کلمه جو
صفحه اصلی

ابوالقاسم بلخی

دانشنامه اسلامی

[ویکی فقه] کعبیه یکی از فرق معتزلی است که به پیروان عبدالله بن احمد بن محمود، معروف به ابوالقاسم بلخی گفته می شود. او از متکلمان مشهور معتزله بغداد به شمار می رود و به کعبی نیز معروف است. گفته شده «کعب» نام یکی از اجداد او می باشد و از این رو به کعبی منسوب شده است. البته باید گفت که به این گروه به اعتبار زادگاه بلخی، بلخیه نیز می گویند.
ابوالقاسم بلخی در بلخ متولد شد. اما اینکه آیا او در سال ۲۷۳ ق. متولد شده باشد جای تردید جدی وجود دارد؛ چرا که بلخی به همراه ناصر الحق، حسن بن علی بن حسن (م ۳۰۴ ق) از بزرگان زیدیه و ابو محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۲ ق.) از دانشمندان آن عصر، از مجالسان محمد بن زید (م. ۲۸۷ق.)، حاکم زیدی طبرستان بوده است. بلخی خودش سال شروع تالیف کتاب المقالات را ۲۷۹ق. ذکر کرده است. از این رو نمی توان تولد او را سال ۲۷۳ق. دانست. ابوالقاسم بلخی مدت زیادی از عمر خود را در بغداد گذراند. حتی وقتی به بلخ بازگشت با اساتید خود در بغداد نامه نگاری می کرد. او در بلخ بسیاری از مردم را به مذهب معتزلی هدایت کرد. بلخی در کلام، فقه، ادبیات و تفسیر از بزرگان عصر خود بود. او با بسیاری از دیگر عالمان و دانشمندان دوران خود مناظرات و مکاتبات علمی فراوان داشت.ابوالقاسم بلخی از لحاظ علمی شهرت بیشتری در بغداد نسبت به بلخ داشت و از جایگاه بالایی برخوردار بود ولی جایگاه بلخی در خراسان اینگونه نبود. او را مورد احترام قرار نمی دادند و حتی با او صحبت نمی کردند. گزارشاتی نیز از تکفیر او توسط بزرگان خراسان و ماوراء النهر وجود دارد. ابوالقاسم بلخی از لحاظ علمی و شخصیتی جایگاه والایی را در بین متکلمان عصر خود کسب کرده بود به گونه ای که جناب ابن ندیم، او را «رئیس اهل زمانه» معرفی می کند. او در مجالس علما و دانشمندان دارای عزت و جلالت فراوان بود. او پس از مدتی و استفاده از متکلمان معتزلی، به بلخ بازگشت بعد از عمری خدمت به کلام معتزلی، سرانجام در زمان مقتدر عباسی، در سال ۳۱۹ق. از دنیا رفت و در بلخ مدفون شد.
ابوالقاسم بلخی و دربار
بلخی سالیانی را در دربار زیدیان طبرستان به کتابت اشتغال داشته است. او مدتی کاتب محمد بن زید داعی (م. ۲۸۷ق.) بوده است. ابوالقاسم بلخی چند سالی نیز وزارت احمد بن سهل بن هاشم مروزی (از فرماندهان نظامی نصر بن احمد بن سامانی (۳۰۱- ۳۳۱ق.) را به عهده داشت. احمد بن سهل که به همراه تنی چند علیه او سر به قیام نهاده بودند، مدتی را در نیشابور حکمرانی کرد و سرانجام در مرو شکست خورد و پس از مدتها زندان، در سال ۳۰۷ق. از دنیا رفت. احمد بن سهل از ابوزید احمد بن سهل بلخی از عالمان بلخ خواست که وزارت او را بپذیرد. ابو زید بعد از عدم قبول این منصب کاتب فرمانده شد و ابوالقاسم بلخی وزارت را پذیرفت.
اساتید
ابوالقاسم بلخی از طبقه هشتم معتزله و از معتزلیان بغداد به شمار می رود. او سالیان درازی را در بغداد نزد بزرگان کلام اعتزالی دانش فرا گرفته که معروف ترین آنها ابوالحسین خیاط (م. ۳۰۰ق) است که بعد از او نیز ریاست معتزله بغداد را برعهده گرفت. ابوالحسین علی بن عیسی از دیگر اساتید بلخی به شمار می رود که به گفته خود او در محضرش شاگردی کرده است. آخرین استادی که برای بلخی نام برده شده ابو عثمان عسال است. او که در اصفهان زندگی می کرده از عالمان شهر اصفهان بوده که منزل او را مجمع اهل فضل گفته اند. احتمالا ابوالقاسم بلخی در مسافرت هایش بین بلخ - بغداد در اصفهان از محضر او استفاده می نموده است.درباره ابوالقاسم بلخی و ابوالحسین خیاط باید گفت که ابو علی جبایی (م. ۳۰۳ق.) از سران معتزله بصره، بلخی شاگرد را بر خیاط استاد، از لحاظ علمی ترجیح می داد.
شاگردان
...


کلمات دیگر: