قرقیزستان

مختصات: ۴۲°۵۲′ شمالی ۷۴°۳۶′ شرقی / ۴۲٫۸۶۷°شمالی ۷۴٫۶۰۰°شرقی / 42.867; 74.600قرقیزستان   رشته کوه تیان شان   نقشهٔ طبیعی آسیای مرکزی
قرقیزستان (به قرقیزی: Киргизия, Кыргызстан — قیرغیزیا، قیرغیزستان) با نام رسمی جمهوری قِرقیزستان کشوری محصور به خشکی در آسیای مرکزی است. پایتخت و بزرگ ترین شهر آن بیشکک است.جمعیت این کشور در سرشماری سال ۲۰۰۹ میلادی ۵٬۳۶۲٬۸۰۰ نفر بود و جمعیت آن برای سال ۲۰۱۵ میلادی حدود پنج میلیون و ۹۰۰ هزار نفر برآورد می شود. جمعیت پایتخت قرقیزستان نیز ۸۷۰ هزار نفر است.
قرقیزستان به همراه قزاقستان تنها کشورها در آسیای مرکزی هستند که زبان روسی را در کشورهای خود به عنوان زبان رسمی نگه داشته اند. در قرقیزستان روسی و قرقیزی هر دو، زبان های رسمی کشور هستند. زبان قرقیزی از شاخه زبان های ترک تبار است.
۷۲٫۶ درصد از مردم قرقیزستان از قوم قرقیز، ۱۴٫۴ درصد روس و بقیه از دیگر اقوام هستند.

قِرقیزستان (Kyrgyzstan)
میدان مرکزی بیشکک
میدان مرکزی بیشکک
میدان مرکزی بیشکک
میدان مرکزی بیشکک
میدان مرکزی بیشکک
موقعیت. جمهوری قرقیزستان در آسیای مرکزی جای دارد. این کشور از شمال به قزاقستان، از شرق و جنوب شرقی به چین، از جنوب به تاجیکستان، و از غرب به ازبکستان محدود است. قرقیزستان ۱۹۸,۵۰۰ کیلومتر مربع مساحت دارد و پایتخت آن شهر بیشکِک است.سیمای طبیعی. کشور کوهستانی قرقیزستان در محل تلاقی دو رشته کوه عظیم آسیای مرکزی یعنی تین شان و پامیر قرار دارد و ارتفاع نیمی از کشور از ۲,۵۰۰ متر بیشتر است. از نظر زمین شناسی کوه های تین شان و پامیر در نواحی جنوبی قرقیزستان از هم جدا می شوند و مرز جنوبی این سرزمین را با کشور تاجیکستان پدید می آورند. رشته کوه های تین شان رو به سوی شرق و به طرف مرز کشور چین با نام کوه های آلا تائو ادامه می یابند و بلندترین نقطه قرقیزستان، قلّۀ ویکتوری (پوبِدا) با ارتفاع ۷,۴۳۹ متر، در مرز چین جا دارد. پهنۀ نسبتاً وسیعی از این کشور را یخچال ها و برف پهنه های دایمی و دریاچه های متعدد مانند ایسیک کول (۶۲۰۰ کیلومتر مربع) که بزرگ ترین دریاچۀ کوهستانی جهان محسوب می شود، فراگرفته است. ارتفاعات قرقیزستان کلاً شرقی ـ غربی اند و قلّه های مرتفع و پوشیده از برف و درّه های ژرف آن ها چشم اندازهای بسیار زیبایی را پدید آورده اند. درّۀ فرغانه به صورت زائده ای در مرزهای غربی آن جا دارد و رودخانۀ نارین، عمده ترین رود قرقیزستان، از میان همین دره به درون خاک کشور ازبکستان روان می شود. رودخانۀ مزبور از ارتفاعات شرقی قرقیزستان سرچشمه می گیرد و رو به غرب از میان نواحی مرکزی کشور عبور می کند و در خاک ازبکستان به رودخانۀ بزرگ سیردریا یا سیحون می ریزد. علاوه بر رودخانۀ نارین، رودخانۀ چو، که رو به شمال روان است، پس از تشکیل دادن بخشی از مرز قزاقستان به درون کشور مزبور روان می شود. بیشتر جمعیت قرقیزستان در درّه های زیبای همین رودها زندگی می کنند و علاوه بر شهر بیشکک (پایتخت) اوش، جلال آباد، نارین ، قزل قیه، توقماق، و قراکول مهم ترین شهرهای آن به شمار می آیند. اقلیم قرقیزستان برحسب نواحی مختلف متفاوت است. درّۀ فرغانه از اقلیم معتدلی برخوردار است و کوه پایه های آن آب و هوای قاره ای دارند و از بادهای گرمِ دشت های قزاقستان و ازبکستان متأثرند و ارتفاعات این کشور اقلیم قطبی دارند. میانگین دمای شهر بیشکک در دی ماه ۱۳- درجۀ سانتی گراد و در تیرماه ۲۱ درجۀ سانتی گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۳۷۵ میلی متر می رسد. حدود پنج درصد از مساحت این کشور از جنگل پوشیده شده و درختانی چون صنوبرهای سفید، دره ها و دامنه های شمالی کوه ها را پوشانده اند و جانوران بسیاری در جنگل ها و کوه های آن زندگی می کنند که خرس، گرگ قرمز، پلنگ برفی، آهو، بز، و گوسفند کوهی از آن جمله اند. دریاچه های متعدد قرقیزستان نیز پناهگاه هزاران پرندۀ مهاجری است که در حمایت دولت قرار دارند.
اقتصاد. دامداری مهم ترین فعالیت اقتصادی قرقیزستان را تشکیل می دهد و پرورش اسب نیز در این کشور اهمیت بسیار دارد. کشور قرقیزستان از نظر تولید غلات و تنباکو و پنبه خودکفاست و کشاورزی آن ماشینی است و در سطح مطلوبی قرار دارد و شبکه های آبیاری قرقیزستان بسیار گسترده است. صنعت این کشور بر پایۀ مواد اوّلیۀ تولیدشده در داخل استوار است و تولید مواد غذایی، منسوجات تریکو و پوشاک، کفش، تصفیۀ شکر، ریسندگی، دباغی، پنبه پاک کنی، تولید آرد، چوب و الوار، ابزارهای مهندسی، و فلزکاری ازجمله فعالیت های صنعتی آن به شمار می آیند. ۹۰درصد از نیروی الکتریسیتۀ قرقیزستان به روش برقابی تولید می شود و نیروگاه های حرارتی آن از سوخت های فسیلی مانند زغال سنگ و نفت و گاز استفاده می کنند. تولید نیروی الکتریسیتۀ قرقیزستان۱۲.۵۴ میلیارد کیلووات ساعت است و سرانۀ آن به ۱,۵۰۰ کیلووات بالغ می شود. مساحت جنگل های قرقیزستان ۷۳۰هزار هکتار است و تولید چوب آن به ۴۲هزار متر مکعب می رسد. کشور قرقیزستان سرزمینی سراسر کوهستانی است و احداث راه و خطوط ارتباطِ زمینی در آن با دشواری های خاصی روبه روست. با وجود این، وسعت شبکۀ راه های زمینی این کشور با توجه به سختی طبیعت و مساحت آن نسبتاً قابل توجه است.
حکومت و سیاست. قرقیزستان دارای نظام جمهوری چندحزبی با دو نهاد قانون گذاری است. رئیس جمهور کشور که مسئولیت اجرایی دارد، با آرای عمومی و برای یک دورۀ پنج سالۀ تمدیدپذیر انتخاب می شود. نهاد قانون گذاری این کشور از یک مجلس نمایندگان ۷۰ عضوی و یک مجلس قانون گذاری ۳۵ عضوی با نام جوگورکو کنش تشکیل شده که دورۀ نمایندگی هر کدام پنج سال است. به موجب اختیاراتی که در ۱۹۹۶ به رئیس جمهور اعطا شده است، حق انتصاب همۀ وزرا، غیر از نخست وزیر که آن هم بنا به پیشنهاد وی و تصویب مجلسین به این سمت برگزیده می شود، با شخص رئیس جمهور است.مردم و تاریخ. جمعیت قرقیزستان ۵,۴۱۸,۳۰۰ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۲۷.۳ نفر در کیلومتر مربع می رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور۰.۹ درصد است و قرقیزها ۶۵ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می دهند. اکثریت آنان از آیین اسلام پیروی می کنند و ۶۵ درصدشان در روستاها به سر می برند و زبان های رسمی آنان قرقیزی و روسی است. میانگین امید به زندگی در قرقیزستان ۶۷ سال است و ۹۷ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. سرزمین قرقیزها در حدود سال ۲۰۰۰پ م مسکونی شد. بیشتر جامعه شناسان بر این باورند که نیاکان قرقیزهای کنونی در قرن ۱۳م از سوی سرزمین های شمال شرقی و درپی هجوم قوم مغول به این سرزمین گریختند و در آن جا ساکن شدند و آداب و سنت های خود را صدها سال حفظ کردند. روسیه در قرن ۱۹ قرقیزستان را تصرف کرد و تا ۱۸۷۶ به صورت بخشی از ترکستان روس باقی ماند. روس ها بهترین نواحی کشور را، که در ارتفاعات پایین و در مناطق حاصل خیز قرار داشت، برای زندگی خود برگزیدند. انقلاب ۱۹۱۷ روسیه بر شیوۀ زندگی قرقیزها اثر گذاشت و در ۱۹۲۴ به یکی از استان های خودمختار وابسته به اتحاد جماهیر شوروی مبدل شد. این سرزمین در ۱۹۳۶ به جمهوری خودگردان قرقیزستان و یکی از جمهوری های تشکیل دهندۀ اتحاد جماهیر شوروی تبدیل شد و در زمینۀ ادبیات و آموزش و پرورش و بهداشت به موفقیت های قابل توجهی دست یافت و مردم آن از زندگی سنتی و چادرنشینی به زندگی در مزارع اشتراکی روی آوردند. با روی کار آمدن میخائیل گورباچف و ایجاد فضای باز سیاسی، در جمهوری های اتحاد شوروی، جنبش های آزادی خواهانه و استقلال طلبانه آغاز شد و قرقیزستان در ۳۱ اوت ۱۹۹۱ به استقلال رسید و عسگر آقایف، از اصلاح طلبان حزب کمونیست قرقیزستان، به سِمت نخستین ریاست جمهوری کشور برگزیده شد.

قرقیزستان کشوری در آسیای میانه.
• «فکر می کنم بعنوان بخشی از اتحادیه اوراسیا، قرقیزستان این اتحادیه را بسمت تعامل نزدیک تر با اتحادیه اروپا سوق می دهد. اروپا باید از لیسبون و بروکسل تا ولادی وستوک و البته به نظر من تا بیشکک گسترش یابد.» -> الماس بیگ آتامبایف
• «ما بخوبی از تجربه اتحادیه اروپا و توسعه کشورهای دموکراتیک در اروپا استفاده می کنیم. ضرب المثلی هست که می گوید بجای اینکه به کسی ماهی بدهید بهتر است به او ماهیگیری بیاموزید. ما با موفقیت آموخته ایم که چطور با فساد در قرقیزستان مبارزه کنیم، انتخابات شفاف و سالم برگزار کنیم و چطور از شر افراد و روابط فراقانونی خلاص شویم. ما از کشورهای اروپایی آموخته ایم چطور یک جامعه دموکراتیک عادلانه بسازیم. اینها حداقل چیزهایی است که ما از آنها آموخته ایم و تاکنون برای ما خیلی مفید بوده اند.» -> الماس بیگ آتامبایف
• «هر چه آسایش جسمی بشر بیشتر می شود به همان اندازه با طبیعت فاصله می گیرد و این بیگانگی افزون تر می گردد. این را می توان به روشنی در روستاهای قرقیزستان دید. مردم امروزه مانند دیروز نیستند و رابطهٔ میان آن ها مانند گذشته نزدیک و صمیمی نیست.» -> چنگیز آیتماتوف

[ویکی شیعه] جمهوری قرقیزستان، در شمال شرق آسیای مرکزی در ناحیه تیانشان و جنوب خاوری ارتفاعات پامیر-آلای. آغاز نفوذ اسلام در بین قرقیز ها مربوط به قرون ۱۲-۹ است. شیعیان قرقیزستان از آذربایجانی های شوروی سابق هستند که در سال های فشار استالینی به این مناطق کوچانده شدند. تعداد آذربایجانی ها در قرقیزستان بر اساس آمارهای رسمی بالغ بر چهارده هزار نفر است، ولی بر اساس گفته آذری ها، تنها تعداد هفت هزار نفر از آنها شیعه هستند. شهرهای مهم شیعی قرقیزستان عبارتند از بیشکک، کانت، توقماق، اوش، و قارابالتا. پنج مسجد بزرگ شیعیان در بیشکک، پایتخت قرقیزستان وجود دارد.
جمهوری قرقیزستان در شمال شرق آسیای مرکزی در ناحیه تیانشان و جنوب خاوری ارتفاعات پامیر-آلای قرار دارد. مساحت قرقیزستان ۱۹۸.۵۰۰ کیلومتر مربع است که از لحاظ مساحت، مقام چهارم را در میان کشورهای آسیای مرکزی داراست. طول مرزهای این جمهوری بیش از ۴۵۰۰ کیلومتر است. بیش از سه چهارم این سرزمین پوشیده از کوه های برفگیر است که در میان آن، رودخانه ها و آبگیرهای متعدد به چشم می خورد. آب و هوای قرقیزستان، معتدل کوهستانی و دارای بهار و تابستانی معتدل و زمستان های سرد و سخت است.
بنابر آمار ارائه شده، جمعیت قرقیزستان در سال ۲۰۱۴ بالغ بر ۵.۵۰۰.۰۰۰ نفر بوده که تراکم جمعیت آن، به طور متوسط ۲۰ نفر در هر کیلومتر مربع است. حدود ۶۹ درصد آن را قرقیزها، ۱۴ درصد ازبک ها و ۹ درصد را روس ها تشکیل می دهند.