قصیده

قَصیده یا چَکامه یک قالب شعر کلاسیک فارسی است که معمولاً از ۲۰ تا ۷۰ بیت است. موضوع قصاید مدح شاهان و بزرگان، تهنیت جشن ها، وصف طبیعت و گاه پند و اندرز است. در این نوع شعر مصراع اول با مصراع های زوج هم قافیه است. شاعران ایرانی قصیده را از شعر عربی گرفته اند. تفاوت قصیده با قالبِ غزل در تعداد ابیات و موضوع شعر است. کمی یا زیادیِ بیت های قصاید بستگی دارد به اهمیت موضوع، قدرت و قوّت طبع شاعر و نوع قافیه و اوزان شعری. شاعر می تواند قصیده را در وزن های گوناگونی بسراید.
مشهورترین قصیده سرایان مدیحه گو: رودکی، منوچهری، فرخی سیستانی، عنصری، انوری، خاقانی
بنا به روایتی نخستین شعر فارسی قصیده ای است از محمد وصیف سگزی، دبیر دربار یعقوب لیث صفاری، که تنها ۶ بیت آن باقی مانده است. مطلع این قصیده این است:(ای امیری که امیران جهان خاصه و عام / بنده و چاکر و مولای و سگ بند و غلام)
بخش عظیم ادبیات فارسی را در سدهٔ ششم هجری، قصیده تشکیل می دهد.
۱ مدحی۲ مذهبی و فلسفی۳ اخلاقی و زهدی۴ سیاسی و اجتماعی

قصیده (ode)
(یا: چامه، چکامه) در ادبیات منظوم، گونه ای شعر عروضی، حداقل در سیزده بیت، که از مطلع تا ختام در یک بحر، با ردیف و قافیه، یا تنها با قوافی هماهنگ به قصد بیان موضوعی معیّن سروده می شود. در قصیده نیز مانند غزل مصرع اول بیت با مصرع های دوم بیت های دیگر هم قافیه است. قصیده معمولاً با تغزل (تشبیب یا نسیب) که بخشی غزل وار است، آغاز می شود، سپس شاعر تغزل را با بیتی مناسب که گریز یا گریزگاه خوانده می شود، به موضوع اصلی سخن خود یعنی مدح، هجو، رثا، یا مطلبی دیگر پیوند می دهد. برخلاف غزل، در پایان قصیده نام یا تخلص شاعر نمی آید. قصیده قالبی است کهن که پیش از اسلام نزد اعراب رواج داشت و از شعر عربی به ادبیات فارسی، و سپس ترکی و اُردو راه یافت. قصیده سرایان ایرانی مضامین این گونه را تنوع بخشیدند و لزوماً ساختار عربی آن را رعایت نکردند. چنان که قصیدۀ مشهور انوری در شکایت از ترکمانان و قصیدۀ خاقانی در باب ایوان مداین چنین است. قصیده گویی در ایران هنوز رایج است، اما در ساختار و مضامین آن تحولات کلی حاصل شده است. ملک الشعرای بهار را آخرین قصیده سرای بزرگ ایران دانسته اند. در سنت ادبی غرب، قسمی شعر وزین و فخیم را که «اود» می خوانند، تقریباً معادل قصیده گرفته اند؛ اما در این نوع شعر ردیف وجود ندارد و قوافی نیز بیت به بیت (سطر به سطر) مطابقت می کنند و از این نظر به قالب مثنوی شبیه است. پیندار و هوراس از شاعران قدیم و ویلیام وردزورث از سرایندگان متأخرتر، چامه سرایان نامدار غربی اند.

[ویکی فقه] یکی از اقسام شعر در ادبیات فارسی قصیده می باشد. قصیده شعری است که مصرع اول و تمام مصرع های زوج آن دارای قافیه واحد باشد؛ یعنی اولین بیت آن مصرع باشد. بیت اول را مطلع و بیت آخر آن را مقطع می نامند. قصیده پیش از ظهور اسلام به نام چکامه معروف بود.
تعداد ابیات قصیده از بیست و گاه تا دویست بیت می باشد. حد متوسط تعداد ابیات قصاید معمولاً بین بیست تا هفتاد یا هشتاد بیت است. گرچه قصیده هایی در ۱۷ بیت هم سروده شده است اما به ندرت قصیده ای در ۱۵۰ تا ۱۷۰ بیت دیده شده است.
اقسام قصیده
۱) اگر قافیه قصیده ای، دارای ردیف نیز باشد، آن را قصیده مردّف می نامند. ۲) چنان چه بیت مطلع از ظرافت و نیکویی خاصی بهره برد و موجب ایجاد رغبت در شنونده گردد، می گویند قصیده دارای حسن مطلع یا حسن ابتداست. ۳) همچنین اگر بیت مقطع چنین باشد و در ذهن مخاطب خاطره شیرینی از شعر به یادگار نهد، گویند دارای حسن مقطع یا حسن ختام است.
ویژگی قصیده
قصیده از اقسام مهم شعر فارسی است که سرایش آن دلالت بر توان شاعر دارد چه سرودن بیش از ۲۰ یا ۳۰ بیت به یک وزن و قافیه و در یک موضوع نشان از طبع توانای شاعر است.قصیده معمولاً برای مدح، ذم، موعظه، شکایت، مرثیه و تعزیت، و گاه مسائل اخلاقی و اجتماعی و عرفانی را دربر می گیرد و در موارد بسیار به توصیف انبیاء و اولیای دین اختصاص یافته است. فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی، سنائی، عطار نیشابوری، سعدی، مولوی، ناصر خسرو قبادیانی، پروین اعتصامی و ملک الشعرای بهار از جمله قصیده سرایان نامی شعر فارسی هستند.
ساختار قصیده
...

[ویکی اهل البیت] قصیده نوعی شعر درباره موضوعی معین و مقصودی معین از قبیل مدح بزرگان، تهنیت جشن عید و فتح نامه جنگهاست همچنین مرثیه، تعزیت، مسایل اخلاقی و اجتماعی را به تصویر می کشد.
قصیده یکی از انواع شعر با یک وزن و قافیه و مطلعی مصرع است. این ابیات به هم مرتبط و پیرامون یک موضوع و بر مقصودی معین دلالت می کنند. از جمله مدح پادشاه، تهنیت در جشن عید، فتح نامه جنگ یا شکر و شکایت، فخر و حماسه سرایی، مرثیه و تعزیت، مسائل اخلاقی و عرفانی و امثال آن.
                      
شماره ابیات قصیده حد متوسط و معمول آن ما بین بیست تا هفتاد - هشتاد بیت می باشد و بیشتر از آن تا حدود صدوپنجاه بیت و افزونتر نیز گفته اند و بعضی کمتر از بیست بیت نیز گفته اند اگر چه بعضی ابیات بین پانزده و شانزده بیت را نیز قصیده نامیده اند.
کوتاهی و بلندی قصاید بستگی به اهمیت موضوع، قدرت و قوت طبع شاعر، خصوصیات قوافی و اوزان متداول و غیرمتداول که شاعر برای انشاء قصیده انتخاب کرده است، دارد. بعضی از قصاید با قوافی مجرد در وزنهای معمول و متداول ساخته شده اند که ممکن است شماره ابیات به صد و هفتاد بیت و بیشتر هم برسد.
اما گاه بعضی از قوافی به خصوص در وزن های غیرمعمول و با ردیف های مشکل چندان میدان وسیع ندارد که ساختن قصیده های بسیار طولانی را برای هر شاعری ممکن سازد. از جمله کسانی که در قوافی مشکل شعر سروده اند می توان به مسعود سعد اشاره نمود. همین نکته باعث گردیده که نتوان حداکثری برای ابیات قصیده معین نمود اما حداقل آن را حدود بیست بیت یا متجاوز از پانزده و شانزده بیت گفته اند.
قصیده مهمترین نوع شعر است چرا که عمده ی طبع آزمایی و پایه توانایی و تبحر سخندانی شاعر از این نوع شعر شناخته می شود که وی بتواند چهل و پنجاه بیت بر یک وزن و قافیت در یک موضوع با رعایت نکات بلاغت و جزالت کلام، بسراید. قصیده مهمترین نوع شعر است چرا که عمده ی طبع آزمایی و پایه توانایی و تبحر سخندانی شاعر از این نوع شعر شناخته می شود که وی بتواند چهل و پنجاه بیت بر یک وزن و قافیت در یک موضوع با رعایت نکات بلاغت و جزالت کلام، بسراید.