[ویکی فقه] تَرجُمان یا مترجم ، کسانی بودند که کلمات و جملات را از زبانی به زبان دیگر برمی گرداند و نقش خاصی در روابط سرزمینهای عرب با دیگران داشتند.
اسناد و مکاتبات سیاسی و مالی سده سوم به بعد حاکی از آن است که مترجمان دوره عباسی به دیوانها وابسته بودند و مأموریت هایی می یافتند، از جمله سلام الترجمان که ظاهراً در این دوره به سد یأجوج و مأجوج در آسیای مرکزی سفر کرده بود. جهانگشایی های قدرتهای نظامی غیرعرب، بویژه ترکها، در سراسر نواحی شرقی و مرکزی دنیای اسلام در آن روزگار، حضور ترکی دانان را در دیوانها ضروری می کرد. طبری (۲۲۶ـ ۳۱۰) ضمن ذکر رویدادهای سال ۲۵۱، از گروهی در بغداد نام برده است که زبان ترکی می دانستند و از سوی خلیفه مستعین و فرماندهانش با سربازان ترک شورشی سخن می گفتند. در دوره آل بویه ، مسکویه در چند مورد از محمدبن ینال الترجمان یاد کرده است که رابط میان سپاهیان ترک و خلیفه متقی بود و در ۳۲۹ صاحب الشرطه (رئیس پلیس) بغداد شد. مترجمان همواره نقش مهمی در مناسبات سیاسی و بازرگانی دولتهای اسلامی با قدرتهای خارجی غیرمسلمان داشتند، اما اطلاعات به دست آمده درباره این موضوع، متعلق به دوره صلیبیان و بعد از آن است. در قرون میانه، این اصطلاح به صورت تُرجَمَن در زبان اسپانیایی به کار رفت و به شکل تُرسیمانی وارد لهجة والنسیایی شد واژة ترسیمانی در معاهداتی با دولتهای مسلمان شمال افریقا نیز به کار رفته است ارتباط میان دولتهای مسلمان و صلیبیون در کرانة خاوری مدیترانه نیز حضور مترجمان را ضروری می ساخت. در ۶۷۲/ ۱۲۷۳ـ۱۲۷۴، بیبرس اول و فرانکها به موجب قرارداد صلح ، در قاهره و در حضور ترجمانها و گواهان رسمی به انجام تعهدات رسمی خویش سوگند خوردند ( از مکاتبات سیاسی و قراردادهای تجاری میان ممالیک مصر و شام با شهرها و ایالتهای بازرگانی ایتالیا در قرون وسطا ، می توان آگاهیهایی درباره نقش مترجمان به دست آورد. در ۸۹۲ ـ۸۹۳/ ۱۴۸۷، قایِتبای برای انعقاد قرارداد میان لورنتسوی باشکوه و ممالیک، شخصی به نام مَلفوته (محمدبن محفوظ المغربی) را، به عنوان مترجم و طرف گفتگو، از قاهره به فلورانس فرستاد. در متن این معاهده حقوق مترجمان نیز ذکر شده است بیست سال بعد (۹۱۳/ ۱۵۰۷)، سلطان مملوک، تَغری بِردی ، معروف به ابن عبداللّه، را که مترجمی چند زبانه بود، برای مذاکره درباره قراردادی به ونیز اعزام کرد. تغری بردی، با وجود نام ترکی اش، احتمالاً نومسلمانی اسپانیولی بوده است. در این سند، عنوان تغری بردی، الترجمان لاِ بْوابِناالشَریفَة ذکر شده است.
مکاتبات سیاسی پادشاهی ممالیک
مکاتبات سیاسی پادشاهی ممالیک در گستره بین المللی انجام می گرفت. صبح الاعشی ، نوشتة ] در باب دبیری و کتابت، حاوی اطلاعات دقیقی درباره روند ترجمه در دیوان انشاست مثلاً هنگامی که نامه ای از شاهان سلسلة پالایولوگوس روم شرقی یا قدرتهای تجاری ایتالیا به دستشان می رسید. دو مترجم رسمیِ دوران سلطنت الملک الناصر فرج در ۸۱۴/ ۱۴۱۱ (شمس الدین صنقر و سیف الدین سودون) ترک بودند. کارگزاران دیوانی می توانستند برای خانهای مغول نامه هایی به زبان مغولی (به خط اویغوری) بفرستند. ابن فضل اللّه عُمَری (۷۰۰ـ۷۴۹) از منشیانی که در نیمة نخست سدة هشتم مسئول این مکاتبات بودند، نام برده است: أیتمش المحمَّدی، طایربُغا الناصری، ارغدلق التَّرْجُمان و به دنبال آنان قوصون الساقی در این زمان، هنگامی که از یکی از پسران تیمور نامه ای به فارسی خطاب به سلطان مملوک به مَلَطیه در آناطولی شرقی واقع در مرز امپراتوری عثمانی رسید، حاکم محلی آن را ترجمه کرد و متن ترجمه را همراه با اصل نامه به قاهره فرستاد. با وجود این، هنگامی که در ۶۸۲ فرستاده ای با نامه ای از پادشاه سیلان به قاهره آمد، هیچکس نتوانست آن را ترجمه کند و فرستاده، ناگزیر، اصل موضوع را تا حدی که خود می توانست، بیان کرد احتمالاً مأموران رابط یا مترجمانِ غیرعرب زبانِ دورة ممالیک از معمولترین نوع ترکی قپچاقی، از نظر قواعد دستوری و واژگان، که به خط عربی نوشته می شد و در اواخر دورة ایوبیان و روزگار ممالیک شکل گرفت (قرون ۷ـ۹) ، استفاده می کردند. اینان بتازگی از استپهای قپچاق یا چرکس آمده بودند. مشخص نیست چرکسهایی که تازه از قفقاز کوچانده شده بودند و احتمالاً ترکی نمی دانستند، چگونه از عهده یادگیری و درک این زبان بر می آمدند.
مترجمان در بندرهایی نظیر اسکندریه
حضور مترجمان در بندرهایی نظیر اسکندریه ــ که برای تجارت خارجی مناسب بودند و تجار اروپایی در آن فُندُق یا کارگاه داشتند ــ ضروری بود. تقریباً تمام معاملات تجاری با میانجیگری آن ها انجام می شد و برای این کار دستمزد کلانی می گرفتند، که اسباب نارضایتی تجار در آن روزها بود. ظاهراً این مترجمان را، که مسلمان، مسیحی یا یهودی بودند، مقامات محلی بندر تعیین می کردند. در برخی شهرها مترجم ویژه ای منصوب می شد تا از منافع قدرت خارجی خاصی حمایت کند. در مراکز زیارتیِ مسیحی نظیر اورشلیم نیز مترجمانی یافت می شدند.
مترجمان در دورة عثمانی
...
اسناد و مکاتبات سیاسی و مالی سده سوم به بعد حاکی از آن است که مترجمان دوره عباسی به دیوانها وابسته بودند و مأموریت هایی می یافتند، از جمله سلام الترجمان که ظاهراً در این دوره به سد یأجوج و مأجوج در آسیای مرکزی سفر کرده بود. جهانگشایی های قدرتهای نظامی غیرعرب، بویژه ترکها، در سراسر نواحی شرقی و مرکزی دنیای اسلام در آن روزگار، حضور ترکی دانان را در دیوانها ضروری می کرد. طبری (۲۲۶ـ ۳۱۰) ضمن ذکر رویدادهای سال ۲۵۱، از گروهی در بغداد نام برده است که زبان ترکی می دانستند و از سوی خلیفه مستعین و فرماندهانش با سربازان ترک شورشی سخن می گفتند. در دوره آل بویه ، مسکویه در چند مورد از محمدبن ینال الترجمان یاد کرده است که رابط میان سپاهیان ترک و خلیفه متقی بود و در ۳۲۹ صاحب الشرطه (رئیس پلیس) بغداد شد. مترجمان همواره نقش مهمی در مناسبات سیاسی و بازرگانی دولتهای اسلامی با قدرتهای خارجی غیرمسلمان داشتند، اما اطلاعات به دست آمده درباره این موضوع، متعلق به دوره صلیبیان و بعد از آن است. در قرون میانه، این اصطلاح به صورت تُرجَمَن در زبان اسپانیایی به کار رفت و به شکل تُرسیمانی وارد لهجة والنسیایی شد واژة ترسیمانی در معاهداتی با دولتهای مسلمان شمال افریقا نیز به کار رفته است ارتباط میان دولتهای مسلمان و صلیبیون در کرانة خاوری مدیترانه نیز حضور مترجمان را ضروری می ساخت. در ۶۷۲/ ۱۲۷۳ـ۱۲۷۴، بیبرس اول و فرانکها به موجب قرارداد صلح ، در قاهره و در حضور ترجمانها و گواهان رسمی به انجام تعهدات رسمی خویش سوگند خوردند ( از مکاتبات سیاسی و قراردادهای تجاری میان ممالیک مصر و شام با شهرها و ایالتهای بازرگانی ایتالیا در قرون وسطا ، می توان آگاهیهایی درباره نقش مترجمان به دست آورد. در ۸۹۲ ـ۸۹۳/ ۱۴۸۷، قایِتبای برای انعقاد قرارداد میان لورنتسوی باشکوه و ممالیک، شخصی به نام مَلفوته (محمدبن محفوظ المغربی) را، به عنوان مترجم و طرف گفتگو، از قاهره به فلورانس فرستاد. در متن این معاهده حقوق مترجمان نیز ذکر شده است بیست سال بعد (۹۱۳/ ۱۵۰۷)، سلطان مملوک، تَغری بِردی ، معروف به ابن عبداللّه، را که مترجمی چند زبانه بود، برای مذاکره درباره قراردادی به ونیز اعزام کرد. تغری بردی، با وجود نام ترکی اش، احتمالاً نومسلمانی اسپانیولی بوده است. در این سند، عنوان تغری بردی، الترجمان لاِ بْوابِناالشَریفَة ذکر شده است.
مکاتبات سیاسی پادشاهی ممالیک
مکاتبات سیاسی پادشاهی ممالیک در گستره بین المللی انجام می گرفت. صبح الاعشی ، نوشتة ] در باب دبیری و کتابت، حاوی اطلاعات دقیقی درباره روند ترجمه در دیوان انشاست مثلاً هنگامی که نامه ای از شاهان سلسلة پالایولوگوس روم شرقی یا قدرتهای تجاری ایتالیا به دستشان می رسید. دو مترجم رسمیِ دوران سلطنت الملک الناصر فرج در ۸۱۴/ ۱۴۱۱ (شمس الدین صنقر و سیف الدین سودون) ترک بودند. کارگزاران دیوانی می توانستند برای خانهای مغول نامه هایی به زبان مغولی (به خط اویغوری) بفرستند. ابن فضل اللّه عُمَری (۷۰۰ـ۷۴۹) از منشیانی که در نیمة نخست سدة هشتم مسئول این مکاتبات بودند، نام برده است: أیتمش المحمَّدی، طایربُغا الناصری، ارغدلق التَّرْجُمان و به دنبال آنان قوصون الساقی در این زمان، هنگامی که از یکی از پسران تیمور نامه ای به فارسی خطاب به سلطان مملوک به مَلَطیه در آناطولی شرقی واقع در مرز امپراتوری عثمانی رسید، حاکم محلی آن را ترجمه کرد و متن ترجمه را همراه با اصل نامه به قاهره فرستاد. با وجود این، هنگامی که در ۶۸۲ فرستاده ای با نامه ای از پادشاه سیلان به قاهره آمد، هیچکس نتوانست آن را ترجمه کند و فرستاده، ناگزیر، اصل موضوع را تا حدی که خود می توانست، بیان کرد احتمالاً مأموران رابط یا مترجمانِ غیرعرب زبانِ دورة ممالیک از معمولترین نوع ترکی قپچاقی، از نظر قواعد دستوری و واژگان، که به خط عربی نوشته می شد و در اواخر دورة ایوبیان و روزگار ممالیک شکل گرفت (قرون ۷ـ۹) ، استفاده می کردند. اینان بتازگی از استپهای قپچاق یا چرکس آمده بودند. مشخص نیست چرکسهایی که تازه از قفقاز کوچانده شده بودند و احتمالاً ترکی نمی دانستند، چگونه از عهده یادگیری و درک این زبان بر می آمدند.
مترجمان در بندرهایی نظیر اسکندریه
حضور مترجمان در بندرهایی نظیر اسکندریه ــ که برای تجارت خارجی مناسب بودند و تجار اروپایی در آن فُندُق یا کارگاه داشتند ــ ضروری بود. تقریباً تمام معاملات تجاری با میانجیگری آن ها انجام می شد و برای این کار دستمزد کلانی می گرفتند، که اسباب نارضایتی تجار در آن روزها بود. ظاهراً این مترجمان را، که مسلمان، مسیحی یا یهودی بودند، مقامات محلی بندر تعیین می کردند. در برخی شهرها مترجم ویژه ای منصوب می شد تا از منافع قدرت خارجی خاصی حمایت کند. در مراکز زیارتیِ مسیحی نظیر اورشلیم نیز مترجمانی یافت می شدند.
مترجمان در دورة عثمانی
...
wikifeqh: نقش_سیاسی_مترجمان