مترادف بخت : اختر، اقبال، دولت، سرنوشت، شانس، طالع، بهره، نصیب، قسمت، بختک، عبدالجنه، کابوس
بخت
مترادف بخت : اختر، اقبال، دولت، سرنوشت، شانس، طالع، بهره، نصیب، قسمت، بختک، عبدالجنه، کابوس
فارسی به انگلیسی
luck, fortune
chance, circumstance, fortune, hap, hazard, lot, luck, star
فارسی به عربی
حظ , فرصة , نعمة
مترادف و متضاد
اختر، اقبال، دولت، سرنوشت، شانس، طالع
بهره، نصیب، قسمت
بختک، عبدالجنه، کابوس
۱. اختر، اقبال، دولت، سرنوشت، شانس، طالع،
۲. بهره، نصیب، قسمت
۳. بختک، عبدالجنه، کابوس
تصادف، پا، فرصت، شانس، بخت، مجال
تقدیر، بخش، بخت، سرنوشت، فلک، نصیب و قسمت، قضا و قدر
طالع، سعادت، شانس، بخت، خوش بختی، اقبال، سعد کوفی، توفیق
طالع، دارایی، اتفاق افتادن، شانس، بخت، مال، خوش بختی، ثروت، بحی واقبال
فرهنگ فارسی
نصیب، شانس، اقبال، طالع
( اسم ) جانورکی است شبیه به ملخ .
نام پادشاهی جبار که پدر او نصر بود و بیت المقدس را ویران ساخت .
( اسم ) جانورکی است شبیه به ملخ .
نام پادشاهی جبار که پدر او نصر بود و بیت المقدس را ویران ساخت .
رتبۀ یک ورزشکار یا یک تیم ورزشی که براساس چارچوب معینی، پیش از آغاز مسابقات چندجانبۀ مهم، برای جدول مسابقات یا قرعه‌کشی و گروه‌بندی اعلام می‌شود متـ . بخت‌بندی 1seeding1
فرهنگ معین
(بَ ) ( اِ. ) طالع ، اقبال ، مجازاً زناشویی در مورد دختر یا زن .
لغت نامه دهخدا
بخت. [ ب َ ] ( معرب ، اِ ) حظ. ( نصاب الصبیان ) فارسی معرب است. ( از اقرب الموارد ). این کلمه را عرب از فارسیان گرفته است به معنای جد و حظ است. ( از المزهر سیوطی ) ( ناظم الاطباء ).
بخت.[ ب َ ] ( اِ ) بخش. قسمت. بهره. ( ناظم الاطباء ). و در اصل بخش بوده شین معجمه را بدل به تا کرده اند. ( از غیاث اللغات ) ( از آنندراج ). حصه. ( انجمن آرای ناصری ) ( فرهنگ رشیدی ). مقدر و نصیب. ( فرهنگ نظام ). صاحب آنندراج گوید از صفات بخت : بیدار، بلند، عالی ، برخوردار، جوان ، فرخ ، فرخنده ، فیروز، خجسته فال ، بزرگوار، فلک گیر، توانا، قوی ، گران ، مقبل ، رسا، چربدست ، تیره ، سیاه ، ظلمت آفرین ، شور، تلخ ، دندان خای ، برگشته ، برگردیده ، نگون ، واژگون ، دژم ، شوریده ، پریشان ، پریشان کار، پریشان روزگار، فرومایه ، بی سرمایه ، تباه ، ناتمام ، بد،بی اثر، سخت گیر، زمین گیر، زبون ، نافرمان ، ناشایست ، عنان تافته ، غنوده ، خوابیده ، خفته ، خوابناک ، خواب آلود،خواب رفته ، خواب زده ، گران خواب و شکسته است. ( از آنندراج ). || دولت. اقبال. یسار. عزت. ( فرهنگ شعوری ). سعادت. ( ناظم الاطباء ). شواهد ذیل برای کلمه ٔبخت از تداول شعرا و نویسندگان آورده می شود اما بعضی شواهد به همه معانی کلمه ایهام دارد :
بخت و دولت چو پیشکار تواند
نصرت و فتح ، پیشیارتو باد.
خویشتن خویش را بکوش تو یک لخت.
مرا نیز مروای فرخنده ای.
گو بشو مرده را ز گور انگیز.
بچنین جایگاه نگراید.
و بالا و تن تهم و نسبت کیانی.
ندانستم کزدور گواژه زندم بخت.
همان لشکر و گنج و مردی و تخت.
چو دینار خوار است بر چشم اوی.
بر آن بخت بیدار و تاج و نگین.
ز اسپان و مردان و نیروی دست.
بخت.[ ب َ ] ( اِ ) بخش. قسمت. بهره. ( ناظم الاطباء ). و در اصل بخش بوده شین معجمه را بدل به تا کرده اند. ( از غیاث اللغات ) ( از آنندراج ). حصه. ( انجمن آرای ناصری ) ( فرهنگ رشیدی ). مقدر و نصیب. ( فرهنگ نظام ). صاحب آنندراج گوید از صفات بخت : بیدار، بلند، عالی ، برخوردار، جوان ، فرخ ، فرخنده ، فیروز، خجسته فال ، بزرگوار، فلک گیر، توانا، قوی ، گران ، مقبل ، رسا، چربدست ، تیره ، سیاه ، ظلمت آفرین ، شور، تلخ ، دندان خای ، برگشته ، برگردیده ، نگون ، واژگون ، دژم ، شوریده ، پریشان ، پریشان کار، پریشان روزگار، فرومایه ، بی سرمایه ، تباه ، ناتمام ، بد،بی اثر، سخت گیر، زمین گیر، زبون ، نافرمان ، ناشایست ، عنان تافته ، غنوده ، خوابیده ، خفته ، خوابناک ، خواب آلود،خواب رفته ، خواب زده ، گران خواب و شکسته است. ( از آنندراج ). || دولت. اقبال. یسار. عزت. ( فرهنگ شعوری ). سعادت. ( ناظم الاطباء ). شواهد ذیل برای کلمه ٔبخت از تداول شعرا و نویسندگان آورده می شود اما بعضی شواهد به همه معانی کلمه ایهام دارد :
بخت و دولت چو پیشکار تواند
نصرت و فتح ، پیشیارتو باد.
رودکی.
با خردومند بی وفا بود این بخت خویشتن خویش را بکوش تو یک لخت.
رودکی.
لب بخت پیروز را خنده ای مرا نیز مروای فرخنده ای.
رودکی.
هرکه را بخت یارمند بودگو بشو مرده را ز گور انگیز.
خسروی.
تیزهش تا نیازماید بخت بچنین جایگاه نگراید.
دقیقی.
کرا بخت و شمشیر و دینار باشدو بالا و تن تهم و نسبت کیانی.
دقیقی.
جز این داشتم امید و جز آن داشتم الچخت ندانستم کزدور گواژه زندم بخت.
کسائی.
چو یزدان ترا فرهی داد و بخت همان لشکر و گنج و مردی و تخت.
فردوسی.
سر بخت بدخواه از خشم اوی چو دینار خوار است بر چشم اوی.
فردوسی.
بر او آفرین کو کند آفرین بر آن بخت بیدار و تاج و نگین.
فردوسی.
مرا هرچه باید به بخت تو هست ز اسپان و مردان و نیروی دست.
بخت . [ ب َ ] (اِ) نام جانورکی است شبیه به ملخ . (برهان قاطع) (فرهنگ رشیدی ). جانوری بود شبیه به ملخ . (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). جانوری شبیه ملخ اما بدون پر. (فرهنگ نظام ) :
دابه ٔ دیگر است بختش نام
چون بمیرد شود هوام و سوام .
|| شعوری در لسان العجم به این کلمه معنی عمود که گرز هم گویند داده و شعر ذیل را شاهد آورده است ، اما سخت پیداست که کلمه ٔ «لخت » را بخت خوانده است :
گرفته بخت را با قوت دست
حواله کرده بود آن پیل سرمست .
|| سیاهی را گویند که در خواب بر مردم افتد و آن را به عربی کابوس و عبدالجنه خوانند. (هفت قلزم ) (برهان قاطع). دیوی را گویند که در خواب آدمی را فروگیرد و در حقیقت آن مرضی است که ماده اش بلغم است یا غلبه ٔ سودا، و عوام گمان دیوی کرده اند و آنرا بخت و بختک و فرنجک گفته اند. (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). کابوس . (فرهنگ رشیدی ) . سستی اعصاب که در خواب طاری شخص شود و عوام خیال می کنند دیوی بر او افتاده نمی گذارد حرکت کند و نامهای دیگرش بینی گلی و بختک و فرنجک است و نام عربیش کابوس . (فرهنگ نظام ). ضبغطی . عبدالجنه .
دابه ٔ دیگر است بختش نام
چون بمیرد شود هوام و سوام .
آذری طوسی .
|| شعوری در لسان العجم به این کلمه معنی عمود که گرز هم گویند داده و شعر ذیل را شاهد آورده است ، اما سخت پیداست که کلمه ٔ «لخت » را بخت خوانده است :
گرفته بخت را با قوت دست
حواله کرده بود آن پیل سرمست .
؟
|| سیاهی را گویند که در خواب بر مردم افتد و آن را به عربی کابوس و عبدالجنه خوانند. (هفت قلزم ) (برهان قاطع). دیوی را گویند که در خواب آدمی را فروگیرد و در حقیقت آن مرضی است که ماده اش بلغم است یا غلبه ٔ سودا، و عوام گمان دیوی کرده اند و آنرا بخت و بختک و فرنجک گفته اند. (آنندراج ) (انجمن آرای ناصری ). کابوس . (فرهنگ رشیدی ) . سستی اعصاب که در خواب طاری شخص شود و عوام خیال می کنند دیوی بر او افتاده نمی گذارد حرکت کند و نامهای دیگرش بینی گلی و بختک و فرنجک است و نام عربیش کابوس . (فرهنگ نظام ). ضبغطی . عبدالجنه .
بخت . [ ب َ ] (معرب ، اِ) حظ. (نصاب الصبیان ) فارسی معرب است . (از اقرب الموارد). این کلمه را عرب از فارسیان گرفته است به معنای جد و حظ است . (از المزهر سیوطی ) (ناظم الاطباء).
بخت . [ ب ُ ] (اِ) پسر. (آنندراج ) (فرهنگ رشیدی ) (فرهنگ نظام ). || بنده . (آنندراج ) (فرهنگ رشیدی ). و بختیشوع بمعنی بنده ٔ عیسی . (فرهنگ رشیدی ). صاحب عیون الانباء در ذکر بختیشوع بن جرجیس گوید معنی بختیشوع عبدالمسیح است ، چه بخت در لغت سریانی بمعنی بنده و یشوع عیسی (ع ) است . || نجات داده .نجات یافته . رهایی داده . کلمه ٔ بختیشوع ، یعنی عیسی نجات داده . مرا بخت یعنی پروردگار نجات داده . یوشع بخت ؛ یوشع یا یسوع نجات داده . سبخت یا سیبخت یعنی سه نجات داده اند. چهاربخت یا صهاربخت ، یعنی چهار نجات داده اند. هفتان بخت ، هفتواد یعنی هفت نجات داده . کلمه ٔ بخت از بختن یا بوختن پهلوی است ، یعنی رهایی داد یا رستگار کرد یا رستگاری بخشید. (یادداشت مؤلف ). ترکیبات ذیل از این کلمه اسامی خاص بوده است اشخاص را:
- آذربخت ؛ رهانیده ٔ آتش : بنوجشنس بن آذربخت . (آثار الباقیه ).
- بخت ، عبادبن عمر کوفی . (از تاج العروس ).
- چهاربخت ؛نام یکی از برادران شیرویه که به دست او کشته شد. (از مجمل التواریخ والقصص ).
- خمرابخت ؛ بنت یزدانداد بنت انوشروان . (از فارسنامه ٔ ابن البلخی ص 25).
- دیرالبخت ؛ آبادی در دو فرسنگی دمشق . (یادداشت مؤلف ).
- سلطان بخت ؛ دختر ملک اشرف چوپانی . (یادداشت مؤلف ).
- سلمةبن بخت ؛ محدث است . (یادداشت مؤلف ).
- سی بخت ؛ (سه بخت ) مرزبان هجر به بحرین در عهد رسول (ص ). (یادداشت مؤلف ).
- عبدالوهاب بن بخت ؛ محدث است . (یادداشت مؤلف ).
- عطأبن بخت .تابعی است . (یادداشت مؤلف ).
- عیسی صهاربخت (چهار بخت ) ؛ ظاهراً از متقدمان اسماعیلیه است .
- عیشوبخت ؛ رئیسی نصارای ایرانی مائه ٔ هشتم میلادی . (یادداشت مؤلف ).
- فیروزبخت دخت ؛ و فیروزبن شاپور همه کار به رأی دختر کردی نام فیروزبخت دخت . (مجمل التواریخ و القصص ).
- یزدان بخت ؛رئیسی از مانویه معاصر مأمون خلیفه . (از آثار الباقیه ص 208 س 19).
بخت . [ ب ُ ] (اِخ ) نام پادشاهی جبار که پدر او نصر بود و بیت المقدس را ویران ساخت . نام پادشاهی ظالم که بیت المقدس را خراب کرد. (برهان قاطع). مخفف بخت النصر که پادشاهی معروف و ظالم بود. (فرهنگ ضیاء). بخت النصر. نام مخرب بیت المقدس که آن را به ضم اول بخت النرسی میخواندند و بخت النصر بصاد معرب و مقلوب نرسی است وبه این نام دو تن بوده اند اول بخت النرسی بزرگ از پادشاهان کلدانیون به نینوی و آن مردی عادل بوده ، دوم خراب کننده ٔ بیت المقدس است و ظالم بوده و در میانه ٔ این دو نفر دویست و چهل سال فاصله بوده ، ثانی را گویند مسخ شده است . (از آنندراج ) (از انجمن آرای ناصری ).و تفسیر بخت النصر بالعربیه عطارد مطلق (روضة المناظر). بخت نسر یعنی بنده ٔ بت که نسر نام داشت که آن راپیش آن بت گذاشته بودند و بدان بت منسوب گشت . (فرهنگ رشیدی ). جمعی از فرهنگ نویسان فارسی از لفظ بختنصر که نام پادشاه بابل خراب کننده ٔ بیت المقدس بوده لفظ بخت را علیحده نموده و معنی برای آن ساختند: 1- نام پادشاه مذکور، 2- بنده ، چه معنی بختنصر را بنده ٔ نصر که بتی بوده دانستند، اما بختنصر یک کلمه ای است که از زبان بابلی در زبان عبرانی توریت آمده از آنجا در عربی وارد شده و تنها بخت هم در فارسی و عربی استعمال نگشته است . (فرهنگ نظام ). و رجوع به بختنصر شود.
بخت . [ ب ُ ] (ع اِ) ج ِ بختی . (ناظم الاطباء). نوعی شتر. شتر خراسانی . و این کلمه از فارسی گرفته شده است . (المزهر سیوطی ). و برخی نیز آن را عربی دانسته اند. (از اقرب الموارد). شتر بزرگ قوی . شتران خراسانی . (فرهنگ رشیدی ). بختی یکی ازین شتران است . (فرهنگ رشیدی ). و رجوع به بختی شود.
بخت . [ب َ ] (ع مص ) زدن کسی را. (آنندراج ) (منتهی الارب ).
بخت .[ ب َ ] (اِ) بخش . قسمت . بهره . (ناظم الاطباء). و در اصل بخش بوده شین معجمه را بدل به تا کرده اند. (از غیاث اللغات ) (از آنندراج ). حصه . (انجمن آرای ناصری ) (فرهنگ رشیدی ). مقدر و نصیب . (فرهنگ نظام ). صاحب آنندراج گوید از صفات بخت : بیدار، بلند، عالی ، برخوردار، جوان ، فرخ ، فرخنده ، فیروز، خجسته فال ، بزرگوار، فلک گیر، توانا، قوی ، گران ، مقبل ، رسا، چربدست ، تیره ، سیاه ، ظلمت آفرین ، شور، تلخ ، دندان خای ، برگشته ، برگردیده ، نگون ، واژگون ، دژم ، شوریده ، پریشان ، پریشان کار، پریشان روزگار، فرومایه ، بی سرمایه ، تباه ، ناتمام ، بد،بی اثر، سخت گیر، زمین گیر، زبون ، نافرمان ، ناشایست ، عنان تافته ، غنوده ، خوابیده ، خفته ، خوابناک ، خواب آلود،خواب رفته ، خواب زده ، گران خواب و شکسته است . (از آنندراج ). || دولت . اقبال . یسار. عزت . (فرهنگ شعوری ). سعادت . (ناظم الاطباء). شواهد ذیل برای کلمه ٔبخت از تداول شعرا و نویسندگان آورده می شود اما بعضی شواهد به همه ٔ معانی کلمه ایهام دارد :
بخت و دولت چو پیشکار تواند
نصرت و فتح ، پیشیارتو باد.
با خردومند بی وفا بود این بخت
خویشتن خویش را بکوش تو یک لخت .
لب بخت پیروز را خنده ای
مرا نیز مروای فرخنده ای .
هرکه را بخت یارمند بود
گو بشو مرده را ز گور انگیز.
تیزهش تا نیازماید بخت
بچنین جایگاه نگراید.
کرا بخت و شمشیر و دینار باشد
و بالا و تن تهم و نسبت کیانی .
جز این داشتم امید و جز آن داشتم الچخت
ندانستم کزدور گواژه زندم بخت .
چو یزدان ترا فرهی داد و بخت
همان لشکر و گنج و مردی و تخت .
سر بخت بدخواه از خشم اوی
چو دینار خوار است بر چشم اوی .
بر او آفرین کو کند آفرین
بر آن بخت بیدار و تاج و نگین .
مرا هرچه باید به بخت تو هست
ز اسپان و مردان و نیروی دست .
به تخت آورم خواهران را ز بند
به بخت جهاندار شاه بلند.
برآید به بخت تو این کار زود
سخنهای بهرام باید شنود.
بسر آورد بخت پوده درخت
من بدین شادم و تو شادی سخت .
چو روز مرد شود تیره و بگردد بخت
هم او بدآمد خود بیند از بدآمد کار.
بخت و دولتش آن کار براند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 404).
نباید بد ایمن به بخت ارچه چیر
دو دولت نپاید به یکجای دیر.
بزرگانش گفتند کز بیش و کم
اگر بخت یاور بود نیست غم .
بهر شه بر از بخت چیر آن بود
که او در جهان شاه ایران بود.
هیچکس را به بخت فخری نیست
زانکه او جفت نیست با فرهنگ .
بخت آبی است گه خوش و گه شور
گاه تیره و سیاه و گاه چو زنگ .
سبب خشم بخت پیدا نیست
شکرش را جدا مدان ز شرنگ .
دانش آموز بخت را منگر
از دلت بخت کی زداید زنگ .
عدوی جاه ترا بخت چون نهاز شده
به پای خویش همی آردش سوی مسلخ .
بختی است مرین طایفه را کز گل ایشان
گر کوزه کنی آب شود خشک به کاریز.
آن بخت ندارند که ناخواسته یابند
چیز این دو سه تا شاعر بی مغز چو گشنیز.
گفت نام تو چیست ؟ گفتا بخت
گفت جایت کجاست ؟ گفتا تخت .
چو شاه جوانش جوان دید بخت
جوانبخت را خواند نزدیک تخت .
چه کند زورمند وارون بخت
بازوی بخت به که بازوی سخت .
اگر به هر سر مویت هنر دوصد باشد
هنر بکار نیاید چو بخت بد باشد.
چو دید آن خردمند درویش رنگ
که بنشست و برخاست بختش به جنگ .
دیدار شد میسر و بوس و کنار هم
از بخت شکر دارم و از روزگار هم .
ما آزموده ایم درین شهر بخت خویش
باید برون کشید ازین ورطه رخت خویش .
بخت گو روی کن و روی زمین لشکر گیر.
روزی من و بخت و غم و شادی باهم
کردیم سفر به ملک هستی ز عدم
چون نوسفران به نیمه ره بخت بخفت
شادی ره خود گرفت ، من ماندم و غم .
بختش یار است هرکه با یار بساخت
بر دارد کام هرکه با کار بساخت .
|| اختر. طالع. (برهان قاطع). طالع سعد. (فرهنگ شعوری ). کوکب . ستاره . برج طالع. (ناظم الاطباء) :
اگر گل کارد او صد برگ ابا زیتون ز بخت او
بر آن زیتون و آن گلبن بحاصل خنجک و خار است .
بزرگی به کوشش بود یا به بخت
که یابد جهاندار ازو تاج و تخت .
بدو گفت رو پیش هرمز بگوی
که بختت به برگشتن آورد روی .
بگفتش که بر من چه آمد ز بخت
بخاک اندر آمد سر تاج و تخت .
بکشتند یکسر بر آن رزمگاه
بیکبارگی تیره شد بخت شاه .
که بختش پس پشت او درنشست
از این تاختن باد ماندت به دست .
بسته ٔ خوابست بخت و خواب مرا غم
بست و بدریای انتظار برافکند.
چرخ بدی میکند سزای حزن اوست
بخت چرا بر من این همه حزن آورد.
دیده های بخت من بیدار بایستی کنون
تا بدیدی حال من بر حال من بگریستی .
سزد گر با من او همدم نباشد
ز کس بختم نبد زو هم نباشد.
حافظ ز خوبرویان بختت جز اینقدر نیست
گر نیستت رضائی حکم قضا بگردان .
|| اتفاق .شانس . پیشانی . آثاری که در خیر یا شر برای کسی حاصل آید. (ناظم الاطباء). اتفاق و اسباب نامعلوم . (فرهنگ نظام ) :
جهان شد بر آن دیوبچه سیاه
ز بخت سیامک هم از بخت شاه .
گیا رست با چند گونه درخت
به زیر اندر آمد سرانشان ز بخت .
امیدوار باد به تخت و ملک چنان
کامید چرخ پیر به بخت جوان اوست .
مرا ز بخت خود است این و خود عجب دارم
اگرجهان به چنین بخت برنمیگردد.
بوده سگ رمنده و اکنون به بخت من
شیرک شده است و گرگک و از هر دو بدترک .
- امثال :
خدا یک جوبخت بدهد .
هرجا که روی بخت تو با تست ای دل .
نه ما را این بخت است و نه شما را این کرم .
هیچ عروس سیاه بختی نیست که دو تا چهل روز سفیدبخت نباشد .
بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد
یا طاق فرود آید و یا قبله کج آید.
غلام بخت باش .
بختت را عوض کن .
بخت چون وارون شود پالوده دندان بشکند .
لگد به بخت خود میزند .
هرکسی را که بخت برگردد ...
|| زایچه ٔ ولادت . (ناظم الاطباء). فره . فر ایزدی شاهان ایران و آن را بصورت بره مجسم می کرده اند :
که بختش پس پشت او برنشست
ازین تاختن باد باشد به دست .
ولربما فات المراد و ما به
فوت ولکن ذاک بخت الطالب .
رجوع به مزدیسنا و ادب پارسی ص 420 چ 2 شود.
- بابخت ؛ دارای بخت : مرد بابخت ؛ مرزوق . (منتهی الارب ).
- بخت دندان خای ؛ طالع ناموافق و نامساعد. (ناظم الاطباء). به معنی آثار سعادت است و عموماً درخیر و شر استعمال می شود. (انجمن آرای ناصری ).
- بخت سبز ؛ طالع خوب :
در این بستانسرا سبز است از آن بخت حنا دایم
که مشت خون خود در دست و پای یار میریزد.
بخت سبزی ز خدا همچو حنا می خواهم
که بمالم رخ پرخون بکف پای کسی .
- بخت نر و ماده ؛ یعنی آن بخت که اقبال او را دوام و ثباتی نباشد. (شرفنامه ٔ منیری ).
- بخت سپهری ؛ بخت آسمانی . طالع آسمانی :
فرستاد نزدیک بهرام و گفت
که بخت سپهری ترا نیست جفت .
- بخت گمشده ؛ طالع از دست رفته :
تو عمر گمشده ٔ من به بوسه بازآور
که بخت گمشده ٔ من زمانه بازآورد.
- بخت وارون ؛ بخت واژگون :
گمان برد کز بخت وارون برست
نشد بخت وارون از آن یک بدست .
ندانم بخت را با من چه کین است
به که نالم به که زین بخت وارون .
- بدبخت ؛ که بخت نامساعد دارد. بیچاره . رجوع به ترکیب بخت نامساعد شود :
میان دوکس جنگ چون آتش است
سخن چین بدبخت هیزم کش است .
بدبخت کسی که سر بتابد
زین در که دری دگر نیابد.
بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد
یا طاق فرودآید و یا قبله کج آید.
- برگشته بخت ؛ که بخت و طالع از وی روی تابد. بدبخت . رجوع به برگشته بخت شود :
یکی گوش کودک بمالید سخت
که ای بوالعجب گوی برگشته بخت .
چو برگشته بختی درافتد به بند
از او نیک بختان بگیرند پند.
که آن ناجوانمرد برگشته بخت
که تابوت بینم منش جای تخت .
- بی بخت ؛ که بخت ندارد. بی دولت : رجل مخاوف ؛ مرد بی بخت و روزی . (منتهی الارب ). مخروق ؛ مرد بی بخت که مال بدستش نیاید. (منتهی الارب ).
- بیداربخت ؛ که بخت موافق دارد. که دولت یار است . با اقبال مساعد :
چو رفتند شاهان بیداربخت
ترا باد جاوید دیهیم و تخت .
پس از آفرین پیر بیداربخت
چنین گفت با صاحب تاج و تخت .
- پیروزبخت ؛ که بخت مساعد و غالب دارد. که از لحاظ بخت پیروز است . خوشبخت :
شه از مهر فرزند پیروزبخت
در گنج بگشاد و بر شد به تخت .
اشارت کند تا رقیبان تخت
بسازند با شاه پیروزبخت .
اگرچه ز شاهان پیروزبخت
جز او کس نیامد سزاوار تخت .
- تنگ بخت ؛کم نصیب . کم بهر. کم بخت . که بخت تنگ و نامساعد دارد :
مگر تنگ بختت فراموش شد
چو دستت در آغوش آغوش شد.
- تیره بخت ؛ تاریک بخت . رجوع به تیره بخت شود :
چه خوشتر بود آنکه با تیره بخت
سخن خوش بگوید خداوند تخت .
یکی را چنین تیره بخت آفرید
یکی را سزاوار تخت آفرید.
مکن ز گردش گیتی شکایت ای درویش
که تیره بختی اگر هم برین نسق مردی .
- جوان بخت ؛ که اقبال جوان و موافق دارد :
جوان بخت را خواند نزدیک تخت .
که دولت پناها جوانبخت باش
همه ساله با افسر و تخت باش .
جوان و جوانبخت و روشن ضمیر.
- خوش بخت ؛ با بخت مساعد. رجوع به خوشبخت شود.
- دژم بخت ؛ تیره بخت .
- سپیدبخت ؛ خوش اقبال ، خوش طالع.
- سیاه بخت ؛ تیره بخت .
- سیه بخت ؛ سیاه بخت .
- شوربخت ؛ با بخت نامساعد و آشفته . رجوع به شوربخت شود :
دگر پادشاهی که از تاج و تخت
بدرویشی افتد شود شوربخت .
چو مستی درآمد بر آن شوربخت .
یکی گفت بر مردم شوربخت
ز بابل رسد جادوئیهای سخت .
شوربختان به آرزو خواهند
مقبلان را زوال نعمت و جاه .
- شوریده بخت ؛ با اقبال نامساعد :
چه رند پریشان شوریده بخت
چه زاهد که بر خود کند کار سخت .
رجوع به شوریده بخت شود.
- فرخنده بخت ؛ با طالع فرخ . با بخت فرخ :
خنک هوشیاران فرخنده بخت
که پیش از دهل زن ببندند رخت .
رجوع به فرخنده بخت شود.
- فیروزبخت ؛ پیروزبخت . رجوع به پیروزبخت شود.
- کوربخت ؛ بی دولت . بی طالع :
کنند این و آن خوش دگرباره دل
وی اندر میان کور بخت و خجل .
رجوع به کوربخت شود.
- گشته بخت ؛ برگشته بخت . رجوع به برگشته بخت شود.
- نوبخت ؛ نودولت . با اقبال نو.
- نگون بخت ؛ برگشته بخت :
بخور ای نیک سیرت سره مرد
کان نگون بخت گرد کرد و نخورد.
شبی مست شدآتشی برفروخت
نگون بخت کالیو خرمن بسوخت .
سوار نگون بخت بی راهرو
پیاده برد زو به رفتن گرو.
رجوع به نگون بخت شود.
- نگونساربخت ؛ نگون بخت :
مکن خواجه بر خویشتن کار سخت
که بدخوی باشد نگونساربخت .
- نیکبخت ؛ نیک طالع. نیک اقبال . خوشبخت :
چنان شهریاری خداوند تخت
جهاندار نیک اختر و نیک بخت .
چنین گفت موبد که ای نیکبخت
گرانی به مردان بود تاج و تخت .
به فیروزرایی شه نیکبخت .
جدا از پی خسرو نیک بخت
بساط زر افکند بالای تخت .
که ای نیک بخت این نه شکل من است
ولیکن قلم در کف دشمن است .
اتابک محمد شه نیکبخت .
گفتم ای خواجه گر تو بدبختی
مردم نیک بخت را چه گناه .
بلی چون نیک بختی گنج یابد
اگر پنهان ندارد رنج یابد.
- وارون بخت ؛ وارونه بخت . واژگون بخت . باژگون بخت :
چه کند زورمند وارون بخت
بازوی بخت به که بازوی سخت .
- هشیاربخت ؛ بیداربخت .
|| در تداول عامه ، شوی . شوهر.زوج . مجازاً، در شوهر استعمال شود. (فرهنگ نظام ). گاهی در زوجه هم استعمال شود: خدا سایه ٔ بختت را از سرت کم نکند.
- به خانه ٔ بخت رفتن ؛ شوهر کردن .
- بخت بخت اول است ؛ یعنی برای زن شوهر اول بهتر است . (فرهنگ نظام ).
- بختی سواره ؛ شویی که زود پیدا شود دختری را (و این در دعا گویند). (یادداشت مؤلف ).
- دم بخت بودن [ دختر ] ؛ هنگام شوی کردن او رسیده بودن .
- زن دوبخته ؛ زنی که دو شوی کرده باشد. خلاف یک بخته .
بخت و دولت چو پیشکار تواند
نصرت و فتح ، پیشیارتو باد.
رودکی .
با خردومند بی وفا بود این بخت
خویشتن خویش را بکوش تو یک لخت .
رودکی .
لب بخت پیروز را خنده ای
مرا نیز مروای فرخنده ای .
رودکی .
هرکه را بخت یارمند بود
گو بشو مرده را ز گور انگیز.
خسروی .
تیزهش تا نیازماید بخت
بچنین جایگاه نگراید.
دقیقی .
کرا بخت و شمشیر و دینار باشد
و بالا و تن تهم و نسبت کیانی .
دقیقی .
جز این داشتم امید و جز آن داشتم الچخت
ندانستم کزدور گواژه زندم بخت .
کسائی .
چو یزدان ترا فرهی داد و بخت
همان لشکر و گنج و مردی و تخت .
فردوسی .
سر بخت بدخواه از خشم اوی
چو دینار خوار است بر چشم اوی .
فردوسی .
بر او آفرین کو کند آفرین
بر آن بخت بیدار و تاج و نگین .
فردوسی .
مرا هرچه باید به بخت تو هست
ز اسپان و مردان و نیروی دست .
فردوسی .
به تخت آورم خواهران را ز بند
به بخت جهاندار شاه بلند.
فردوسی .
برآید به بخت تو این کار زود
سخنهای بهرام باید شنود.
فردوسی .
بسر آورد بخت پوده درخت
من بدین شادم و تو شادی سخت .
عنصری .
چو روز مرد شود تیره و بگردد بخت
هم او بدآمد خود بیند از بدآمد کار.
ابوحنیفه اسکافی .
بخت و دولتش آن کار براند. (تاریخ بیهقی چ ادیب ص 404).
نباید بد ایمن به بخت ارچه چیر
دو دولت نپاید به یکجای دیر.
اسدی .
بزرگانش گفتند کز بیش و کم
اگر بخت یاور بود نیست غم .
اسدی .
بهر شه بر از بخت چیر آن بود
که او در جهان شاه ایران بود.
اسدی .
هیچکس را به بخت فخری نیست
زانکه او جفت نیست با فرهنگ .
ناصرخسرو.
بخت آبی است گه خوش و گه شور
گاه تیره و سیاه و گاه چو زنگ .
ناصرخسرو.
سبب خشم بخت پیدا نیست
شکرش را جدا مدان ز شرنگ .
ناصرخسرو.
دانش آموز بخت را منگر
از دلت بخت کی زداید زنگ .
ناصرخسرو.
عدوی جاه ترا بخت چون نهاز شده
به پای خویش همی آردش سوی مسلخ .
سوزنی .
بختی است مرین طایفه را کز گل ایشان
گر کوزه کنی آب شود خشک به کاریز.
سوزنی .
آن بخت ندارند که ناخواسته یابند
چیز این دو سه تا شاعر بی مغز چو گشنیز.
سوزنی .
گفت نام تو چیست ؟ گفتا بخت
گفت جایت کجاست ؟ گفتا تخت .
نظامی .
چو شاه جوانش جوان دید بخت
جوانبخت را خواند نزدیک تخت .
نظامی .
چه کند زورمند وارون بخت
بازوی بخت به که بازوی سخت .
سعدی (گلستان ).
اگر به هر سر مویت هنر دوصد باشد
هنر بکار نیاید چو بخت بد باشد.
سعدی .
چو دید آن خردمند درویش رنگ
که بنشست و برخاست بختش به جنگ .
سعدی .
دیدار شد میسر و بوس و کنار هم
از بخت شکر دارم و از روزگار هم .
حافظ.
ما آزموده ایم درین شهر بخت خویش
باید برون کشید ازین ورطه رخت خویش .
حافظ.
بخت گو روی کن و روی زمین لشکر گیر.
حافظ.
روزی من و بخت و غم و شادی باهم
کردیم سفر به ملک هستی ز عدم
چون نوسفران به نیمه ره بخت بخفت
شادی ره خود گرفت ، من ماندم و غم .
یغما.
بختش یار است هرکه با یار بساخت
بر دارد کام هرکه با کار بساخت .
؟
|| اختر. طالع. (برهان قاطع). طالع سعد. (فرهنگ شعوری ). کوکب . ستاره . برج طالع. (ناظم الاطباء) :
اگر گل کارد او صد برگ ابا زیتون ز بخت او
بر آن زیتون و آن گلبن بحاصل خنجک و خار است .
خسروی .
بزرگی به کوشش بود یا به بخت
که یابد جهاندار ازو تاج و تخت .
فردوسی .
بدو گفت رو پیش هرمز بگوی
که بختت به برگشتن آورد روی .
فردوسی .
بگفتش که بر من چه آمد ز بخت
بخاک اندر آمد سر تاج و تخت .
فردوسی .
بکشتند یکسر بر آن رزمگاه
بیکبارگی تیره شد بخت شاه .
فردوسی .
که بختش پس پشت او درنشست
از این تاختن باد ماندت به دست .
فردوسی .
بسته ٔ خوابست بخت و خواب مرا غم
بست و بدریای انتظار برافکند.
خاقانی .
چرخ بدی میکند سزای حزن اوست
بخت چرا بر من این همه حزن آورد.
خاقانی .
دیده های بخت من بیدار بایستی کنون
تا بدیدی حال من بر حال من بگریستی .
خاقانی .
سزد گر با من او همدم نباشد
ز کس بختم نبد زو هم نباشد.
نظامی .
حافظ ز خوبرویان بختت جز اینقدر نیست
گر نیستت رضائی حکم قضا بگردان .
حافظ.
|| اتفاق .شانس . پیشانی . آثاری که در خیر یا شر برای کسی حاصل آید. (ناظم الاطباء). اتفاق و اسباب نامعلوم . (فرهنگ نظام ) :
جهان شد بر آن دیوبچه سیاه
ز بخت سیامک هم از بخت شاه .
فردوسی .
گیا رست با چند گونه درخت
به زیر اندر آمد سرانشان ز بخت .
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 1 ص 4 بیت 53).
امیدوار باد به تخت و ملک چنان
کامید چرخ پیر به بخت جوان اوست .
خاقانی .
مرا ز بخت خود است این و خود عجب دارم
اگرجهان به چنین بخت برنمیگردد.
خاقانی .
بوده سگ رمنده و اکنون به بخت من
شیرک شده است و گرگک و از هر دو بدترک .
خاقانی .
- امثال :
خدا یک جوبخت بدهد .
هرجا که روی بخت تو با تست ای دل .
نه ما را این بخت است و نه شما را این کرم .
هیچ عروس سیاه بختی نیست که دو تا چهل روز سفیدبخت نباشد .
بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد
یا طاق فرود آید و یا قبله کج آید.
؟
غلام بخت باش .
بختت را عوض کن .
بخت چون وارون شود پالوده دندان بشکند .
لگد به بخت خود میزند .
هرکسی را که بخت برگردد ...
|| زایچه ٔ ولادت . (ناظم الاطباء). فره . فر ایزدی شاهان ایران و آن را بصورت بره مجسم می کرده اند :
که بختش پس پشت او برنشست
ازین تاختن باد باشد به دست .
فردوسی .
ولربما فات المراد و ما به
فوت ولکن ذاک بخت الطالب .
(از سندبادنامه ص 55).
رجوع به مزدیسنا و ادب پارسی ص 420 چ 2 شود.
- بابخت ؛ دارای بخت : مرد بابخت ؛ مرزوق . (منتهی الارب ).
- بخت دندان خای ؛ طالع ناموافق و نامساعد. (ناظم الاطباء). به معنی آثار سعادت است و عموماً درخیر و شر استعمال می شود. (انجمن آرای ناصری ).
- بخت سبز ؛ طالع خوب :
در این بستانسرا سبز است از آن بخت حنا دایم
که مشت خون خود در دست و پای یار میریزد.
صائب .
بخت سبزی ز خدا همچو حنا می خواهم
که بمالم رخ پرخون بکف پای کسی .
صائب .
- بخت نر و ماده ؛ یعنی آن بخت که اقبال او را دوام و ثباتی نباشد. (شرفنامه ٔ منیری ).
- بخت سپهری ؛ بخت آسمانی . طالع آسمانی :
فرستاد نزدیک بهرام و گفت
که بخت سپهری ترا نیست جفت .
فردوسی .
- بخت گمشده ؛ طالع از دست رفته :
تو عمر گمشده ٔ من به بوسه بازآور
که بخت گمشده ٔ من زمانه بازآورد.
- بخت وارون ؛ بخت واژگون :
گمان برد کز بخت وارون برست
نشد بخت وارون از آن یک بدست .
ابوشکور.
ندانم بخت را با من چه کین است
به که نالم به که زین بخت وارون .
لبیبی .
- بدبخت ؛ که بخت نامساعد دارد. بیچاره . رجوع به ترکیب بخت نامساعد شود :
میان دوکس جنگ چون آتش است
سخن چین بدبخت هیزم کش است .
سعدی .
بدبخت کسی که سر بتابد
زین در که دری دگر نیابد.
سعدی .
بدبخت اگر مسجد آدینه بسازد
یا طاق فرودآید و یا قبله کج آید.
؟
- برگشته بخت ؛ که بخت و طالع از وی روی تابد. بدبخت . رجوع به برگشته بخت شود :
یکی گوش کودک بمالید سخت
که ای بوالعجب گوی برگشته بخت .
سعدی .
چو برگشته بختی درافتد به بند
از او نیک بختان بگیرند پند.
سعدی .
که آن ناجوانمرد برگشته بخت
که تابوت بینم منش جای تخت .
سعدی .
- بی بخت ؛ که بخت ندارد. بی دولت : رجل مخاوف ؛ مرد بی بخت و روزی . (منتهی الارب ). مخروق ؛ مرد بی بخت که مال بدستش نیاید. (منتهی الارب ).
- بیداربخت ؛ که بخت موافق دارد. که دولت یار است . با اقبال مساعد :
چو رفتند شاهان بیداربخت
ترا باد جاوید دیهیم و تخت .
نظامی .
پس از آفرین پیر بیداربخت
چنین گفت با صاحب تاج و تخت .
نظامی .
- پیروزبخت ؛ که بخت مساعد و غالب دارد. که از لحاظ بخت پیروز است . خوشبخت :
شه از مهر فرزند پیروزبخت
در گنج بگشاد و بر شد به تخت .
نظامی .
اشارت کند تا رقیبان تخت
بسازند با شاه پیروزبخت .
نظامی .
اگرچه ز شاهان پیروزبخت
جز او کس نیامد سزاوار تخت .
نظامی .
- تنگ بخت ؛کم نصیب . کم بهر. کم بخت . که بخت تنگ و نامساعد دارد :
مگر تنگ بختت فراموش شد
چو دستت در آغوش آغوش شد.
سعدی .
- تیره بخت ؛ تاریک بخت . رجوع به تیره بخت شود :
چه خوشتر بود آنکه با تیره بخت
سخن خوش بگوید خداوند تخت .
فردوسی .
یکی را چنین تیره بخت آفرید
یکی را سزاوار تخت آفرید.
فردوسی .
مکن ز گردش گیتی شکایت ای درویش
که تیره بختی اگر هم برین نسق مردی .
سعدی .
- جوان بخت ؛ که اقبال جوان و موافق دارد :
جوان بخت را خواند نزدیک تخت .
نظامی .
که دولت پناها جوانبخت باش
همه ساله با افسر و تخت باش .
نظامی .
جوان و جوانبخت و روشن ضمیر.
سعدی .
- خوش بخت ؛ با بخت مساعد. رجوع به خوشبخت شود.
- دژم بخت ؛ تیره بخت .
- سپیدبخت ؛ خوش اقبال ، خوش طالع.
- سیاه بخت ؛ تیره بخت .
- سیه بخت ؛ سیاه بخت .
- شوربخت ؛ با بخت نامساعد و آشفته . رجوع به شوربخت شود :
دگر پادشاهی که از تاج و تخت
بدرویشی افتد شود شوربخت .
اسدی .
چو مستی درآمد بر آن شوربخت .
نظامی .
یکی گفت بر مردم شوربخت
ز بابل رسد جادوئیهای سخت .
نظامی .
شوربختان به آرزو خواهند
مقبلان را زوال نعمت و جاه .
سعدی .
- شوریده بخت ؛ با اقبال نامساعد :
چه رند پریشان شوریده بخت
چه زاهد که بر خود کند کار سخت .
سعدی .
رجوع به شوریده بخت شود.
- فرخنده بخت ؛ با طالع فرخ . با بخت فرخ :
خنک هوشیاران فرخنده بخت
که پیش از دهل زن ببندند رخت .
سعدی .
رجوع به فرخنده بخت شود.
- فیروزبخت ؛ پیروزبخت . رجوع به پیروزبخت شود.
- کوربخت ؛ بی دولت . بی طالع :
کنند این و آن خوش دگرباره دل
وی اندر میان کور بخت و خجل .
سعدی .
رجوع به کوربخت شود.
- گشته بخت ؛ برگشته بخت . رجوع به برگشته بخت شود.
- نوبخت ؛ نودولت . با اقبال نو.
- نگون بخت ؛ برگشته بخت :
بخور ای نیک سیرت سره مرد
کان نگون بخت گرد کرد و نخورد.
سعدی (گلستان ).
شبی مست شدآتشی برفروخت
نگون بخت کالیو خرمن بسوخت .
سعدی .
سوار نگون بخت بی راهرو
پیاده برد زو به رفتن گرو.
سعدی .
رجوع به نگون بخت شود.
- نگونساربخت ؛ نگون بخت :
مکن خواجه بر خویشتن کار سخت
که بدخوی باشد نگونساربخت .
سعدی .
- نیکبخت ؛ نیک طالع. نیک اقبال . خوشبخت :
چنان شهریاری خداوند تخت
جهاندار نیک اختر و نیک بخت .
فردوسی .
چنین گفت موبد که ای نیکبخت
گرانی به مردان بود تاج و تخت .
فردوسی .
به فیروزرایی شه نیکبخت .
نظامی .
جدا از پی خسرو نیک بخت
بساط زر افکند بالای تخت .
نظامی .
که ای نیک بخت این نه شکل من است
ولیکن قلم در کف دشمن است .
سعدی .
اتابک محمد شه نیکبخت .
سعدی .
گفتم ای خواجه گر تو بدبختی
مردم نیک بخت را چه گناه .
سعدی .
بلی چون نیک بختی گنج یابد
اگر پنهان ندارد رنج یابد.
جامی .
- وارون بخت ؛ وارونه بخت . واژگون بخت . باژگون بخت :
چه کند زورمند وارون بخت
بازوی بخت به که بازوی سخت .
سعدی .
- هشیاربخت ؛ بیداربخت .
|| در تداول عامه ، شوی . شوهر.زوج . مجازاً، در شوهر استعمال شود. (فرهنگ نظام ). گاهی در زوجه هم استعمال شود: خدا سایه ٔ بختت را از سرت کم نکند.
- به خانه ٔ بخت رفتن ؛ شوهر کردن .
- بخت بخت اول است ؛ یعنی برای زن شوهر اول بهتر است . (فرهنگ نظام ).
- بختی سواره ؛ شویی که زود پیدا شود دختری را (و این در دعا گویند). (یادداشت مؤلف ).
- دم بخت بودن [ دختر ] ؛ هنگام شوی کردن او رسیده بودن .
- زن دوبخته ؛ زنی که دو شوی کرده باشد. خلاف یک بخته .
فرهنگ عمید
۱. بهره، نصیب.
۲. طالع، اقبال، شانس.
۲. طالع، اقبال، شانس.
دانشنامه عمومی
(گنابادی) بَخْت؛ آینده، امید، سرنوشت. || در آیین گبری، نام ستاره ای که با تولد هر نوزاد متولد می شود و با مرگ او بی سو می شود و می میرد.
دانشنامه آزاد فارسی
بَخْت
اصطلاح فلسفی، بیشتر به همراه اتفاق و به معنی آن استعمال می شود. به این معنی که، هرگاه رخدادِ خارجی منوط به سلسلۀ علل (نفی علت فاعلی) یا غایت مندیِ علت (نفی علت غائی) نباشد، «اتفاق» روی داده است. این نظر با توجه به اصل ضرورت علّی و معلولی باطل بوده و استناد هر امری بدان محال است. نیز ← اتّفاق (فلسفه)
اصطلاح فلسفی، بیشتر به همراه اتفاق و به معنی آن استعمال می شود. به این معنی که، هرگاه رخدادِ خارجی منوط به سلسلۀ علل (نفی علت فاعلی) یا غایت مندیِ علت (نفی علت غائی) نباشد، «اتفاق» روی داده است. این نظر با توجه به اصل ضرورت علّی و معلولی باطل بوده و استناد هر امری بدان محال است. نیز ← اتّفاق (فلسفه)
wikijoo: بخت
فرهنگستان زبان و ادب
{seed} [ورزش] رتبۀ یک ورزشکار یا یک تیم ورزشی که براساس چارچوب معینی، پیش از آغاز مسابقات چندجانبۀ مهم، برای جدول مسابقات یا قرعه کشی و گروه بندی اعلام می شود
متـ . بخت بندی 1seeding1
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] بخت و اتفاق، مبحثی در فلسفه اسلامی که در طبیعیات پس از بحث درباره علل، بویژه علت فاعلی و علت غایی ، آورده می شود.
اساس این اندیشه بر این تصور استوار بوده است که برخی از پدیده ها از نظم حاکم بر طبیعت پیروی نمی کنند و بنابراین ، نمی توان آنها را برپایه قوانین علیت تبیین کرد.فیلسوفان مسلمان در مبحث بخت یا بخت و اتفاق به تبیین اینگونه رویدادها در چارچوب اصل علیت پرداخته اند.نخستین کسی که به صورت روشمند از اتفاق و تصادف - هر چند سخت موجز و خلاصه - سخن گفته ، ارسطوست .
← تعبیر خود به خودی از اتفاق
ابن سینا در باره آن گوید: «چون سخن از اسباب به میان آمد و به گمان برخی، بخت و اتفاق و امور خود بخودی از جمله اسباب می باشند، پس سزاوار است که از نظر در این معانی غفلت نورزیم و معلوم کنیم آیا آن ها از اسباب مؤثر در امور عالم هستند یا نه و اگر هستند چگونه اند؟». ابن رشد نیز شایسته می داند کاوش شود که آیا این دو سبب در زمره علل چهارگانه اند یا نه؟ ( علت و معلول ) و چنانچه از جمله علل هستند، بالذات اند یا بالعرض؟به گفته ابن سینا، گروهی بخت و اتفاق را در تحقق امور عالم مؤثر نمی دانند و می گویند: در جایی که همه اشیا و امور دارای علل اند، نادیده انگاشتن علل و توجه به اسباب مجهولی چون بخت و اتفاق جایز نیست.بنابر نظر این دسته، یک فعل ممکن است غایات متعددی داشته باشد و یا این که فاعل یکی از آن غایات را مقصود خود قرار داده، در جریان عمل، غایتی دیگر محقق شود و مقصود فاعل یا معطل بماند یا همزمان با حصول آن مقصودِ اصلی، غایت دیگری نیز از آن میان حاصل شود.ازینرو کم خردان، حصولِ غایت دوم را، به جای این که به علت حقیقیش که همان علتِ غایتِ اول است نسبت دهند، معلولِ بخت واتفاق دانسته اند عده ای دیگر بخت و اتفاق را در تحقق بعضی از حوادث و وقایع مؤثر دانسته و آن دو را از علل به شمار آورده اند.بعضی از این گروه، بخت را یکی از اسباب پوشیده الهی و فراتر از قلمرو ادراک بشری دانسته و حتی پرستش و بزرگداشت آن را واجب شمرده اند، و حتی بدین منظور بتی به نام او برگزیده بودند گروهی از قائلان به بخت و اتفاق، آفرینش جهان را اتفاقی می دانند.
پدید آمدن عالم بر حسب اتفاق
به گفته ابن سینا و صدرالدین شیرازی ، ذیمقراطیس (دموکریتوس) و پیروان او بر این رأی بوده اند که مبادیِ کل عالم، اجرام کوچک و سختی بوده اند که بعضی از آن ها به حسب اتفاق به بعضی دیگر برخورد کرده، باهم مجتمع شده و عالم از آن ها پدید آمده است.اما آن ها وجودِ امور جزئی، از قبیل حیوانات و نباتات ، را به بخت یا اتفاق نسبت نمی دهند.
اتفاقی نبودن وجد عالم به طور مطلق
...
اساس این اندیشه بر این تصور استوار بوده است که برخی از پدیده ها از نظم حاکم بر طبیعت پیروی نمی کنند و بنابراین ، نمی توان آنها را برپایه قوانین علیت تبیین کرد.فیلسوفان مسلمان در مبحث بخت یا بخت و اتفاق به تبیین اینگونه رویدادها در چارچوب اصل علیت پرداخته اند.نخستین کسی که به صورت روشمند از اتفاق و تصادف - هر چند سخت موجز و خلاصه - سخن گفته ، ارسطوست .
← تعبیر خود به خودی از اتفاق
ابن سینا در باره آن گوید: «چون سخن از اسباب به میان آمد و به گمان برخی، بخت و اتفاق و امور خود بخودی از جمله اسباب می باشند، پس سزاوار است که از نظر در این معانی غفلت نورزیم و معلوم کنیم آیا آن ها از اسباب مؤثر در امور عالم هستند یا نه و اگر هستند چگونه اند؟». ابن رشد نیز شایسته می داند کاوش شود که آیا این دو سبب در زمره علل چهارگانه اند یا نه؟ ( علت و معلول ) و چنانچه از جمله علل هستند، بالذات اند یا بالعرض؟به گفته ابن سینا، گروهی بخت و اتفاق را در تحقق امور عالم مؤثر نمی دانند و می گویند: در جایی که همه اشیا و امور دارای علل اند، نادیده انگاشتن علل و توجه به اسباب مجهولی چون بخت و اتفاق جایز نیست.بنابر نظر این دسته، یک فعل ممکن است غایات متعددی داشته باشد و یا این که فاعل یکی از آن غایات را مقصود خود قرار داده، در جریان عمل، غایتی دیگر محقق شود و مقصود فاعل یا معطل بماند یا همزمان با حصول آن مقصودِ اصلی، غایت دیگری نیز از آن میان حاصل شود.ازینرو کم خردان، حصولِ غایت دوم را، به جای این که به علت حقیقیش که همان علتِ غایتِ اول است نسبت دهند، معلولِ بخت واتفاق دانسته اند عده ای دیگر بخت و اتفاق را در تحقق بعضی از حوادث و وقایع مؤثر دانسته و آن دو را از علل به شمار آورده اند.بعضی از این گروه، بخت را یکی از اسباب پوشیده الهی و فراتر از قلمرو ادراک بشری دانسته و حتی پرستش و بزرگداشت آن را واجب شمرده اند، و حتی بدین منظور بتی به نام او برگزیده بودند گروهی از قائلان به بخت و اتفاق، آفرینش جهان را اتفاقی می دانند.
پدید آمدن عالم بر حسب اتفاق
به گفته ابن سینا و صدرالدین شیرازی ، ذیمقراطیس (دموکریتوس) و پیروان او بر این رأی بوده اند که مبادیِ کل عالم، اجرام کوچک و سختی بوده اند که بعضی از آن ها به حسب اتفاق به بعضی دیگر برخورد کرده، باهم مجتمع شده و عالم از آن ها پدید آمده است.اما آن ها وجودِ امور جزئی، از قبیل حیوانات و نباتات ، را به بخت یا اتفاق نسبت نمی دهند.
اتفاقی نبودن وجد عالم به طور مطلق
...
wikifeqh: بخت_و_اقبال
گویش مازنی
/baKhot/ خوابیده
خوابیده
واژه نامه بختیاریکا
( بَخت ) ( اع ) ؛ پیشوند قسم به مردگان است. مثلاً بخت ساتیار یعنی به روح ساتیار
تیگ ری
تیگ ری
جدول کلمات
طالع, نصیب, بهره , اقبال, شانس
پیشنهاد کاربران
طالع، شانس، اقبال، دولت، اختر، سرنوشت، بهره، نصیب، قسمت، بختک، عبدالجنه، کابوس
اقبال, شانس, طالع, تقدیر, تعیین
تالع � در دست خود انسان است خواستن توانستن است اما این به خود انسان مربوط است که چقدر تلاش می کند.
تالع � در دست خود انسان است خواستن توانستن است اما این به خود انسان مربوط است که چقدر تلاش می کند.
بخت :
دکتر کزازی در مورد واژه ی بخت می نویسد : ( ( بخت با همین ریخت در پهلوی کاربرد داشته است، به معنی بهره است و ریختی از " بخش" . "بخشیدن" نیز در پهلوی بختن baxtan بوده است همین ساختار را در واژه ی درفش و درخت نیز می توانیم یافت . ) )
( ( گیا رست با چند گونه درخت
به زیر اندر آمد سرانشان ز بخت ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 194 )
دکتر کزازی در مورد واژه ی بخت می نویسد : ( ( بخت با همین ریخت در پهلوی کاربرد داشته است، به معنی بهره است و ریختی از " بخش" . "بخشیدن" نیز در پهلوی بختن baxtan بوده است همین ساختار را در واژه ی درفش و درخت نیز می توانیم یافت . ) )
( ( گیا رست با چند گونه درخت
به زیر اندر آمد سرانشان ز بخت ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 194 )
مهجور از بخت بد : دور افتاده از بد بختی ، آنکه به سوی خوشبختی می رود
چون اسیری ز بخت خود مهجور
رسن از گردنم نمی شد دور
( هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص ۵۰۳ )
چون اسیری ز بخت خود مهجور
رسن از گردنم نمی شد دور
( هفت پیکر نظامی، تصحیح دکتر ثروتیان، ۱۳۸۷ ، ص ۵۰۳ )
بخت : در زبان فارسی باستان بوختن به معنای نجات یافتن بوده و منظور از بخت شانس نجات یافتن است اجتمالا بخت النصر نیز به معنای نجات یافته توسط بت نَسَر بوده است .
دکتر کزازی در مورد " بخت" می نویسد : ( ( بیداری یا خفتگی بخت که در شاهنامه فراوان از آن سخن رفته است، بیشتر کاربردی باور شناختی است تا پندار شناختی :در اسطوره های ایرانی ، بخت زنده و جاندار انگاشته می شده است. از آن است که گاه پهلوان تیره روز ، به آهنگ برانگیختن بخت خویش از خواب، به سوی کوهی که جایگاه بخت ها شمرده می شده است روی می آورده است . ) )
( ( برفت او و این نامه ناگفته ماند
چنان بخت بیدار او خفته ماند. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 216. )
دکتر کزازی در مورد " بخت" می نویسد : ( ( بیداری یا خفتگی بخت که در شاهنامه فراوان از آن سخن رفته است، بیشتر کاربردی باور شناختی است تا پندار شناختی :در اسطوره های ایرانی ، بخت زنده و جاندار انگاشته می شده است. از آن است که گاه پهلوان تیره روز ، به آهنگ برانگیختن بخت خویش از خواب، به سوی کوهی که جایگاه بخت ها شمرده می شده است روی می آورده است . ) )
( ( برفت او و این نامه ناگفته ماند
چنان بخت بیدار او خفته ماند. ) )
( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 216. )
بخت= درسدی از گمان است.
درسدی از گمان
این که
ازیک گرفتاری رها شویم.
در یک گرفتاری نژات پیدا کنیم.
درسدی از گمان
این که
ازیک گرفتاری رها شویم.
در یک گرفتاری نژات پیدا کنیم.
کلمات دیگر: