بایسنقر میرزا

wikifeqh: جوان بود که پدرش حکومت بخارا و توابع آن را به او، و حکومت حصار را به برادرش مسعود میرزا سپرد. در ۹۰۰ق /۱۴۹۵م پس از درگذشت سلطان محمود، اشراف و اعیان سمرقند بایسنقر میرزا را از بخارا فراخواندند و بر تخت حکم فرمایی نشاندند.
دوران حکومت
بیشتر دوره حکومت بایسنقر به جنگ و نبرد گذشت : نخست با سلطان محمود بن یونس چغتایی والی تاشکند - که در ۹۰۰ق به قصد تسخیر ماوراءالنهر به سمرقند لشکرکشی کرد - جنگید و نبرد به سود بایسنقر خاتمه یافت . سپس در ۹۰۱ق ترخانیان و در رأس آنان درویش محمد ترخان (والی بخارا) که بر سر حکومت سلطان علی (برادر کوچک تر بایسنقر) به توافق رسیده بودند - حیله ای اندیشیدند و بایسنقر را از تخت حکومت به زیر آوردند و سلطان علی را جانشین او ساختند؛ اما پس از چند روز، شماری از اشراف و اعیان ماوراءالنهر، بایسنقر را از مخفیگاهش بیرون آوردند و باز بر سریر قدرت نشاندند. با آنکه او دستور داد تا چشمان سلطان علی را میل کشند، اما امر وی به گونه ای اجرا شد که به چشمان شاهزاده آسیبی نرسید و او توانست پس از چند روز به بخارا بگریزد. سلطان علی در بخارا با لشکر فراوانی قصد سمرقند کرد و در نبردی که بیرون از دروازه های شهر میان دو سپاه درگرفت ، پیروزی از آن ِ سلطان علی شد و بایسنقر به شهر گریخت . در آن هنگام بایسنقر از ۳ سو تهدید می شد: ۱. از سوی غرب (بخارا) توسط سلطان علی ؛ ۲. از جنوب (حصار) توسط برادر بزرگ ترش سلطان مسعود که داعیه تسخیر سمرقند را داشت ؛ ۳. از شرق (اندیجان ) توسط بابر، پسر عموی خود و فرزند شیخ عمر، به بهانه بازپس گیری تاج و تخت و مُلک پدری در این میان ، بابر و سلطان علی با یکدیگر توافق کردند که سرزمین های ماوراءالنهر را میان خود تقسیم کنند آنگاه بابر از اندیجان و سلطان علی از بخارا به سمرقند حمله آوردند و ۷ ماه شهر را در محاصره گرفتند. بایسنقر پس از کوشش بسیار، از شیبانی خان ازبک یاری خواست ، اما باز هم کاری از پیش نبرد و در ۹۰۳ق /۱۴۹۸م از سمرقند گریخت و به خسروشاه ، یکی از امیران پدرش - که قندز و بدخشان را در اختیار داشت و مستقلاً حکومت می کرد - پناه برد. پس از چندی که از اقامت بایسنقر میرزا در قندز گذشت ، وی همراه خسروشاه با سپاهی انبوه برای تسخیر تختگاه سلطان مسعود، به حصار روی آورد. مسعود به تدبیر و حیله خسروشاه از شهر گریخت و بایسنقر بار دیگر بر مسند حکومت و قدرت تکیه زد. در این میان ، خسروشاه که گویا خیال سلطنت در سر می پخت ، پس از چندی نخست سلطان مسعود را گرفته ، در چشمانش میل کشید و سپس چون از بابت بایسنقر آسوده خیال نبود، در اواسط محرم ۹۰۵ق او را به قتل رسانید.
صفات اخلاقی و طبع هنری
بایسنقر میرزا از دیگر شاهزادگان تیموری به حسن اخلاق و آداب ، مهربانی ، نیک سیرتی و فضل و دانش ممتاز بود. بابر میرزا که خود دشمن بایسنقر محسوب می شد، او را به شجاعت و عدالت ستوده است . او خط نستعلیق را نیکو می نوشت و در نقاشی نیز توانا بود شعر نیز می سرود و «عادلی » تخلص می کرد و گفته اند: اشعارش نزد مردم مقبولیت داشته است . نسخه گزیده ای از دیوان او در کتابخانه شماره ۱ مجلس شورای اسلامی (شم ۴۹۴۰) موجود است .