ضرر

[ویکی فقه] ضرر، مقابل نفع عبارت است از ورود نقصان در مال ، جان و آبرو ؛ واژه ضرر درباره آبرو کمتر به کار رفته است.
از احکام آن در تمامی ابواب فقه ؛ اعم از عبادات ، معاملات و احکام، سخن گفته اند.
ضرر و علت احکام
احکام شرعی تابع مصالح (منافع) ومفاسد (مضار) اند؛ بدین معنا که چیزی واجب نشده مگر آن که در آن منفعتی برای بندگان لحاظ شده و چیزی حرام نشده مگر آن که در آن ضرری برای آنان بوده است. امام صادق علیه السّلام می فرماید:«خدای تعالی به آنچه برای بندگان زیان داشته آگاه بوده است؛ از این رو، آنان را از آن بازداشته و بر ایشان حرام کرده است». ضرر همچنان که علت تشریع محرمات است، علت رفع حکم و عدم تشریع آن نیز می باشد. بر این اساس، قاعده لاضرر و لاضرار از مشهورترین قواعد فقهی به شمار می رود. مفاد این قاعده نفی حکم ضرری در شرع مقدس است؛ بدین معنا که شارع مقدس حکم ضرری را برای مکلّفان تشریع نکرده است. بنابر این، در صورتی که وضو ، غسل و یا روزه گرفتن برای مکلّفی ضرر داشته باشد، بر او واجب نخواهد بود؛ بلکه در صورت تحمل ضرر و انجام دادن عمل، صحیح و کافی نیز نخواهد بود.چنانچه در ترک فعل حرام ، بیم ضرر قابل توجه نزد عقلا وجود داشته باشد، ارتکاب آن بر مکلّف حلال خواهد بود؛ خواه منشأ آن تقیه باشد یا اکراه و یا غیر آن، مانند کسی که به علّت در اختیار نداشتن غذا و شدت گرسنگی بیم تلف شدنش می رود. بر چنین فردی جایز است از حیوان حرام گوشت تغذیه کند تا از مرگ مظنون رهایی یابد.
ضرر و خوردنی ها و آشامیدنی ها
ضرر همان گونه که موجب رفع حکم اولی می گردد، سبب ممنوعیت نیز می شود؛ بدین معنا که چیزهای زیان آور که ضرر درخور توجه دارند، ممنوع و حرام می باشند. بنابر این، ضرر زدن به خود حرام خواهد بود. ملاک تشخیص ضرر، عرف است و هرچه از نظر عرف ضرر شمرده شود، جایز نخواهد بود؛ خواه بیم هلاکت باشد یا فساد مزاج یا از دست رفتن توان و نیرو و یا پیدایی بیماری و غیر آن. اگر چیزی تنها زیادش زیان آور باشد، مصرف زیاد آن حرام خواهد بود.همچنین اگر به تنهایی ضرر داشته باشد، نه همراه چیزی دیگر، مصرف آن به تنهایی حرام خواهد بود. البته حالات اشخاصبه لحاظ تأثیر پذیری از اشیا متفاوت است؛ از این رو، اگر شخصی از چیزی که برای دیگری زیان آور است، زیان نبیند، برای او حرام نخواهد بود. ضرر رساندن به دیگری؛ خواه به جان یا آبرو و یا اموال او حرام است؛ مگر آن که فرد شرعاً دارای احترام نباشد، مانند کافر حربی (اهل حرب )؛ از این رو، اتلاف مال فرد محترم و نیز تعرض به جان و آبروی او حرام و موجب ثبوت ضمان در اتلاف مال، و قصاص در تعرض به جان و نیز تعزیر یا حد در هتک آبرو خواهد بود.
دفع ضرر
...