعارف.(۴۳) شیخ صدوق، معانی الاخبار، دارالمعرفه.(۴۴) ابن شهر آشوب، معالم العلماء، نشرعباس اقبال.(۴۵) ابن خلکان، وفیات الاعیان، دارالصادر.(۴۶) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، داراحیاء التراث العربی.(۴۷) ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، داراحیاء التراث العربی، بیروت.(۴۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد.(۴۹) ابوالفتح محمد کراجکی، کنزالفوائد، دارالذخائر.(۵۰) دائرة المعارف الاسلامیه، چاپ اول.(۵۱) زرکلی، الاعلام.(۵۲) ابن حجر، لسان المیزان، مؤسسه اعلمی، بیروت.(۵۳) سبکی، طبقات الشافعیه، حلبی، قاهره.(۵۴) غزالی، فضائل الانام من رسائل حجةالاسلام، چاپ عباس اقبال۱۳۳۳.(۵۵) علی دوانی، مفاخر اسلام، انتشارات امیرکبیر.(۵۶) اللمعة الدمشقیه، تصحیح کلانتر، مقدمه، دار العالم الاسلامی.(۵۷) شهید اول، القواعد والفوائد، منشورات مکتبة مفید.(۵۸) شیخ عباسی قمی، الکنی والالقاب.(۵۹) زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ناشر حسینعلی نوبان.(۶۰) رسائل کرکی، منشورات کتابخانه آیت اللّه مرعشی.(۶۱) دائرة المعارف بزرگ.(۶۲) النصایح الکافیه لمن یتولی معاویة، دار الثقافة.(۶۳) ملاعلی واعظ خیابانی تبریزی، علماء المعاصرین، کتابفروشی اسلامیه.
پیشوایان دین نیز، با الهام از آموزه های وحی ، گردشگری را با عبارت های گوناگون، ستوده اند و پیروان خود را به سیروسیاحت و بهره گیری از مواهب آن تشویق کرده اند. فقهای اسلام نیز با توجه به دستاوردهای مفید و سازنده سیروسیاحت بدان اهمیّت ویژه داده و بر این باور بوده اند که شناخت انسان از بود و هست و رویدادهای خارجی، گسترش یافته های ذهن ، آشنایی با اقوام، گروه های گوناگون، آگاهی از اندیشه های گونه گون و… در پرتو سیروسیاحت میسّر است. از این روی، شاگردان خود را به سیروسیاحت سفارش کرده و رشد و شکوفایی استعدادهای آنان را در گردشگری می دیده اند.در سده سوم هجری، استادی به شاگردانش سفارش می کند:به این سو و آن سو روید که آب های روان دلپذیر است، ولی مرداب بوی بد می گیرد و رنگش تغییر می یابد. اسلام دین جهانی است، عالمانی و فقیهانی باید در این مکتب پرورش یابند که پاسخگوی نیازهای مردم در سطح جهان باشند.برای دستیابی به این هدف، افزون بر دانش های حوزوی، شناخت گزاره های گوناگون در حال تغییر، آشنایی با دگردیسی های جهان، سرزمین ها، فرهنگ ها، آداب، رسوم و… امری ضروری و لازم است.برای آگاهی از این امور، فقیه ناگزیر از سیروسفر و جهانگردی است.از این روی، عالمان تیزبین، فقهای دوراندیش، برای سیروسیاحت و گردشگری حتی هزینه کردن ( بیت المال ) را نیز روا می دانستند.علامه امینی ، پس از بازگشت از سفر هند می گوید:... من اگر مرجع بودم و وجوهات شرعی به دست من می رسید، همه را به طلاب می دادم، تا سفر کنند، حرکت کنند. می گفتم: این هزینه، بروید جهان و انسان را بشناسید. آری اگر فقیه بخواهد، زبان عصر خویش باشد، باید جهان کنونی و انسان را در جهان امروز، با همه ابعاد و نیازمندی هایش بشناسد و تا به سیروسفر نپردازد، این شناخت برای او ممکن نخواهد شد.به خاطر اهمیّت ویژه جهانگردی، شماری از فقها، بخش عمده فرصت های طلایی عمر خود را به سیروسیاحت اختصاص داده اند، در مناطق و جغرافیای جهان به سیروسفر پرداخته، و دستاورد سفر خود را برای دیگران عرضه کرده اند، مانند زنبور عسل سرشار از شهد عسل ناب به بوم و برخود بازگشته تا گرانبهاترین اندوخته خود را به انبوه شاگردان و تشنگان دانش بیاموزند.این سیره در طول تاریخ فقاهت، به گونه ای مستمر ادامه داشته، فقها برای انجام رسالت الهی خود، سیروسفرهای بسیار داشته اند، کتاب های تراجم، پاره ای از سفرهای فقیهان را نگاشته اند.با نگاهی گذرا به این آثار در می یابیم، سیروسفر بیش ترین سهم در شکل گیری شخصیت علمی، اجتماعی و… آنان داشته و سبب برجستگی و فرهیختگی آنان گردیده است.
اهداف گردشگری
کوتاه سخن این که، نوع فقیهانی که از برجستگی ویژه ای در عالم دانش برخوردار بوده اند، افزون بر سفرهایی که برای فراگیری دانش داشته اند، پا فراتر نهاده و به انگیزه های گوناگون، کوله بار سفر بسته و به دیار دور و نزدیک سفر کرده اند:۱. شماری به انگیزه آشنایی با آثار تاریخی، جاهای دیدنی و عبرت آموزی.۲. گروهی برای فراهم سازی زمینه های وحدت در میان مسلمانان.۳. شماری با هدف زیارت و سیاحت .۴. جمعی به انگیزه بهره وری از مراکز دانش، کاوش و پژوهش.۵. گروهی برای گردآوری و شنیدن حدیث .۶. بسیاری با هدف تبلیغ و ترویج شریعت .و…بنابراین، کم تر می توان در میان دانشمندان و فقهای بلند آوازه، کسانی را یافت که به انگیزه یا انگیزه های یاد شده، به سیروسفر نپرداخته باشند.از آن جا که حتی پرداختن اشاره گونه به فقهایی که سیروسفر و گردشگری داشته اند، در این مختصر نمی گنجد، در این نوشتار به برخی چهره ها و شخصیت های برجسته ای که به انگیزه های یاد شده بیش ترین سیروسفر را داشته اند، خواهیم پرداخت.
← آشنایی با چشم اندازهای دیدنی و آثار تاریخی
(۱) نهاد آموزش اسلامی، دکتر منیرالدین احمد، پارسی کرده محمد حسین ساکت، انتشارات آستان قدس رضوی.(۲) محمد رضا حکیمی، حماسه غدیر، نشر فرهنگ اسلامی.(۳) شهید ثانی، منیة المرید، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.(۴) خوانساری، روضات الجنات، اسماعیلیان، قم.(۵) کلیات اشعار و آثار شیخ بهائی، بامقدمه سعید نفیسی، نشر چکامه.(۶) میرزا سید علی خان، حدائق الندیه فی شرح الفوائد الصمدیه، چاپ تهران ۱۲۷۴.(۷) تنکابنی، قصص العلما، انتشارات علمیه اسلامیه.(۸) علی شریعتی، راهنمای خراسان با تلخیص.(۹) آقا بزرگ تهرانی، کرام البرره، ناشر دارالمرتضی.(۱۰) آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر، دار المرتضی.(۱۱) آقا بزرگ تهرانی، الذریعه، دارالاضواء.(۱۲) علی دوانی، وحید بهبهانی، انتشارات امیرکبیر.(۱۳) مجله یاد.(۱۴) مجله حوزه.(۱۵) دانشگاه الازهر با یاردواج، ترجمه آذرمیدخت مشایخ فریدنی، مرکز نشر دانشگاهی.(۱۶) عثمان امین به نقل از محمد عبده مرکز نشر دانشگاهی.(۱۷) شیخ الرئیس قاجار منتخب النفیس، چاپ بمبئ.(۱۸) فرصت الدوله شیرازی آثار عجم.(۱۹) مجله وحید.(۲۰) ابراهیم صفایی، رهبران مشروطه، انتشارات جاویدان.(۲۱) خان ملک ساسانی، سیاستگذاران دوره قاجار.(۲۲) مهدی ملک زاده، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، انتشارات اعلمی.(۲۳) محمد علی مدرّسی، ریحانة الادب، انتشارات خیام.(۲۴) شیخ احمد قبیسی، حیاة امام شرف الدین فی سطور، بیروت، ۱۴۰۰هـق.(۲۵) سیّد شرف الدین، مقدمه المراجعات، دارالمرتضی.(۲۶) دائرة المعارف تشیع.(۲۷) شخصیّت و اندیشه های کاشف الغطاء، کانون نشر اندیشه اسلامی.(۲۸) محسن امین، اعیان الشیعه، دارالتعارف، بیروت.(۲۹) شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی.(۳۰) شیخ یوسف بحرانی، لؤلؤ البحرین، مؤسسه آل البیت.(۳۱) مجتبی سپاهی، صاحب حدائق باغبان فقه، نشر سازمان تبلیغات اسلامی.(۳۲) مقدمة الفاخره.(۳۳) حرزالدین، معارف الرجال، منشورات کتابخانه آیت اللّه مرعشی.(۳۴) شیخ عباس قمی، فوائد الرضویه.(۳۵) علی الوردی، لمحات اجتماعیه من تاریخ العراق الحدیث.(۳۶) میرزا عبداللّه افندی، ریاض العلماء، منشورات مکتبة آیت اللّه مرعشی.(۳۷) محمدرضا حکیمی، حماسه غدیر، درخشان، تهران.(۳۸) شیخ الباحثین.(۳۹) شیخ صدوق، خصال، کتابفروشی اسلامیه.(۴۰) شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، موسسه نشر اسلامی.(۴۱) شیخ صدوق، عیون الاخبار، منشورات اعلمی.(۴۲) شیخ صدوق، من لایحضره الفقیه، دارالتعارف.(۴۳) شیخ صدوق، معانی الاخبار، دارالمعرفه.(۴۴) ابن شهر آشوب، معالم العلماء، نشرعباس اقبال.(۴۵) ابن خلکان، وفیات الاعیان، دارالصادر.(۴۶) عمررضا کحاله، معجم المؤلفین، داراحیاء التراث العربی.(۴۷) ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، داراحیاء التراث العربی، بیروت.(۴۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغداد.(۴۹) ابوالفتح محمد کراجکی، کنزالفوائد، دارالذخائر.(۵۰) دائرة المعارف الاسلامیه، چاپ اول.(۵۱) زرکلی، الاعلام.(۵۲) ابن حجر، لسان المیزان، مؤسسه اعلمی، بیروت.(۵۳) سبکی، طبقات الشافعیه، حلبی، قاهره.(۵۴) غزالی، فضائل الانام من رسائل حجةالاسلام، چاپ عباس اقبال۱۳۳۳.(۵۵) علی دوانی، مفاخر اسلام، انتشارات امیرکبیر.(۵۶) اللمعة الدمشقیه، تصحیح کلانتر، مقدمه، دار العالم الاسلامی.(۵۷) شهید اول، القواعد والفوائد، منشورات مکتبة مفید.(۵۸) شیخ عباسی قمی، الکنی والالقاب.(۵۹) زندگانی و شخصیت شیخ انصاری، ناشر حسینعلی نوبان.(۶۰) رسائل کرکی، منشورات کتابخانه آیت اللّه مرعشی.(۶۱) دائرة المعارف بزرگ.(۶۲) النصایح الکافیه لمن یتولی معاویة، دار الثقافة.(۶۳) ملاعلی واعظ خیابانی تبریزی، علماء المعاصرین، کتابفروشی اسلامیه.
wikifeqh: فقیهان_جهانگرد