تاریخ ایران باستان

دوران ایران باستان دوران تشکیل دولت ماد تا پایان حکومت ساسانیان و حمله عرب به ایران است. (..۶ ق.م. تا ۶۵۲ م)
پیش از مهاجرت آریایی ها به فلات ایران، اقوامی با تمدن های متفاوت در ایران می زیستند. سرزمین کنونی ایران بخش بزرگی از یک واحد جغرافیایی بنام فلات ایران است، این واحد طبیعی با تنوع اقلیمی و زیستی خود دارای ویژگی های بارزی است که در نتیجه آن وحدت فرهنگی ایران را سبب شده است، بی گمان تمدن بشری مرهون نبوغ و خلاقیت مردمانی بوده است که سالیان دراز در این سرزمین زندگی کرده اند و در تعامل با جغرافیا و نظام طبیعی حاکم بر آن و در جریان روزگار، تاریخ فرهنگی و تمدن خود را آفریده اند.
اولین رفتارهای فرهنگی انسان در ایران با ساخت ابزارهای سنگی گوناگون در دوران پارینه سنگی آغاز شد، دوران پارینه سنگی شامل سه دوره کهن، میانی و نوین می شود، آثار بدست آمده از این دوران در ایران بیش تر از دورهٔ پارینه سنگی نوین است که از کاوشگاه هایی چون کشف رود خراسان، لدیز سیستان، هومیان کوهدشت و دره هلیلان در ایلام، غار شکارچیان و غار دو اشکف در کرمانشاه و… بدست آمده اند. در این دوران آدمی افزون بر گردآوری خوراک و شکار بخشی از خوراک خود را ذخیره می کند، با گذر از دوران پارینه سنگی و فرا پارینه سنگی از حدود دوازده هزار سال پیش ساکنان خاور نزدیک از جمله ایران دوره فرهنگی و تمدنی نوسنگی، را آغاز می کنند.دوران نوسنگی با اهلی کردن گیاهان و حیوانات و شکل گیری نهایی روستاها همراه بود و تا هزاره پنجم قبل از میلاد ادامه یافت. در دوران نوسنگی بشر با ساخت سفال، ایجاد فضاهای معماری و ارتقاء سطح صنعت خود، گامی دیگر در ترقی خود برداشت. یادگارهای دوره نوسنگی در ایران از محوطه هایی چون تپه سیلک در کاشان، رود اترک در قوچان، چشمه علی تهران، تپه حصار دامغان، تپه گیان نهاوند، تپه باکون فارس، شهرستان سراب، گودین تپه در کنگاور و گوران و گنج دره در کرمانشاه و شوش در خوزستان و… بدست آمده است. با گذر از دوران نوسنگی ایران همچون سرزمین های اطراف خود در آسیای غربی وارد دورانی شد که تولید انبوه فلز، گذر از روستانشینی به شهرنشینی، استفاده از خط و نگارش و به کار بردن نشانه ها، گسترش بازرگانی، معماری، بهره مندی از تاریخ، ادبیات و هنر از ویژگی های آن دوران است.
بدست آمدن شهرک ویژهٔ ذوب و دستاورد فلز در اریسمان، ساخت سفالینه های برنگاریده و منقوش و چیزهای دینی و… گویای نقش ایران در گردونه رشد و گسترش دانشوارانه، صنعتی و معنوی بشر است. روندی که در آینده با آغاز دوران آهن و ورود گروه های آریایی به پشته و فلات ایران ادامه پیدا کرد. در دوران آهن اوجی دیگر از نیرو و نوآوری و سازماندهی شهرنشینی ایرانی نقش می بندد و یادگارهای باشکوهی همچون زیگورات چغازنبیل، (۱۲۵۰ قبل از میلاد) معبد باباجان و… شکل می گیرند.

رجوع شود به:ایران باستان

[ویکی نور] تاریخ ایران باستان، دراز دامن ترین کتاب تا این روزگار، در زمینه ایران پیش از اسلام است. میرزا حسن خان پیرنیا ملقب به مشیر الدوله، نویسنده این کتاب که از مردان نیک نام آغاز مشروطیت بود، هم زمان با پادشاهی رضا شاه پهلوی مانند بسیاری دیگر از رجال شایسته ملی، از سیاست کناره گرفت و خانه نشین شد. این گوشه نشینی و ثبات پدید آمده در کشور، موجب شد که او تاریخ ایران باستان را بنویسد. وی از 1304 تا 1314ش؛ یعنی سال درگذشتش به نوشتن این اثر ارزش مند سرگرم بود و به دلیل بسیار نوشتن (چهارده ساعت در هر روز) و بسیار خواندن، در آغاز 1313، به سکته ناقص دچار شد و کتابش به همین علت تا پایان تاریخ اشکانیان پیش تر نرفت.
نویسنده کمابیش در روزگار جنگ جهانی نخست می زیست که در آن اوهام نژادی، هیجان های ملیت و وطن و دغدغه استقلال ملی موج می زد و از این رو، وی در این می اندیشید که ایرانیان با نژاد آریا و گروه های اروپایی که بدین نژاد می نازیدند، چه پیوندی دارد و چه چیزی آنان را به جهان غرب (یونان و روم) و فرهنگ و تمدن آنان می پیوندد و سرانجام به نوشتن این کتاب دست گشاد.
این اثر، تنها تاریخی نیست، بلکه دائره المعارفی درباره تاریخ، تمدن و فرهنگ گذشته سرزمین های مهم دنیا به ویژه یونان، روم، سوریه، مصر، عربستان، میان دو رود، هند و... به شمار می رود؛ چنان که خواندن آن، نه تنها موجب آشنایی خواننده با تاریخ و سرگذشت سلسله های ایرانی (مادها، هخامنشیان و اشکانیان) و سلسله های یونانی سلوکی می شود، که اطلاعات نیکو و اصیلی درباره تاریخ خاور میانه امروز و یونان باستان به وی عرضه خواهد کرد.
دوره چهارجلدی این کتاب، تاریخ ایران را در بیش از 3500 صفحه عرضه می کند. البته تاریخ زندگانی نویسنده، پس از پایان یافتن تاریخ اشکانیان (جلد سوم)، به پایان می رسد و از این رو، سخنی از ساسانیان در اثر سترگ وی نیست. نویسنده نخست سخنان مورخان باستانی را درباره مطلب یا رویدادی تاریخی می آورد، سپس در جمع بندی اش به تجزیه و تحلیل آنها می پردازد. قوت تاریخ نگاری او را در همین بخش می توان یافت. برای نمونه، وی در زمینه به قدرت رسیدن کورش هخامنشی، نوشته های هرودوت، گزنفون، کتزیاس، دیو دو سیسلی و ژوستن را گزارش می کند و آنها را با درون مایه منابع اسلامی و لوح نبونبد در این باره می سنجد و برآیند این کار را می نویسد. بنا بر این، او به گفته خودش، پس از گرد آوری داده ها و سنجش و آزمودن هر یک از آنها، با توجه به ارتباط معنایی اش با دیگر گزاره های تاریخی و با استوار کردنش بر «قاعده علیت»، آن را با دیگر گزاره های پیوسته موجود می آمیزد و در تاریخ این سرزمین می گنجاند. بر پایه سخنان وی در مقدمه کتاب، برآوردن نیاز ایرانیان به دانستن پیشینه خود، به دو شیوه امکان پذیر می نموده است:
وی شیوه دوم را برگزیده؛ زیرا بر این بوده است که ویژگی و امتیاز برگرفتن اطلاعات از منبع های دست اول، در بازبینی منابع دست دوم یا سوم و نوشتن تاریخ بر پایه آنها نیست.
درون مایه اصلی جلد نخست این کتاب، سرگذشت ایران در روزگار مادها و هخامنشیان تا پایان عصر خشایار شاه است و افزون بر این، به رویدادهای تاریخی سرزمین هایی مانند مصر، آشور، بابل، سوریه، فلسطین و... می پردازد.