تاریخ بلعمی

تاریخ بلعمی یا تاریخ نامه ترجمه ای است که ابوعلی محمد بن محمد بلعمی از کتاب تاریخ پیامبران و پادشاهان یا همان تاریخ طبری مشهور نوشتهٔ محمد جریر طبری ترتیب داده است. تاریخ آغاز ترجمه ۳۵۲ قمری/۳۴۲ خورشیدی بوده است. تاریخ طبری، تاریخ جهان از ابتدای آفرینش آدم تا آغاز سده چهارم هجری را به تفضیل بیان کرده است و تاریخ بلعمی، ترجمهٔ آزاد فارسی این کتاب به طور مختصر است.
بهار، محمدتقی (۱۳۸۴). سبک شناسی. دوم. تهران: امیرکبیر.
مجمل التواریخ و القصص. به تصحیح محمدتقی بهار. تهران. ۱۳۱۸.
نوایی، عبدالحسین (۱۳۷۵). متون تاریخی به زبان فارسی. تهران: سمت.
با توجه به تاریخ نوشته شدن این کتاب، می توان آن را پس از شاهنامه ابومنصوری، قدیمی ترین نثر فارسی دری دانست.
تاریخ بلعمی از کهن ترین نمونه های نثر پارسی است که همینک موجود است. شمار واژه های تازی در آن بسیار اندک است و سبک نثر آن بسیار ساده است و از واژه های دشوار و شعری در آن استفاده نشده است. همچنین به مانند زبان پهلوی، جمله های آن کوتاه است و نمونه هایی از تکرار فعل در آن به چشم می خورد. این از ویژگیهای بارز نثر مرسل سامانی است که نثر بلعمی نمایندهٔ آن است و نوشته های دوران ساسانی و حتی سنگ نبشته های دوره هخامنشی را به یاد می آورد.
سبک نگارش این کتاب هرچند که تا اندازه ای زیر تأثیر ترجمهٔ متن عربی است که خواه ناخواه در طرز اسلوب فارسی تأثیرگذار بوده است، اما برگردان کوشش کرده است که به جای واژگان عربی از واژه های فارسی بهره جوید و اسلوب فارسی را از دست ندهد. به همین خاطر این کتاب از کتابهای تاریخ بیهقی و کلیله و دمنه نصرالله منشی فارسی تر، ولی از مقدمهٔ شاهنامه ابومنصوری عربی تر است.

تاریخ بَلْعمی
ترجمۀ تاریخ طبری با کاهش و افزایش که به سرپرستی ابوعلی بلعمی و به فرمان نوح دوم سامانی به فارسی درآمده است. این اثر پس از مقدمۀ شاهنامۀ ابومنصوری ، کهن ترین متن فارسی دری به شمار می رود و نثر آن شیوا، دقیق و روان است . در هند و ایران به چاپ رسیده است (لکهنو ۱۲۹۱ق؛ تهران ۱۳۴۱ش). تصحیح جدید آن با نام تاریخنامۀ طبری به کوشش محمد روشن منتشر شده است (۱۳۶۶ش ). ترجمه هایی از آن به فرانسوی، عربی و ترکی در دست است.

[ویکی فقه] تاریخِ بَلْعَمی، کتابی به زبان فارسی در تاریخ عمومی اثر ابوعلی محمد بلعمی (د ۳۶۳ق/ ۹۷۴م) که در واقع، ترجمه و خلاصه ای است از تاریخ طبری اثر محمد بن جریر طبری (د ۳۱۰ق/ ۹۲۳م) است.
ابوعلی در ۳۵۲ ق به دستور منصور بن نوح سامانی ترجمۀ تاریخ طبری را آغاز کرد.
بخشها
تاریخ بلعمی را به لحاظ موضوع می توان به دو بخش کلی تقسیم کرد: بخش اول که با آغاز آفرینش عالَم شروع می شود و با داستان خلقت آدم، سرگذشت سلسلۀ پادشاهان در ایران و روم ، زندگی پیامبران الهی و آغاز مسیحیت ادامه می یابد و با پادشاهی یزدگرد شهریار پایان می پذیرد. در تألیف این بخش وقایع مهم، سلسله های پادشاهی و شخصیتها موردتوجه بوده است. بخش دوم با ذکر انساب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) آغاز می شود و دوران بعثت، هجرت، غزوه های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و اله و سلم)، خلفای راشدین، دورۀ بنی امیه و دوران عباسیان را در برمی گیرد. در این بخش، پس از هجرت پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) روش تألیف برخلاف بخش نخست، بر مبنای تسلسل سنوات (سالشمار) است و وقایع تاریخی سال به سال روایت می شود.
اهمیت تاریخ بلعمی
این کتاب هم از نظر تاریخی و هم از نظر ادبی ارزشی ویژه دارد. به لحاظ تاریخی بخش اول این کتاب از منابع مهم تاریخ اساطیری ایران به شمار می آید. برطبق مندرجات این بخش، دوران اساطیری با پادشاهی کیومرث آغاز می شود و با پادشاهی هوشنگ، طهمورث، جمشید، ضحاک و فریدون ادامه می یابد. می توان این بخش از تاریخ بلعمی را تاریخی توصیفی به شمار آورد که از مجموعۀ داده های فرهنگ شفاهی و کتبی مردم ایران فراهم آمده است. در بخش تاریخی نیز این کتاب از منابع عمدۀ تاریخ ساسانیان است. کریستن سن در تألیف کتاب ایران در زمان ساسانیان از این کتاب استفادۀ بسیار کرده است. بخش دوم کتاب از منابع درجۀ اول تاریخ اسلام محسوب می شود. وجود نسخه های خطی بسیار و ترجمه های متعدد از این کتاب در دوره های مختلف، بیانگر توجه به این اثر و گویای اهمیت آن در طول تاریخ اسلام است.
ارزش ادبی
...