[ویکی فقه] بِلَوْهَر و یوداسَف (یا «برلئام و یوزاف» و «برلعام و یواصاف» / بوذاسَف/ بوداسَف/ یوداسپ)، روایتی از زندگی بودا به زبان سانسکریت که در آن بلوهرِ زاهد، وی را با حقایق زندگی آشنا می کند.
این
روایت از منابعی همچون للیتا
ویستارا و بودچریتا برگرفته شده؛ و نوشته پیروان بودا در هند یا ایران است .
ترجمه های روایت بِلَوْهَر و یوداسَف
این روایت به بسیاری از زبان ها ترجمه و در اغلب کشور ها منتشر شده است. ظاهراً نخستین ترجمه آن به زبان خُتَنی، و سپس به زبانهای سغدی و پارتی بوده است. احتمالاً ترجمه پهلوی این داستان از سانسکریت، در دوره انوشیروان (سده ششم میلادی) انجام گرفته و مترجم یا نگارنده آن بُرزویه
طبیب بوده است. با این که تحریر پهلوی آن در دست نیست، بیش تر ترجمه های بعدی، مستقیم و غیرمستقیم، از آن گرفته شده است . ترجمه ترکی بسیار کهن این روایت رنگ
مانوی دارد و قطعه ای از آن (ماجرای برخورد شاهزاده بودی سیف با پیرمردی ناتوان) در تورفان
چین کشف شده، و لوکوک آن را منتشر کرده است . وی نسخه دیگری نیز منتشر کرده است که بخش دیگری از این داستان را دربر دارد و رادلف و الدنبرگ شرحی در باب آن نوشته اند . احتمالاً این برگردان، همانی باشد که به عنوان ترجمه قطعه هایی از داستان بوذاسف به
زبان اویغوری شناخته شده و در متون مانوی تورفان به
خط مانوی آمده است و همچنین شاید با آنچه قبلاً به عنوان ترجمه داستان به زبان ختنی گفته شد، بیگانه نباشد.
ترجمه سریانی این متن نیز از روی ترجمه پهلوی انجام گرفته است. دو ترجمه گرجی آن، یکی از روی ترجمه سریانی و دیگری از ترجمه پهلوی صورت گرفته است. در پاره ای مآخذ نیز به روایت گرجی
مسیحی دیگری اشاره شده که نسخه ای از آن در
بیت المقدس موجود و برگرفته از یک ترجمه عربی است که اینک موجود نیست و خود از ترجمه پهلوی گرفته شده بود . روایت
عبری این داستان به نام کتاب پسر پادشاه و عابد، در قرن سوم با نام زندگانی یوداسپ مقدس به گرجی ترجمه شده که از روی این متن، کتاب دیگری به نام خرد بَلْهَوْر نوشته شده است. درباره ترجمه های یونانی این داستان، نظریات گوناگونی وجود دارد و در منابع مختلف، هریک از ترجمه های پهلوی، عربی، گرجی و سریانی، مأخذ یکی از ترجمه های یونانی معرفی شده است. ظاهراً در آغاز
اسلام (پیش از ۱۶)،
راهبی یونانی به نام
یوحنا (یحیی) آن را به یونانی ترجمه کرده و با تغییراتی به صورت داستانی عیسوی درآورده است. با وجود این، هنوز پاره ای از عبارات و مصطلحات آن کاملاً با متن سانسکریت للیتا ویستارا مطابق است.
روایت یونانی از داستان بِلَوْهَر و یوداسَف
روایت یونانی داستان از این قرار است که
منجمان به یکی از پادشاهان هند خبر می دهند که پسر او «یوزاف» به
دین مسیحیت خواهد گروید. برای این که پسر با بینوایی و بیچارگی حیات
بشر آشنا نشود،
پدر او را در قصری زندانی می کند. ولی نقشه او با شکست مواجه می شود و شاهزاده مردم بیمار و نابینا و فرتوت را می بیند و
مرگ مردم را مشاهده می کند، و ازاین رو کم کم به اندیشه بیهودگی حیات می افتد تا این که
خداوند عابدی به نام بَرلَئام نزد وی می فرستد و شاهزاده به
دین مسیح می گرود. پدر به عبث می کوشد که او را از این کار بازدارد ولی شاهزاده از تاج و تخت درمی گذرد و پدر و مردم کشورش را نیز مسیحی می کند. درباره مترجم این روایت اختلاف نظر هست، و برخی نیز آن را اثری از سن ـ اُتیم لاژیوریت دانسته اند . مؤلفان وابسته به ] مسیحیان، در قرون متمادی، این روایت را اثری تاریخی، و دو قهرمان آن را دو قدّیس رواج دهنده مسیحیت در هند دانسته اند، به طوری که در ۱۵۸۳ میلادی نامشان در تذکره شهدای رومی نوشته شد و ۲۷ نوامبر، روز بزرگداشت آنان تعیین گردید. در سده یازدهم میلادی ترجمه یونانی داستان بلوهر
تهذیب و اصلاح گردید که بیش تر ترجمه های داستان زندگی بودا به زبانهای اروپایی مأخوذ از آن است. در این ترجمه ها که برای مسیحیان انجام گرفت، چارچوب و محتویات داستان، به صورتی متناسب با
دین مسیح درآمد.
دو ترجمه از این اثر، یکی به
ارمنی و دیگری به لاتین، مستقیماً از پهلوی، و دو ترجمه دیگر به لاتین، یکی در سده های ششم و هفتم میلادی بر پایه روایت یونانی و دیگری در سده دوازدهم میلادی، تحریر شد و از زبان
لاتین به زبانهای عمده اروپایی راه یافت. ترجمه عبری هم یک بار در سده های ششم و هفتم میلادی بر پایه روایت یونانی و بار دیگر در حدود ۵۹۶/ سده دوازدهم میلادی به قلم ابراهام بن حسدای/ چسدای از روی ترجمه عربی و با عنوان کتاب پسر پادشاه انجام گرفته است که روایت چندان دقیقی نیست . در سده شانزدهم میلادی این داستان بر پایه روایت عربی
نصرانی به حبشی ترجمه شد و همراه با ترجمه انگلیسی و دیباچه ای درباره تاریخ این داستان به قلم والیس باج در ۱۹۲۳ میلادی در کمبریج به چاپ رسید. ترجمه انگلیسی دیگری هم در ۱۹۱۴ به قلم ج. ر. وودوارد و ه. ماتین گی منتشر شد.
ترجمه های دیگر داستان بِلَوْهَر و یوداسَف
...
