متشابه

wikifeqh: اسم فاعل از باب تفاعل به معنای همگونی، هم سانی و همانندی میان دو چیز است. در المفردات فی غریب القرآن راغب اصفهانی چنین آمده است: «الشبه (بکسر الشین المشددة) و الشبه (بفتحها) و الشبیه، حقیقتها فی المماثلة من جهة الکیفیة کاللون و الطعم و العدالة و الظلم. و الشبهة هو ان لایتمیز احد الشیئین من الآخر لما بینهما من التشابه، عینا کان او معنا، قال تعالی: و اتوا به متشابها…».همه آیات قرآن ، از نظر بیان حقایق، فصاحت و بلاغت و اعجاز ، شبیه یکدیگرند؛ یعنی متشابه اند؛ چنان که در سوره زمر آیه ۲۳ آمده است: (کتابا متشابها مثانی…).
تعریف اصطلاحی
از نظر اصطلاحی، تعاریف بسیاری برای متشابه ذکر شده است؛ اما معنای مناسب با آیه ۷ سوره آل عمران برای متشابه عبارت است از آیاتی که مراد از آن ها روشن و قطعی نیست و تمییز داده نمی شود. به عبارت دیگر؛ محکمات ، آیات یک بعدی اند که مراد از آن ها معلوم است؛ مانند: (الله خالق کل شیء) ؛ ولی متشابهات، آیات چند بعدی و دارای محامل بسیارند و متشابهات با ارجاع به محکمات، در حکم محکم قرار می گیرند.بسیاری از محققان عقیده دارند متشابه دچار عدم وضوح معنا است؛ ولی محکم معنای روشنی دارد، راغب می گوید: «المحکم ما لاتعرض فیه شبهة لا من حیث اللفظ و لا من حیث المعنی، و المتشابه ما لاینبئ ظاهره عن المراد».
← برخی از تعاریف درباره متشابه
۱. کلمه متشابه در قرآن کریم چندین بار و به دو معنای اصطلاحی و لغوی به کار رفته است. برای معنای لغوی ، از آیات ۲۵ سوره بقره و ۲۳ سوره زمر ، و برای معنای اصطلاحی، از آیه ۷ سوره آل عمران می توان نام برد.۲. متشابه، آیه ای است که در افاده مدلول خود استقلال ندارد و با ارجاع به محکمات روشن خواهد شد؛ نه این که هیچ راهی برای فهم مدلول آن در دسترس نباشد.۳. محکم و متشابه، امری نسبی است؛ ممکن است آیه ای نسبت به شخصی محکم و نسبت به دیگری متشابه باشد.۴. امام هشتم علیه السّلام فرمودند: کسی که متشابه قرآن را به محکم آن رد کند، به راه راست هدایت یافته است.۵. بنابر آن چه گفته شد، در قرآن مجید آیه ای نداریم که هیچ گونه دسترسی به مراد واقعی اش نباشد، و آیات قرآنی یا بی واسطه محکمند (مانند خود محکمات) یا باواسطه (مانند متشابهات). اما حروف مقطعه در ابتدای برخی سوره ها، اصلا مدلول لفظی ندارند؛ لذا از مقسم محکم و متشابه خارجند.۶. در آیه ۱ سوره هود می فرماید: (کتاب احکمت آیاته) ؛ مراد از احکام، استوار و غیرقابل خلل و بطلان بودن کتاب (قرآن) است.۷. حکمت و فایده وجود متشابهات در قرآن می تواند یکی از امور ذیل باشد:ا) انس ذهن بشر به امور مادی و محسوس؛ به گونه ای که در مواجهه با آیاتی مانند: (یدالله فوق ایدیهم)، (ان ربک لبالمرصاد)، (الرحمان علی العرش استوی)، و (جاء ربک) ابتدا اوصاف و خواص اجسام به ذهن می آید و پس از تامل در آیاتی مانند (لیس کمثله شیء) معانی متبادر اولی از ذهن زائل می شود. به این ترتیب، نقص از طرف شنونده است، نه از کلام خداوند ؛ب) اگر همه آیات قرآن محکم بود، نیاز به تدبر و نظر دقیق به آن مرتفع می شد و فضل دانایان بر نادانان آشکار نمی شد. از این باب بوده است که بزرگانی فلسفه وجود متشابه در قرآن را رجوع به اهل بیت علیه السّلام و تمسک به ولایت و امامت دانسته اند؛ج) متشابهات سبب تازگی و سرزنده بودن قرآن برای همیشه است. سبب این که در هر عصری برای قرآن، تفسیر جدید نوشته می شود، همین وجود متشابهات است.
تعداد متشابهات در قرآن
...