شجره الملوک

شجره الملوک ،از آثار شعری ایرانیان است که به فرمان شاهان از دهه نخست حکومت قاجاری و تاریخ سیستان در سالهای ۱۲۲۱-۱۲۰۶ سروده شده. تاریخ منظوم سیستان از کهن ترین روزگاران تا عهد فرمانروایی ملک بهرام خان کیانی معاصر با دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار است. موضوع کتاب تاریخ سیاسی سیستان و تحولات فرمانروایان بومی آن است. اهمیت اثر از آن روست که زوایای ناگفته تاریخ شرق ایران، سیستان و خراسان، رویدادهای منجر به سقوط صفویان و پیامدهای آن، فرمانروایی ملک محمود سیستانی و آخرین ملوک قدرتمند نیمروز در آستانه تجزیه سیستان در عهد قاجاریه در آن آمده است. در عین حال این متن به عنوان آخرین تلاش تاریخ نویسی دربار ملوک نیمروز که از دوران صفاریان آغاز شده بود، حائز اهمیت است.
۱. ↑ شجرة الملوک، صبوری، ناصح و ظهیر، ص۱۳–۳۷۶.
۲. ↑ مصحح ، منصور صفت گل
این کتاب،تاریخ منظوم سیستان را از کهن ترین روزگاران تا دوره فرمانرواییملک بهرام کیانی،هم روزگار با دوران پادشاهیفتحعلی شاه قاجار در بر می گیرد. موضوع کتاب راتاریخ سیاسی سیستان ودگرگونی های فرمانروایان بومی آن می توان برشمرد که به ملوک نیمروز شهیر شده اند.بطور خلاصه این کتاب اثری نفیس در تاریخ سیستان از نخستین دو دهه حکومت قاجاری است که شاعران آن، تاریخ این دیار را از دیر زمان تا روزگار خویش به شعر بیان کرده اند
سرایندگان این متن سه نفرند که آن را در دو دوره سروده اند:بخش نخست را شاعری با تخلص صبوری آغاز کرده و شاعر دیگری به نام ناصح در این کار با او همراه شده و سرایش بخش دوم را کسی به نام ظهیر به سرانجام رسانده است.بخش نخست آن،در۱۲۰۶آغاز شده ودر۱۲۰۷پایان یافته وبخش دوم(تکمله)آن که دربارهٔ رویدادهای دوران ملوک پس از عهد ملک ناصر خان گزارش می دهد، به سفارش ملک بهرام خان کیانی در۱۲۱۳(پنج سال پس از پایان یافتن بخش نخست)آغاز شده است.این تکمله،خود دو بخش دارد:۱.رویدادهای پس از مرگ ملک ناصر خان و روی کار آمدن برادر او ملک بهرام خان؛۲.گزارش دربارهٔ روزگار بهرام خان کیانی،شاه مستقل سیستان.
درون مایه این کتاب را بر پایه دوره بندی های رایج در تاریخ سیستان می توان بررسی کرد. این متن از آغازش تا برگ «۲۷ ب»، تاریخ ایران را از روزگار پیشدادیان تا از میان رفتن دولت ساسانی گزارش می کند.سرایندگان پس از عرضه گزارشی سوگوارانه دربارهٔ سقوط دولت ساسانی،در گزارش رویدادهای پس از اسلام،بی درنگ به عصر حکومت یعقوب لیث می پردازند.این دوره را کمابیش روزگار آغازین پاگیری صفاریان و سلسله صفاری می خوانند که گزارش دربارهٔ آن از برگ «۲۷ ب» آغاز می شود و به برگ «۶۶ الف» پایان می یابد.تاریخ دو شاخه از خاندان صفاری؛یعنی خاندان لیث (یعقوب،عمرو،طاهروعلی)وخلفیان از نسل ابو جعفر احمد بن محمد بن خلف،در این بخش از کتاب به نظم درآمده است.شاخه خلفیان صفاری با غزنویان و سلجوقیان هم روزگار و درگیر بودند. به گمان، دوره ملوک نیمروز از برگ «۶۶ الف» آغاز می شود.آنان نیز دو شاخه داشتند: ملوک نصری از نسل ابو الفضل نصر بن احمد(۴۶۵ ق/ ۱۰۷۳ م)که تا هنگام حمله مغولان بر سیستان حکم می راندند و ملوک مهربانی. ملوک مهربانیکه از نسل شمس الدین علی بن مسعود بن خلف بن مهربان بودند،از۶۳۳تا۹۱۹(دوره گسترش چیرگی مغول بر شرق ایران تا نخستین سال های پادشاهی طهماسب یکم صفوی)فرمان راندند.

[ویکی فقه] شجرة الملوک (کتاب). اگرچه استان سیستان از دید اقتصادی محروم و از موهبت هایی مانند باران کمتر برخوردار است، مردم این سامان ذوق هنری خودجوشی دارند که در دیگر جاهای ایران کمتر دیده می شود و از این رو، شاعران بزرگی از این خطه برخاسته اند. شجره الملوک نیز از آثار شعری سیستانیان به شمار می رود که به فرمان شاهان ( حکم نواب کام یاب)، از دهه نخست حکومت قاجاری و تاریخ سیستان؛ میان سال های ۱۲۲۱- ۱۲۰۶ سروده شده و تاریخ سیستان را از دیرزمان تا روزگار خود به زبان شعر بازگفته است.
این کتاب، تاریخ منظوم سیستان را از کهن ترین روزگاران تا دوره فرمان روایی ملک بهرام خان کیانی، هم روزگار با دوران پادشاهی فتحعلی شاه قاجار در بر می گیرد. موضوع کتاب را تاریخ سیاسی سیستان و دگرگونی های فرمان روایان بومی آن می توان برشمرد که به «ملوک نیم روز» شهیر شده اند.