کلمه جو
صفحه اصلی

عبدالحسین هژیر

دانشنامه عمومی

عبدالحسین هژیر (۱۳ خرداد ۱۲۸۱، تهران – ۱۳ آبان ۱۳۲۸، تهران) سیاست مدار و نخست وزیر ایران از خرداد ۱۳۲۷ تا آبان ۱۳۲۷ بود. هژیر از خود یک چهره مذهبی نشان می داد و بسیاری از قوانین سکولار دوره رضاشاه پهلوی به دست او و به اصرار او لغو گردیدند. در طول دوران نخست وزیری، وی بارها سعی در دلجویی از روحانیون و کسب تکلیف از مراجع تقلید می کرد. حتی به اصرار او سید حسین امامی عامل قتل احمد کسروی از زندان رها شد. چهار سال بعد هژیر را که برای عبادت و مراسم روضه خوانی به مسجد سپهسالار رفته بود، ترور کرد و کشت.
دولتهای ایران از میرزا نصرالله خان مشیرالدوله تا میرحسین موسوی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۳۷۸، شابک ۹۶۴-۴۲۲-۱۴۷-۸
باقر عاقلی، شرح حال رجال سیاسی و نظامی ایران، تهران ۱۳۸۰، جلد سوم
عبدالحسین هژیر، فرزند محمد وثوق خلوت، در سال ۱۲۸۱ در تهران متولد شد. در خردسالی بینایی یک چشم خود را به خاطر انفجار مواد محترقه از دست داد. تحصیلات ابتدائی را در مدرسهٔ مظفری و تحصیلات متوسطه را در دارالفنون به پایان رساند. در پایان این دوره زبان فرانسوی را به خوبی فراگرفته بود. برای ادامهٔ تحصیل وارد مدرسهٔ علوم سیاسی شد و چون دارای مدرک دیپلم بود، دورهٔ دو سالهٔ آخر را طی کرد. در ۱۲۹۸ فارغ التحصیل گردید و به عنوان مترجم زبان های روسی و فرانسوی به استخدام وزارت امور خارجه درآمد. در ۱۳۰۱ به عنوان مترجم روسی در سفارت شوروی در تهران استخدام شد و قریب ۶ سال در آن سفارتخانه اشتغال به کار داشت تا آنکه در ۱۳۰۷ به خدمت کلیه ایرانیان در سفارت شوروی خاتمه داده شد.
عبدالحسین هژیر در ۱۳۰۸ در وزارت راه استخدام شد و سمت وی بازرسی بود. اندکی بعد توسط وزیر دارایی وقت حسن تقی زاده به آن وزارتخانه انتقال یافت و در ادارهٔ امور اقتصادی به کار مشغول گردید. وی در این سمت از طرف تقی زاده مأموریت یافت که کلیه پرونده های مربوط به شرکت نفت ایران و انگلیس را مطالعه و گزارش جامعی تهیه نماید. در جریان تجدیدنظر در قرارداد دارسی (۱۹۳۳) هژیر از دست اندرکاران بود و قسمت اعظم مدارکی را که داور همراه خود در دادگاه لاهه ارائه داد همه اسناد و مدارکی بود که هژیر با مطالعهٔ دقیق پرونده ها انتخاب کرده بود.
در سال ۱۳۱۳ هژیر رئیس اداره حقوقی وزارت دارائی شد و یک سال بعد مفتش دولت در بانک ملی ایران که در آن تاریخ بانک ناشر اسکناس بود، گردید. در سال ۱۳۱۴ داور وزیر مالیه برای پیشبرد امور اقتصادی شرکت های دولتی تشکیل داد، و هژیر در چندین سمت مختلف قرار گرفت، از جمله مدیر عامل شرکت قماش، عضو هیئت مدیره شرکت بیمه، عضو هیئت مدیره شرکت ساختمان، بازرس بانک فلاحت و رئیس کمیسیون اسعار(ارزها). عبدالحسین هژیر در ۱۳۱۸ مدیر کل وزارت دارائی شد و پس از مدت کوتاهی به معاونت بانک ملی ایران برگزیده شد.

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] عبدالحسین هژیر فرزند محمد هژیر، در سال ۱۲۸۱ در تهران در خانواده ای بهایی متولد شد.
عبدالحسین هژیر فرزند محمد هژیر (وثوق همایون)، در ۱۲۸۱ در تهران در خانواده ای بهایی متولد شد. در خردسالی در اثر انفجار ترقه، یک چشمش را از دست داد. تحصیلات مقدمه و متوسطه را در مدارس مظفری و دارالفنون پایان داد و وارد مدرسه علوم سیاسی شد. زبان های روسی و فرانسه را فرا گرفت و دو سال در استخدام وزارت امورخارجه بود. آن روزها راه ورود افراد طبقه سوم به سیاست، مطبوعات بود. در سال ۱۳۰۲ روزنامه پیکان را با مدیریت پدرش و سردبیری خود دایر کرد و در زمره اطرافیان مدرس درآمد. وی در منزل سیدحسن مدرس (رهبر متنفذ اقلیت پارلمانی و شخصیت برجسته روحانی و سیاسی) راه جست و گاه در مجلس درس او حاضر می شد. برخی از آشنایان مدرس که از کوشش های سیاسی هژیر آگاه بودند، می پنداشتند اسرار سیاسی مدرس را به بعضی از مراکز می رساند. رابطه هژیر با مدرس چند سال ادامه یافت. در آذر ۱۳۰۷ که محمدخان درگاهی مدرس را دستگیر کرد هژیر نزد او بود و گریخت. پس از کودتای سیدضیاء و زندانی شدن مدرس، هژیر وزارت امورخارجه را رها و در سفارت شوروی] از ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷خدمت کرد. مفسر خبرگزاری رویتر پایان یافتن خدمت او در سفارت شوروی را افشای اسرار سفارت دانست؛ ولی هژیر از این اتهام دفاع نکرد. با سقوط و تبعید سید ضیاء، مدرس آزاد شد و هژیر دوباره به وی پیوست.
مسولیت های هژیر
در ۱۳۰۸ بازرس وزارت راه شد. سپس توسط تقی زاده وزیر دارائی وقت، جذب وزارت دارائی شد. سپس مامور مطالعه پرونده امتیازات نفتی ایران و ارائه گزارش آن به تقی زاده شد. در جریان تمدید قرار داد دارسی (۱۹۳۳ ـ دوره رضاخان) هژیر از دست اندرکاران بود. سپس در سال ۱۳۱۳ ریاست اداره حقوقی وزارت دارائی را که پرونده های مربوط به نفت در آن متمرکز بود، بر عهده گرفت. در سال ۱۳۱۴ داور وزیر وقت مالیه دو قرارداد پایاپای با دولت آلمان و اتحاد جماهیر شوروی برای پیشبرد امور اقتصادی شرکت های دولتی منعقد نمود، و هژیر در سمت های مختلف قرار گرفت؛ مانند مدیر عامل شرکت قماش، عضو هیئت مدیره شرکت بیمه، عضو هیئت مدیره شرکت ساختمان بازرسی بانک فلاحت و رئیس کمیسیون اشعار. در سال ۱۳۱۵ برای اولین بار راهی اروپا شد تا به حساب دولت و حساب خصوصی شاه رسیدگی کند. در این سفر از خود لیاقت ها نشان داد که موجب خشنودی رضا شاه و انتخاب او به مدیر کل وزارت دارایی در ۱۳۱۸ و سپس معاون بانک ملی ایران گردید. پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط رضاخان، وارد سیاست شد و در اسفندماه ۱۳۲۰ در کابینه فروغی وزیر پیشه و هنر شد. با استعفا فروغی هژیر در کابینه سهیلی به وزارت پیشه و هنر رسید. سهیلی پس از چهار ماه، جای خود را به احمد قوام داد. در ۱۳۲۵ در ترمیم دوم کابینه احمد قوام به وزارت دارائی رسید. در کابینه دوم سهیلی، هژیر وزیر راه شد. در کابینه محمد ساعد مقام وزارت کشور گرفت. در کابینه اول و دوم حکیمی به وزارت دارائی و در ۱۳۲۶ سمت وزارت مشاور و در حقیقت گرداننده دولت حکیمی بود.
رابطه هژیر با دربار
بعد از حکیمی، علی سهیلی و هژیر وزرای مشاور کاندیدای نخست وزیری بودند. ولی تمایل دربار (اشرف پهلوی و محمدرضا پهلوی) به هژیر و توصیه نخست وزیری وی به نمایندگان مجلس، موجب انتخاب هژیر با اکثریت ۶۶ رای، از۱۲۰ رای به نخست وزیری شد. خبر نخست وزیری هژیر، موجی از اعتراض مردم، دانشجویان دانشکده های حقوق و فنی، کسبه و اصناف تهران را برانگیخت که با صلاحدید و راهنمائی آیت الله کاشانی، در میدان بهارستان اجتماع و نمایندگان مجلس را برای انتخاب هژیر مورد سرزنش قرار دادند. دامنه تظاهرات بالا گرفت و به دستور دولت و رئیس مجلس، پلیس برای متفرق ساختن مردم به سوی آنان تیراندازی کرد. مردم نیز با چوب و چاقو به پلیس حمله کردند و عده زیادی زخمی شدند. سردار فاخر رئیس مجلس، آیت الله کاشانی را مسبب این تظاهرات دانست. به دنبال تظاهرات دانشجویان و اصناف علیه هژیر، در قم، مشهد، اصفهان و قزوین تظاهرات صورت گرفت.هژیر در مصاحبه ای مطبوعاتی به مخالفین خود پاسخ و هشدار داد ماده ۷۹ قانون مجازات عمومی، اختلالگران نظم عمومی و امنیت سرکوب خواهند شد. روز چهارم نخست وزیری هژیر، روحانیون تهران، قرآن بر سر به رهبری نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام در میدان بهارستان طی تظاهرات و سخنرانی، نمایندگان مجلس را مذمت کردند و خواستار عزل هژیر شدند. هژیر روز سوم تیرماه ۱۳۲۷ وزیران کابینه را به مجلس معرفی و برنامه خود را اعلام نمود. هنگام نطق او در لژ تماشاچیان مجلس تظاهرات شدیدی علیه او بر پا بود. در همین جلسه مکّی، حائری زاده، عبدالقدیر آزاد و رحیمیان درباره زد و خوردها علیه او اعلام جرم نمودند. با این وجود، برنامه و وزیران هژیر با ۸۸ رای موافق از ۹۶ رای به تصویب رسید. هژیر برای جلب توجه عامه و رد اتهامات مذهبی در اولین جلسه هیئت وزیران تصویبنامه ای مبنی بر ممنوعیت تهیه و فروش مشروبات الکلی در شهرهای مشهد، قم و شهرری صادر کرد. مخالفین او را به ظاهرسازی متهم نمودند.شاه در اواخر تیرماه ۱۳۲۷ قبل از حرکت برای بازدید رسمی از انگلستان از نمایندگان خواست دولت را تقویت و لوایح مجلس را تصویب نمایند.در غیاب شاه، عباس اسکندری و ناصرقلی اردلان نمایندگان مجلس، دولت هژیر را به علت سوء سیاست داخلی و خارجی و مسئله بحرین استیضاح کردند. هژیر طی پاسخی دندان شکن، تقاضای رای اعتماد کرد و مجلس با ۹۳ رای، دولتش را تایید نمود.
استعفای هژیر
...


کلمات دیگر: