[ویکی فقه] یکی از اقسام انتقام ، انتقام مذموم است .
انتقام اگر برخاسته از تعصب های جاهلانه، دشمنی های ناروا و همراه با تجاوز و تعدی باشد ناروا و مذموم است، زیرا در این انتقام ها نه تنها حقی احقاق نشده و ظلمی برطرف نمی گردد، بلکه خود موجب تضییع حقوق دیگران و منشأ ظلم و فساد خواهد گشت.انتقامی که در روایات و کتب اخلاقی از رذایل اخلاقی شمرده شده و مؤمنان از آن نهی شده اند همین قسم از انتقام است.
انتقام مذموم در قرآن
قرآن کریم در آیات متعدد به برخی از این گونه انتقام های ناروا اشاره کرده و انتقام گیرندگان را به شدت مذمت کرده است؛
← داستان ساحران فرعون
در صورتی که ظلم و بدی متوجه حقوق عموم بوده و گرفتن انتقام موجب جلوگیری از ظلم، فساد و ناامنی گردد اسلام گرفتن انتقام را لازم دانسته و بر آن تأکید کرده است؛ اما آن جا که حقوق فردی در میان است و گذشت از انتقام مفسده ای در پی ندارد اسلام عفو را از انتقام بهتر دانسته و کسانی را که از حقوق خویش بگذرند مستحق پاداش و اجر الهی دانسته است:«وجَزؤُا سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مِثلُها فَمَن عَفا و اَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَی اللّهِ... و لَمَن صَبَرَ و غَفَرَ اِنَّ ذلِکَ لَمِن عَزمِ الاُمور» در آیه ۱۲۶- ۱۲۷ سوره نحل نیز قرآن، پیامبر و مسلمانان را در برابر ستمی که مشرکان به آنان روا داشته اند به صبر و گذشت از انتقام فرامی خواند:«و اِن عاقَبتُم فَعاقِبوا بِمِثلِ ما عوقِبتُم بِهِ ولَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّبِرین واصبِر و ما صَبرُکَ اِلاّ بِاللّه...»بر پایه روایتی وقتی آیه فوق نازل شد پیامبر اکرم از مثله کردن مشرکان صرف نظر کرد و فرمود:صبر می کنم، صبر می کنم ؛ همچنین طبق روایات دیگر، با وجود این که اهل مکه به پیامبر بسیار ستم کردند و یاران آن حضرت نیز در روز فتح مکه شعار انتقام سر می دادند؛ ولی پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سخن از عفو و رحمت بر زبان آورد و خطاب به مردم مکه فرمود:«اذهبوا و أنتم طلقاء = بروید و همه شما آزادید». در روایات دیگر نیز آمده است که پیامبر هیچ گاه برای حق شخصی، از کسی انتقام نگرفت ، مگر این که محرمات الهی هتک می گردید. در آیه ۲۸ سوره مائده به سخن هابیل به برادرش قابیل اشاره شده که گفت:اگر تو برای کشتن من دست خود را دراز کنی من کار تو را تلافی نکرده و به سوی تو دست دراز نخواهم کرد:«لَئِن بَسَطتَ اِلَیَّ یَدَکَ لِتَقتُلَنی ما اَنَا بِباسِط یَدِیَ اِلَیکَ لاَِقتُلَکَ اِنّی اَخافُ اللّهَ رَبَّ العلَمین»و نیز در آیه ای دیگر از گذشت یوسف سخن به میان آورده که در کمال جوانمردی از ظلم برادران خویش گذشت کرد و نه تنها از آنان انتقام نگرفت، بلکه حتی حاضر به سرزنش آنان نیز نشد:«قالَ لا تَثریبَ عَلَیکُمُ الیَومَ یَغفِرُ اللّهُ لَکُم» اسلام نه تنها مؤمنان، را به عفو و گذشت از حق خویش فرا خوانده، بلکه گامی پیش تر نهاده و به مؤمنان سفارش می کند که بدی را با خوبی پاسخ دهند؛ نه با بدی:«لا تَستَوِی الحَسَنَةُ ولاَ السَّیِّئَةُ اِدفَع بِالَّتی هِیَ اَحسَنُ فَاِذا الَّذی بَینَکَ و بَینَهُ عَدوَةٌ کَاَنَّهُ ولِیٌّ حَمیم» براساس این آیه عفو از انتقام و پاسخ دادن بدی با نیکی موجب رفع کینه ها شده و در مواردی دشمنان سرسخت را به دوستانی بسیار مهربان تبدیل می کند ؛ اما در مقابل، گرفتن انتقام موجب تشدید دشمنی ها شده و گاه خسارات جبران ناپذیری را به فرد و اجتماع وارد می کند.در کتب روایی نیز ابواب گوناگونی به عفو از انتقام، فرونشاندن خشم و حلم و بردباری اختصاص یافته و در روایاتی پرشمار که در این ابواب آمده مؤمنان به گذشت از حقوق شخصی خویش و نگرفتن انتقام ترغیب و تشویق شده اند.
انتقام اگر برخاسته از تعصب های جاهلانه، دشمنی های ناروا و همراه با تجاوز و تعدی باشد ناروا و مذموم است، زیرا در این انتقام ها نه تنها حقی احقاق نشده و ظلمی برطرف نمی گردد، بلکه خود موجب تضییع حقوق دیگران و منشأ ظلم و فساد خواهد گشت.انتقامی که در روایات و کتب اخلاقی از رذایل اخلاقی شمرده شده و مؤمنان از آن نهی شده اند همین قسم از انتقام است.
انتقام مذموم در قرآن
قرآن کریم در آیات متعدد به برخی از این گونه انتقام های ناروا اشاره کرده و انتقام گیرندگان را به شدت مذمت کرده است؛
← داستان ساحران فرعون
در صورتی که ظلم و بدی متوجه حقوق عموم بوده و گرفتن انتقام موجب جلوگیری از ظلم، فساد و ناامنی گردد اسلام گرفتن انتقام را لازم دانسته و بر آن تأکید کرده است؛ اما آن جا که حقوق فردی در میان است و گذشت از انتقام مفسده ای در پی ندارد اسلام عفو را از انتقام بهتر دانسته و کسانی را که از حقوق خویش بگذرند مستحق پاداش و اجر الهی دانسته است:«وجَزؤُا سَیِّئَة سَیِّئَةٌ مِثلُها فَمَن عَفا و اَصلَحَ فَاَجرُهُ عَلَی اللّهِ... و لَمَن صَبَرَ و غَفَرَ اِنَّ ذلِکَ لَمِن عَزمِ الاُمور» در آیه ۱۲۶- ۱۲۷ سوره نحل نیز قرآن، پیامبر و مسلمانان را در برابر ستمی که مشرکان به آنان روا داشته اند به صبر و گذشت از انتقام فرامی خواند:«و اِن عاقَبتُم فَعاقِبوا بِمِثلِ ما عوقِبتُم بِهِ ولَئِن صَبَرتُم لَهُوَ خَیرٌ لِلصّبِرین واصبِر و ما صَبرُکَ اِلاّ بِاللّه...»بر پایه روایتی وقتی آیه فوق نازل شد پیامبر اکرم از مثله کردن مشرکان صرف نظر کرد و فرمود:صبر می کنم، صبر می کنم ؛ همچنین طبق روایات دیگر، با وجود این که اهل مکه به پیامبر بسیار ستم کردند و یاران آن حضرت نیز در روز فتح مکه شعار انتقام سر می دادند؛ ولی پیامبر (صلی الله علیه وآله وسلم) سخن از عفو و رحمت بر زبان آورد و خطاب به مردم مکه فرمود:«اذهبوا و أنتم طلقاء = بروید و همه شما آزادید». در روایات دیگر نیز آمده است که پیامبر هیچ گاه برای حق شخصی، از کسی انتقام نگرفت ، مگر این که محرمات الهی هتک می گردید. در آیه ۲۸ سوره مائده به سخن هابیل به برادرش قابیل اشاره شده که گفت:اگر تو برای کشتن من دست خود را دراز کنی من کار تو را تلافی نکرده و به سوی تو دست دراز نخواهم کرد:«لَئِن بَسَطتَ اِلَیَّ یَدَکَ لِتَقتُلَنی ما اَنَا بِباسِط یَدِیَ اِلَیکَ لاَِقتُلَکَ اِنّی اَخافُ اللّهَ رَبَّ العلَمین»و نیز در آیه ای دیگر از گذشت یوسف سخن به میان آورده که در کمال جوانمردی از ظلم برادران خویش گذشت کرد و نه تنها از آنان انتقام نگرفت، بلکه حتی حاضر به سرزنش آنان نیز نشد:«قالَ لا تَثریبَ عَلَیکُمُ الیَومَ یَغفِرُ اللّهُ لَکُم» اسلام نه تنها مؤمنان، را به عفو و گذشت از حق خویش فرا خوانده، بلکه گامی پیش تر نهاده و به مؤمنان سفارش می کند که بدی را با خوبی پاسخ دهند؛ نه با بدی:«لا تَستَوِی الحَسَنَةُ ولاَ السَّیِّئَةُ اِدفَع بِالَّتی هِیَ اَحسَنُ فَاِذا الَّذی بَینَکَ و بَینَهُ عَدوَةٌ کَاَنَّهُ ولِیٌّ حَمیم» براساس این آیه عفو از انتقام و پاسخ دادن بدی با نیکی موجب رفع کینه ها شده و در مواردی دشمنان سرسخت را به دوستانی بسیار مهربان تبدیل می کند ؛ اما در مقابل، گرفتن انتقام موجب تشدید دشمنی ها شده و گاه خسارات جبران ناپذیری را به فرد و اجتماع وارد می کند.در کتب روایی نیز ابواب گوناگونی به عفو از انتقام، فرونشاندن خشم و حلم و بردباری اختصاص یافته و در روایاتی پرشمار که در این ابواب آمده مؤمنان به گذشت از حقوق شخصی خویش و نگرفتن انتقام ترغیب و تشویق شده اند.
wikifeqh: انتقام_مذموم