فدک

فدک . [ ف َ دَ ] (اِخ ) قریه ای در حجاز که از آنجا تا مدینه دو روز راه است ، و گویند سه بخش بوده است و هنگامی که رسول اکرم خیبر و قلاع آن رافتح کرد، سه قلعه پایداری کردند و محاصره ٔ آنها به دشواری گرایید، و اهل فدک قاصدی نزد رسول خدا فرستادند که اموال و میوه های خود را به نصف ، تقسیم و مصالحه نمایند، و رسول (ص ) این غنیمت جنگی را پذیرفت . در این ناحیه چشمه ها و نخلستانهایی بود و سپس عمر بر آن دست انداخت و هنگامی که فتوح مسلمین وسعت یافت آن را به ورثه ٔ رسول اکرم بازداد. بر سر این ده بین علی و عباس بن عبدالمطلب اختلاف بود. علی میگفت : آن را رسول اکرم در زمان خود به فاطمه بخشیده است و عباس آن را ملک رسول میدانست و خود را وارث او میشمرد و سرانجام عمربن عبدالعزیز در زمان خلافت خود به والی مدینه دستور داد که آن را به فرزندان فاطمه واگذارد. درباره ٔ این ده سخن بسیار است و در اینکه بعد از رسول اکرم کار آن به کجا کشید اختلاف روایت موجود است . (از معجم البلدان ). دهی که پیغمبر (ص ) در آنجا باغ خرما داشت . (غیاث از صراح ). این در خیبر بود و رسول اکرم آن را به فاطمه علیهاالسلام بخشید و ابوبکر از او بازگرفت . (یادداشت بخط مؤلف ). دهی است به خیبر، و از آن ده است فدکی . (منتهی الارب ). و این ده را به نام فدک پسر حام بن نوح خوانده اند. (منتهی الارب ) :
لعنت کنم بر آن بت کز فاطمه فدک را
بستد به قهر تا شد رنجور و خوار و غمگین .

ناصرخسرو.

فدک قریه ای است در منطقه حجاز که از آنجا تا مدینه نزدیک به ۱۶۰ کیلومتر راه بود و مزارع و چشمه آبی در خود داشت. [۱] در نزدیکی فدک دژی به نام «شمروخ» وجود داشت که هم اکنون در آنجا روستای بزرگی به نام «حائط» با نخل های فراوان وجود دارد. [۲]
فدک‏ در نزدیکی خیبر قرار داشت و با توجه به موقعیت استراتژیک خود نقطه اتکاء یهودیان حجاز به شمار می رفت. [۳] پس از آنکه سپاه اسلام، یهودیان را در «خیبر» و «وادی القری‏» و «تیما» شکست داد، برای پایان دادن به قدرت قوم یهود، سفیری به نام ‏«محیط‏» به نزد سران فدک فرستادند. سران فدک صلح و تسلیم را بر جنگ ترجیح دادند و تعهد کردند که هر سال نیمی از محصولات فدک را در اختیار پیامبر قرار داده و از این به بعد زیر سلطه اسلام زندگی کنند. [۴]
ویژگی و ارزش
فدک مملؤ از درختان نخل و چشمه های جوشان بود. زمین های حاصلخیزی داشت و از منابع مهم در آمد در منطقه حجاز محسوب می شد. [۵] ارزش درختان نخل این ناحیه در آن زمان با ارزش درختان نخل شهر کوفه در قرن هفتم برابر بود. [۶] همچنین زمانی که عمر تصمیم گرفت اهل یهود را از عربستان خارج کند، مبلغ ۵۰ هزار درهم را بابت ارزش نصف فدک به آنان پرداخت کرد. [۷]
بخشش فدک به فاطمه
مدارک اهل تسنن
ذیل آیه ۲۶ سوره اسراء
این کتب در شأن نزول این آیه به انتقال فدک از سوی پیامبر به فاطمه زهرا تصریح می کنند:
حاکم حسکانی در کتاب «شواهد التنزیل» ( ج۱، صص۴۳۸ و ۴۴۲ )
کاندهلوی در کتاب «حیاه الصحابه» ( ج۲، ص۵۱۹ )
رازی در کتاب «الجرح و التعدیل» ( ج۱، ص۲۵۷ )
قندوزی در کتاب ینابیع الموده ( صص ۱۱۹ و ۴۳۹ )
خوارزمی در کتاب «مقتل الحسین» ( ج۱، ص۷۰ )
سیوطی در تفسیر خود که از دو صحابی «ابو سعید خدری» و «عبدالله بن عباس» بخشش فدک را متذکر می شود. ( ج۲، ص۱۵۸ و ج۵، صص۲۷۳_۲۷۴ )
ابن ابی حاتم در تفسیرش که «ابن تیمیه» آن را خالی از هر حدیث جعلی می داند. [۸]
متقی هندی در کتاب «کنز العمال» ( ج۲، ص۱۵۸ و ج۳، ص۷۶۷ )
علی بن ابی طالب
علی به آن تصریح می کند. [۹]
یاقوت حموی
یاقوت حموی در «معجم البلدان» چون به کلمه «فدک» می رسد در توضیح آن به این بخشش اذعان می کند. [۱۰]
بلاذری و حکایت مأمون عباسی
بلاذری در کتاب خود، سندی از دوران خلافت مأمون عباسی دارد که به این امر تصریح کرده است. [۱۱]
خطبه فدکیه
در خطبه فدکیه، فاطمه خطاب به ابوبکر ضمن تصریح بر مالکیت خود بر فدک از وی حق خود را مطالبه می کند که متن این خطبه در منابع اهل سنت یافت می شود. [۱۲]
غصب فدک
چند روز پس از واقعه سقیفه ابوبکر اعلام کرد، فدک ملک شخصی نیست و نباید در نزد دختر پیامبر بماند. به همین جهت عاملان فاطمه زهرا را از فدک بیرون کرد. فاطمه زهرا ناچار نزد ابوبکر رفت و میان آنان گفتگویی رخ داد:
نوشتار اصلی: خطبه فدکیه
ابوبکر! وقتی تو بمیری ارث تو به چه کسی می رسد؟
زنان و فرزندانم.
چه شده است که حالا تو وارث پیغمبری نه ما؟
دختر پیغمبر! پدرت درهم و دیناری زر و سیم به جا نگذاشته.
اما سهم ما از خیبر و صدقه ما از فدک چه می شود؟
از پدرت شنیدم که‏ «من تا زنده هستم در این زمین تصرف خواهم کرد و چون مردم مال همه مسلمانان خواهد بود».
ولی پیغمبر در زندگانی خود این مزرعه را به من بخشیده است.
گواهی داری؟
آری. شوهرم علی و ام ایمن گواهی می دهند.
دختر پیغمبر! می دانی که ام ایمن زن است و گواهی او کامل نیست. باید زنی دیگر هم گواهی دهد. یا مردی را گواه بیاوری. [۱۳]
و بدین ترتیب فدک به تصرف ابوبکر در آمد. اگر چه فاطمه به روایت ابوبکر اذعان نکرد و همچنان بر گرفتن عطای خویش از پیامبر پای فشاری به خرج می داد.
حدیث ارث نبردن پیامبران [ویرایش]سنت، تنها ابوبکر ادعا می کند که این روایت را از پیامبر شنیده است. [۱۴] از این رو مورد مخالفت عده ای قرار می گیرد:
اهل بیت
برخلاف پافشاری ابوبکر بر شنیدن حدیث «از ما پیامبران ارث برده نمی شود» از پیامبر اهل بیت به مخالفت با آن پرداخته و وجود چنین حدیثی را زیر سؤال بردند. [۱۵] کار بدان جا می کشد که حتی عمر به این موضوع اذعان می کند که علی بن ابی طالب و عباس عموی پیامبر، ابوبکر را دروغگو می دانستند. [۱۶]
جمعی از همسران پیامبر
غیر از اهل بیت و عباس عموی پیامبر، تعدادی از همسران پیامبر نیز به ابوبکر، به خاطر نسبت دادن این حدیث اعتراض می کنند. [۱۷]
دانشمندان اهل سنت
مفسران اهل سنت از جمله فخر رازی، جارالله زمخشری، طبری و بیضاوی در تفسیر آیات مربوط به ارث پیامبرانی چون داود، زکریا، یحیی و سلیمان، ضمن تأکید بر مادی بودن این ارثیه ها، سخن ابوبکر را نقض کرده اند. [۱۸]
دیدگاه اهل سنت
اهل سنت اعتقاد دارند که بدخواهی از جانب ابوبکر نسبت به هیچ کسی، و به خصوص نسبت به فاطمه نمی توانست وجود داشته باشد؛ او آماده بود میراث فدک را به فاطمه تسلیم کند، مشروط بر این که شاهدی عینی صحت حدیثی را که این کار را مجاز می داشت گواهی کند. اهل سنت عقیده دارند که ستاندن میراث فدک، به معنی کاملاً ظاهری بوده است؛ یعنی ابوبکر امکاناً و در سطح مادی و به حکم وظیفه کاملاً ظاهری اش به عنوان پاسدار اصول شرعی یا پاسدار رعایت شرع، به صورت انتزاعی اش بپذیرد. قضیه ارثی که به فاطمه داده نشد، تعارض میان یک امر انتزاعی اصولی و یک مورد واقعی را که از مدار بیرون می افتد، نشان می دهد. [۱۹]
اهل سنت استدلال کرده اند[نیازمند منبع] که اگر فدک به میراث رسیده بود، همسران و دختران دیگر پیامبر اسلام نیز از آن سهمی داشته اند؛ در حالی که ابوبکر سهمی از آن برای ایشان و حتی برای دخترش عایشه قائل نشد. [نیازمند منبع] در روایتی از اهل تسنن آمده است که پیامبران ارث بر جای نمی گذارند، و آن چه از ایشان بماند صدقه است. [۲۰] تنها راوی این حدیث نیز شخص ابوبکر است. [۲۱] در اصول کافی باب ثواب دانشمند و . . .