عریان همدانی از شاعران و عارفان اواسط قرن پنجم معاصر طغرل سلجوقی است . ولادت او در اواخر قرن چهارم اتفاق افتاده طغرل آنگاه که به همدان رفت ( ۴۴۵ ه. ق ) با او و بابا جعفر و شیخ حمشا در کوه خضر دیدار کرد . بابا طاهر او را اندرز داد و سر ابریقی شکسته که سالها از آن وضو کرده بود و در انگشت سلطان کرد گفت مملکت عالم چنین در دست تو کردم بر عدل باش . وفات او را به سال ۴۱٠ نوشته اند . از وی مجموعه ای از کلمات به عربی در دست است . و دیگر مجموعه ترانه های او به لهجه خاص . این ترانه ها لطیف و محشون از عواطف رقیق است و مکرر با تصرفاتی به طبع رسیده
باباطاهر
فرهنگ فارسی
لغت نامه دهخدا
باباطاهر. [ هَِ ] (اِخ ) باباطاهر عریان همدانی بوده و مسلک درویشی و فروتنی او که شیوه ٔ عارفان است سبب شد تا وی گوشه گیر گشته و گمنام زیسته و تفصیلی از زندگانی خود باقی نگذارد فقط در بعض کتب صوفیه ذکری از مقام معنوی و مسلک ریاضت و درویشی و صفت تقوی و استغنای او آمده است . آنچه از سوانح و زندگانی وی معلوم است ، ملاقاتی است که گویا میان او و طغرل اولین شاه سلجوقی در حدود سال چهار صدوچهل وهفت در همدان اتفاق افتاد و از این خبر بدست می آید که دوره ٔشهرت شیخ اواسط قرن پنجم و ظاهراً تولدش اواخر قرن چهارم بوده است . باباطاهر از سخنگویان صاحبدل و دردمند بوده و نغمه هائی که شاهد سوز درونی است سروده و نیز رسالاتی بعربی و فارسی تألیف نموده است . از آن جمله مجموعه ٔ کلمات قصاریست بعربی که عقاید تصوف را درعلم و معرفت و ذکر و عبادت و وجد و محبت در جمله های کوتاه و مؤثری بیان میکند. عمده ٔ شهرت باباطاهر درایران بواسطه ٔ دوبیتی های شیرین و مؤثر و عارفانه ٔ اوست . از خصوصیات این رباعیات آنکه با وزن معمولی رباعی کمی فرق دارد و نیز در لغتی شبیه بلغت لری سروده شده و از این لحاظ آنها را در کتب قدیم «فهلویات » نام داده اند. در تمام رباعی های ساده و مؤثر شاعر یاداز وحدت جهان و دورافتادگی انسان و از پریشانی و تنهائی و ناچیزی و بی چیزی خود کرده از هجران شکایت نموده و حس اشتیاق معنوی خود را جلوه داده است . باباطاهر در همدان دار فانی را وداع گفته و در همان شهر مدفونست . (تاریخ ادبیات شفق ص 108 و 109). هدایت گوید:
طاهر عریان همدانی نام شریفش باباطاهر است ، از علما و حکما و عرفای عهد بوده است و صاحب کرامات و مقامات عالیه و این که بعضی او را معاصر سلاطین سلجوقیه دانسته اند خطاست . وی از قدمای مشایخ است معاصر دیالمه بوده و در سنه ٔ 410 هَ . ق . بوده قبل از عنصری و فردوسی و امثال واقران ایشان رحلت نموده ، رباعیات بدیع و مضامین رفیع بزبان قدیم دارند. گویند رسالات از آن جناب مانده ومحققین بر آن شروح نوشته اند. (مجمعالفصحاء ج 1 ص 326).
مؤلف راحة الصدور آرد: شنیدم که چون سلطان طغرل بک به همدان آمد از اولیا سه پیر بودند: باباطاهر و باباجعفر و شیخ حمشا، کوهی است بر در همدان آن را خضر خوانند بر آنجا ایستاده بودند، نظر سلطان بر ایشان آمد، کوکبه ٔ لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصر الکندری پیش ایشان آمد و دستهاشان ببوسید. باباطاهر پاره ای شیفته گونه بودی او راگفت ای ترک با خلق خدا چه خواهی کرد؟
سلطان گفت : آنچ تو فرمایی ، بابا گفت : آن کن که خدای می فرماید، آیة: ان اﷲ یامر بالعدل و الاحسان . سلطان بگریست و گفت چنین کنم بابا دستش بستد و گفت : از من پذیرفتی ؟ سلطان گفت : آری ، بابا سر ابریقی شکسته که سالها از آن وضو کرده بود در انگشت داشت بیرون کرد و در انگشت سلطان کرد و گفت : مملکت عالم چنین در دست تو کردم ، بر عدل باش ، سلطان پیوسته آن در میان تعویذها داشتی و چون مصافی پیش آمدی آن در انگشت کردی . اعتقاد پاک و صفای عقیدت او چنین بود و در دین محمدی صلعم ازو دین دارتر و بیدارتر نبود. (راحةالصدور صص 98 - 99). ادواردبرون در جلد دوم تاریخ ادبیات خود ص 260 و 261 این داستان را آورده است . مرحوم رشید یاسمی در مقدمه ای که بر دیوان باباطاهر چاپ مرحوم وحید نگاشته است ، پس از نقل متن عبارت راحةالصدور چنین آرد: این سفر طغرل در حدود 447 یا 450 هَ . ق . اتفاق افتاده است هرچند کلمه ٔ پیر در این عبارت راحةالصدور ممکن است اشاره بمقام ارشاد باباطاهر باشد نه کثرت سن لکن از طرز مکالمه ٔ او با طغرل و از تقدمی که بر دو رفیق خود در خطاب پادشاه یافته است ، میتوان سن او را متجاوز از 50 سال دانست ، و از این قرار تولدش در آخر قرن چهارم هجری واقع میشود و تحقیق ذیل این حدس را تأیید میکند:در میان ملل مختلفه معروف است که در هر هزار سال بزرگی ظهور میکند. به عقیده ٔ زردشتیان از سه بذری که زردشت پراکنده در اوقات معین سه دوشیزه بارور شده و هر یک معصومی خواهند زاد. نخستین را نام هشداراست که در آغاز هزارک نخستین ظهور میکند و دو دیگر هشدارمه که در ابتدای هزارک دوم طلوع خواهد نمود. سه دیگر سوشیوش است که در آغاز هزارک سوم پیدا میشود. این شخص جهان را بپاکی و کمال میرساند. اعتقاد به ظهور بزرگی در رأس هر هزار سال از معتقدات ایرانیان قدیم است و مسیحیان از آنان اقتباس کرده اند... در ایران بعد از اسلام هم عدد هزار دارای اهمیت خاص بوده و در امثال آمده است که بعد از هزار شماری نباشد و ناصرخسرو گوید:
آنچه شمار است جمله زیر هزار است .
خاقانی شروانی راجع به ظهور بزرگی در رأس هر هزارک فرماید:
گویند که هر هزار سال از عالم
آید بوجود اهل وفائی محرم
آمد زین پیش و ما نزاده ز عدم
آید پس از این و ما فرورفته بغم .
باباطاهر در دوبیتی «الف قدم که در الف آمدستم » خود را یکی از آن بزرگان معرفی کرده است . البته مبدء این حساب هزار سال را نباید منحصراً تاریخ هجری دانست زیرا خاقانی در قرن ششم بگذشتن آن اشارت کرده است ، و چون از تاریخ هجری بگذریم متوجه تاریخ میلادی میشویم . با مختصر حسابی کشف می شود که اول دسامبر سال 1000 مسیحی با آغاز محرم 391 هَ . ق . مصادف بوده است از این قرار تولد بابا در الف میلادی و در سال 390 یا 391 هَ . ق . واقع شده و از این تاریخ تا عبور طغرل از شهر همدان (1055 و 1058 م .) پنجاه و پنج یا پنجاه و هشت سال میشود.
کراماتی که از بابا نقل میکنند در افواه بسیار است ...لکن باید گفت که قصه ٔ فرورفتن وی در حوض آب منجمد برای کسب علوم ظاهراً توجیهی است که از عبارت «امسیت کردیاً و اصبحت عربیا» کرده اند و این عبارت در مقدمه ٔ مثنوی به ابن اخی ترک ارومی ملقب به حسام الدین که مولوی کتاب خود را باستدعای او مدون کرده منسوب است و در نفحات الانس جامی آن عبارت را به ابوعبداﷲ بابویی منتسب کرده اند و قصه ٔ ترسیم بابا شکل نجومی را در روی برف و حل مشکل خواهرزاده ٔ منجم خود همچنین منسوب به باباافضل کاشانی است . قبر باباطاهر در سمت غربی شهر همدان و امروز طوافگاه اهل دل است . (مقدمه ٔدیوان باباطاهر چ وحید دستگردی بقلم رشید یاسمی چ 3 تهران 1331هَ . ش .). مؤلف نزهةالقلوب آرد: همدان از اقلیم چهارم است ... و در او مزارات متبرکه مثل قبر حافظ ابوالعلای همدانی و باباطاهر دیوانه و شیخ عین القضاة و غیره . (نزهة القلوب چ لیدن ج 2 ص 71). بعضی نظر به این دوبیتی که به باباطاهر منسوب است او را شیعی اثناعشری میدانند:
از آنروزی که ما را آفریدی
به غیر ازمعصیت چیزی ندیدی
خداوندا به حق هشت و چارت
ز مو بگذر، شتر دیدی ندیدی .
از هشت و چار مراد دوازده امام است . ادوارد براون آرد: از شعرائی که بسیاری از اشعار خود را بلهجه ٔ خاص خود سروده اند باباطاهر عریان است (که رباعیات خود را به لهجه ٔ همدانی یا به لهجه ٔ لری انشاد کرده است ) رباعیات باباطاهر در بسیاری نقاط ایران سر زبانهاست .
باباطاهر را ممکن است برنز ایران خواند. مقدار زیادی از محبوبیت باباطاهر بی گمان بسبب سادگی افکار او و نزدیک بودن لهجه ٔ او به فارسی صحیح و روانی کلام و آهنگ دلنشین الفاظ و سادگی وزن و بحر متحدالشکل آن است (بحر هزج مسدس محذوف ). (تاریخ ادبیات برون ج 1 چ علی پاشا صالح صص 131 - 132).
آقای مجتبی مینوی ، در مجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات سال چهارم شماره ٔ دوم آرد: دوبیتیهای به بحر هزج مسدس که بنام فهلویات مشهور است در فارسی دارای مقامی خاص و رتبه ای بلند است و با آنکه گویندگان بسیار مانند بندار رازی و محمد مغربی و صفی الدین اردبیلی و محمد صوفی مازندرانی (و بسیار کسان که نام آنها را هم نمی دانیم ) چنین دوبیتی ها سروده اند در این میدان نام باباطاهر عریان بیش از همه ٔ سرایندگان بر زبانها افتاده است بطوریکه هر چه دوبیتی هست غالباً آنرا به باباطاهر لر همدانی منسوب می سازند، و تشخیص این که کدامین یک از باباطاهر و کدامها از دیگرانست همان اندازه دشوار است که تشخیص رباعیات خیام از رباعیهای دیگران که باو نسبت داده شده است . امر دیگری که موجب مزید اشکال در تعیین گوینده ٔ این دو بیتیها شده است این که اغلب نویسندگان نسخ باقتضای ذوق عامیانه ٔ خود و بعلت بی اعتنائی به حفظ کردن بی تبدیل و تغییر آثار خامه ٔ قدما نتایج افکار نویسندگان را به زبان عصر خود درآورده اند و هر لفظ مشکلی را تغییر داده اند و در موردفهلویات ، آنها را بزبان ادبی نزدیکتر ساخته اند چنانکه نمی توان دانست اصل آنها به لهجه ٔ کدام ولایت بوده و نمی توان از روی اینها خصوصیات لهجه ٔ آن ولایت را تدوین کرد.
کاملترین نمونه ٔ این منقولات پرتصرف و مجموعه های دوبیتی های مختلف المنشاء و متعلق به لهجه های دور ازیکدیگر که یکجا گردآمده و به باباطاهر نسبت داده شده است ، آن چاپی است که به اهتمام مرحوم وحید دستگردی دو بار در طهران منتشر شده است که شاید کتابی باشد خواندنی ولیکن از لحاظ دانستن اشعار باباطاهر و از لحاظ وسیله ای برای مطالعه ٔ لهجه ٔ محلی همدان بکلی بی فایده است پس یافتن نسخه های قدیم معتبر و بی تصرف (یا کم تصرفی ) از این دوبیتیها و انتشار دادن آنها بهمان صورت اصلی فایده ٔ مزدوجی دارد که هم معرف لهجه است و هم تعیین میکند که لهجه ٔ گوینده ٔ آنها چه بوده . درباره ٔ احوال و زندگانی باباطاهر عریان نمی خواهم اینجا داخل شوم چون مطالب تازه ای در این خصوص ندارم که بگویم و آنها که دسترس به کتابهای منتشر شده درباره ٔ او دارند میدانند که در راحةالصدور (چ اوقاف گیب 1921 م . ص 98 تا 99) حکایت شده است که سلطان طغرل در همدان بزیارت باباطاهر رفت و او سر لوله ٔ ابریق خود را شکسته انگشتری وار بر انگشت طغرل نهاد. و باز میدانندکه یک نفر از ظرفای عصر ما از این حکایت استنباط کرده است که چون باباطاهر در این سال لااقل پنجاه شصت سال داشته است لابد در حدود 390 هجری متولد شده بوده است :
«الف قدم که در الف آمدستم » مرادش این بوده است که در سال هزارم میلادی بدنیا آمده ام ! و به این اعتبار باباطاهر هم از معادله ٔ تواریخ ملل مطلع بوده ، هم سال ولادت خود را خوب میدانسته و هم باندازه ای در شعر سرودن دقیق بوده است که حساب او مو نمیزند!
از این بگذریم . اینجا قصد بنده نقل متن دو قطعه و هشت دوبیتی منسوب به باباطاهر است که روی نسخه ای بالنسبه قدیم بی آنکه دیگر خودم در آن تصرفی کرده باشم . این نسخه مجموعه ایست بشماره ٔ 2546 در موزه ٔ قونیه (یعنی بر سر مزار مولانا جلال الدین بلخی معروف به مولای روم ) که تاریخ 848 هَ . ق . دارد. ابیات در آنجا با حرکات نوشته است و من برای آنکه در چاپ دیگر تغییری در آن راه نیابد چنان نوشته ام که کلیشه کنندش .این نقل را بقدری که از عهده برآمده ام طابق النعل بالنعل شبیه باصل نوشته ام جز از یک حیث ، که در اصل بخط نزدیک به نستعلیق بود و من به شیوه ٔ نسخ نقل کرده ام . متن چنانکه از دو مورد که لفظ «کذا» روی کلمات آن گذاشته ام معلوم میشود خالی از غلط نیست ولیکن قصد من نقل کردن بی تصرف بوده است . (پایان مقاله ٔ آقای مینوی ). و ازوست :
چه خوش بی مهربونی از دو سربی
که یک سر مهربونی دردسر بی !
اگر مجنون دل شوریده ای داشت
دل لیلی از او شوریده تر بی !
مگر شیر و پلنگی ای دل ای دل !
بمو دائم بجنگی ای دل ای دل !
اگر دستم فتی خونت وریژم
ووینم تا چه رنگی ای دل ای دل !
وشم واشم ازین عالم بدرشم
وشم از چین و ماچین دیرتر شم !
وشم از حاجیان حج بپرسم
که ای دیری بسه یا دیرتر شم !
اگر دل دلبرو دلبر کدومه
و گر دلبر دل و دلرا چه نومه
دل و دلبر بهم آمیته وینم
ندونم دل که و دلبر کدومه !
خرم آنان که از تن جون نذونند
ز جانون جون ز جون جانون نذونند
بدردش خو کرن سالان و ماهان
بدرد خویشتن درمون نذونند.
خوشا آنون که از پا سر نذونند
میان شعله خشک و ترنذونند
کنشت و کعبه و بتخانه و دیر
سرائی خالی از دلبر نذونند.
یکی برزیگری نالون در این دشت
بچشم خون فشان آلاله میکشت
همی کشت و همی گفت ای دریغا
که باید کشتن و هشتن در این دشت .
جره بازی بدم رفتم به نخجیر
سیه دستی زده بر بال مو تیر
بوره غافل مچر در چشمه ساران
هر آن غافل چره غافل خوره تیر.
دیدم آلاله ای در دامن خار
وتم آلالیا کی چینمت بار
بگفتا باغبان معذور میدار
درخت دوستی دیر آوره بار.
دلی دیرم خریدار محبت
کزو گرمست بازار محبت
لباسی بافتم بر قامت دل
ز پود محنت و تار محبت .
(تاریخ ادبیات شفق چ پیروز صص 109 - 110).
درباره ٔ لهجه ٔ دوبیتی های باباطاهر آقای دکتر ابراهامیان استاد سابق زبان پهلوی در دانشکده ٔ ادبیات دانشگاه تهران رساله ای بزبان فرانسه در پاریس بطبعرسانیده اند و آقای دکتر پرویز ناتل خانلری مقالاتی در مجله ٔ پیام نو انتشار داده اند.
آثار دیگر باباطاهر - علاوه بر دیوان مجموعه ٔ کلمات قصار ازوی بجا مانده است که تا کنون چندین شرح بر آن نگاشته اند:
1) شرح عربی منسوب به عین القضاة همدانی ، ابوالمعالی عبداﷲبن محمد میانجی متوفی بسال 525 هَ . ق . از عارفان بزرگ قرن ششم و مؤلف زبدةالحقایق . 2) شرح عربی دیگری از قدما که شارح آن مجهول است . 3) دو شرح یکی به عربی و دیگری به فارسی از حاج ملاسلطانعلی گنابادی که شرح فارسی بسال 1326 هَ . ش . بچاپ رسیده است .
مرحوم رشید یاسمی در مقدمه ٔچاپ سوم دیوان باباطاهر آرد: «در کتابخانه ٔ ملی پاریس یک نسخه ٔ خطی عربی بعنوان «الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی » مضبوط است که جانی بیک عزیزی آن را در شوال 889 هَ . ق . بخواهش ابوالبقاء احمدی شرح کرده است . رساله ای که مرحوم حاجی ملاسلطانعلی گنابادی بفارسی شرح کرده اند بطبع رسیده و نسخه ٔ آن نزد نگارنده موجود است با رساله ای که در آخر این مجموعه چاپ شده اندک اختلافی دارد. (دیوان باباطاهر چ 3 ص 19).
در اینجا منتخبی از کلمات قصار باباطاهر را نقل میکنیم :
(1) العلم دلیل المعرفةتدل علیها فاذا جاء المعرفة سقط رؤیة العلم و بقی حرکات العلم بالمعرفة. (2) رؤیة العلم عجز المریدین . (3) العلم دلیل و الحکمة ترجمان ، فالعلم دعوة معمومة و الحمة دعوة مخصوصة. (4) العلم دلیل و الحکمة توسل . (5) العلم یدل علیه و الوجد یدل له و الدلیل علیه یجذب الی قربه و الدلیل له یجذب الیه . (6) الخروج من العلم جهل ، و الثبات مع العلم ضعف ، و المعرفة بالعلم توحید. (7) العلم بالمعرفة معرفة و بذات المعروف کفر. (8) العلم حبس الظاهر و المشاهدة حبس الباطن . (9) جعل اﷲ جمیع الجوارح فی حبس العلم فلا یطلق جارحةمن سجنها الا بعلم فمن اطلقها من سجنها بغیر علم فقدخرج من حبس العلم و عصی و تعدی . (10) العلم قید العبودیة و حبس الحق ، فمن اطلقها بغیر علم فقد خرج من العبودیة و استعمل الحریة. (11) العلم موکل بالکلام ، والوجد موکل بالحرس . (12) العلم تطریق ، و الوجد تفریق ، والحقیقة تحریق . (13) العلم تجریب ، و الوجد تخریب ، و الحقیقة تلهیب . (14) للعلم حرقة، و للوجد حرقة، و للحقیقة حرقة، فمن احرقه العلم وفاء، و من احرقه الوجد صفا، و من احرقه الحقیقة طفا. (15) العلم ناراﷲو الوجد نوراﷲ، فمن خالف العلم احرقه النار، و من خالف الوجد غیره النور. الباب السادس فی الرسم و الحقیقه . (16) الحقیقة المشاهدة بعد علم الیقین . (17) الحقیقة مقدمة الحق الدخول فی الحقیقه بالخروج من الحقیقة و الخروج من الحقیقه بالدخول فی الحقیقة. (18) الحقیقة رسم و الرسم للرسم رسم وجدت ثبات الرسم للرسم بالحق حقیقة وجدت الحقایق و ان کانت بالحق لادراک الرسم الرسمیة رسوما فاذا الحقایق ثابت عن الرسوم لخلوص الالهیة و عن الجبروتیه و ابانة الربوبیه . (نقل از دیوان باباطاهر چ وحید دستگردی چ 3 تهران 1331 هَ . ش .صص 83 - 84 و 90).
راجع به کرامات باباطاهر - ایران شناسان چون ژوکوفسکی ، کلمان هوار، ادوارد برون ، هرن آلن ، ولچنسکی هریک شمه ای از قصص مربوط به وی را به السنه ٔ آلمانی فرانسه و انگلیسی ترجمه کرده اند و آقای آزاد همدانی نیز روایاتی را که در شهر همدان به باباطاهر منسوب میدانند گرد آورده اند و در مقدمه ٔ چاپ دوم منتشرساخته اند. (مقدمه ٔ چ 3 دیوان باباطاهر چ وحید دستگردی تهران سال 1331 هَ . ش .).
ترجمه های دیوان باباطاهر به زبانهای خارجی : 1) کلمان هوار فرانسوی مجموعه ای حاوی 59 دوبیتی باباطاهر را در سال 1885 میلادی در مجله ٔ آسیائی با ترجمه ٔ فرانسه منتشر کرده است . (تاریخ ادبیات برون ج 1 ترجمه ٔ علی پاشاصالح ص 131) (مقاله ٔ آقای مینوی در مجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات سال 4 شماره ٔ دوم ).
2) ادوارد هرن آلن مستشرق انگلیسی اصل و ترجمه ٔ دیوان را بزبان فارسی و انگلیسی چاپ و منتشر کرده است .
3) ترجمه ٔ منظوم اشعار باباطاهر به زبان انگلیسی از خانم الیزابت کورتیس برنتن . (مقدمه ٔ دیوان باباطاهر چ 3 ص 21). و رجوع به شدالازار ص 515 - 516 و سبک شناسی ج 1 ص 22 شود.
طاهر عریان همدانی نام شریفش باباطاهر است ، از علما و حکما و عرفای عهد بوده است و صاحب کرامات و مقامات عالیه و این که بعضی او را معاصر سلاطین سلجوقیه دانسته اند خطاست . وی از قدمای مشایخ است معاصر دیالمه بوده و در سنه ٔ 410 هَ . ق . بوده قبل از عنصری و فردوسی و امثال واقران ایشان رحلت نموده ، رباعیات بدیع و مضامین رفیع بزبان قدیم دارند. گویند رسالات از آن جناب مانده ومحققین بر آن شروح نوشته اند. (مجمعالفصحاء ج 1 ص 326).
مؤلف راحة الصدور آرد: شنیدم که چون سلطان طغرل بک به همدان آمد از اولیا سه پیر بودند: باباطاهر و باباجعفر و شیخ حمشا، کوهی است بر در همدان آن را خضر خوانند بر آنجا ایستاده بودند، نظر سلطان بر ایشان آمد، کوکبه ٔ لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصر الکندری پیش ایشان آمد و دستهاشان ببوسید. باباطاهر پاره ای شیفته گونه بودی او راگفت ای ترک با خلق خدا چه خواهی کرد؟
آرامگاه باباطاهر در همدان
سلطان گفت : آنچ تو فرمایی ، بابا گفت : آن کن که خدای می فرماید، آیة: ان اﷲ یامر بالعدل و الاحسان . سلطان بگریست و گفت چنین کنم بابا دستش بستد و گفت : از من پذیرفتی ؟ سلطان گفت : آری ، بابا سر ابریقی شکسته که سالها از آن وضو کرده بود در انگشت داشت بیرون کرد و در انگشت سلطان کرد و گفت : مملکت عالم چنین در دست تو کردم ، بر عدل باش ، سلطان پیوسته آن در میان تعویذها داشتی و چون مصافی پیش آمدی آن در انگشت کردی . اعتقاد پاک و صفای عقیدت او چنین بود و در دین محمدی صلعم ازو دین دارتر و بیدارتر نبود. (راحةالصدور صص 98 - 99). ادواردبرون در جلد دوم تاریخ ادبیات خود ص 260 و 261 این داستان را آورده است . مرحوم رشید یاسمی در مقدمه ای که بر دیوان باباطاهر چاپ مرحوم وحید نگاشته است ، پس از نقل متن عبارت راحةالصدور چنین آرد: این سفر طغرل در حدود 447 یا 450 هَ . ق . اتفاق افتاده است هرچند کلمه ٔ پیر در این عبارت راحةالصدور ممکن است اشاره بمقام ارشاد باباطاهر باشد نه کثرت سن لکن از طرز مکالمه ٔ او با طغرل و از تقدمی که بر دو رفیق خود در خطاب پادشاه یافته است ، میتوان سن او را متجاوز از 50 سال دانست ، و از این قرار تولدش در آخر قرن چهارم هجری واقع میشود و تحقیق ذیل این حدس را تأیید میکند:در میان ملل مختلفه معروف است که در هر هزار سال بزرگی ظهور میکند. به عقیده ٔ زردشتیان از سه بذری که زردشت پراکنده در اوقات معین سه دوشیزه بارور شده و هر یک معصومی خواهند زاد. نخستین را نام هشداراست که در آغاز هزارک نخستین ظهور میکند و دو دیگر هشدارمه که در ابتدای هزارک دوم طلوع خواهد نمود. سه دیگر سوشیوش است که در آغاز هزارک سوم پیدا میشود. این شخص جهان را بپاکی و کمال میرساند. اعتقاد به ظهور بزرگی در رأس هر هزار سال از معتقدات ایرانیان قدیم است و مسیحیان از آنان اقتباس کرده اند... در ایران بعد از اسلام هم عدد هزار دارای اهمیت خاص بوده و در امثال آمده است که بعد از هزار شماری نباشد و ناصرخسرو گوید:
آنچه شمار است جمله زیر هزار است .
خاقانی شروانی راجع به ظهور بزرگی در رأس هر هزارک فرماید:
گویند که هر هزار سال از عالم
آید بوجود اهل وفائی محرم
آمد زین پیش و ما نزاده ز عدم
آید پس از این و ما فرورفته بغم .
باباطاهر در دوبیتی «الف قدم که در الف آمدستم » خود را یکی از آن بزرگان معرفی کرده است . البته مبدء این حساب هزار سال را نباید منحصراً تاریخ هجری دانست زیرا خاقانی در قرن ششم بگذشتن آن اشارت کرده است ، و چون از تاریخ هجری بگذریم متوجه تاریخ میلادی میشویم . با مختصر حسابی کشف می شود که اول دسامبر سال 1000 مسیحی با آغاز محرم 391 هَ . ق . مصادف بوده است از این قرار تولد بابا در الف میلادی و در سال 390 یا 391 هَ . ق . واقع شده و از این تاریخ تا عبور طغرل از شهر همدان (1055 و 1058 م .) پنجاه و پنج یا پنجاه و هشت سال میشود.
کراماتی که از بابا نقل میکنند در افواه بسیار است ...لکن باید گفت که قصه ٔ فرورفتن وی در حوض آب منجمد برای کسب علوم ظاهراً توجیهی است که از عبارت «امسیت کردیاً و اصبحت عربیا» کرده اند و این عبارت در مقدمه ٔ مثنوی به ابن اخی ترک ارومی ملقب به حسام الدین که مولوی کتاب خود را باستدعای او مدون کرده منسوب است و در نفحات الانس جامی آن عبارت را به ابوعبداﷲ بابویی منتسب کرده اند و قصه ٔ ترسیم بابا شکل نجومی را در روی برف و حل مشکل خواهرزاده ٔ منجم خود همچنین منسوب به باباافضل کاشانی است . قبر باباطاهر در سمت غربی شهر همدان و امروز طوافگاه اهل دل است . (مقدمه ٔدیوان باباطاهر چ وحید دستگردی بقلم رشید یاسمی چ 3 تهران 1331هَ . ش .). مؤلف نزهةالقلوب آرد: همدان از اقلیم چهارم است ... و در او مزارات متبرکه مثل قبر حافظ ابوالعلای همدانی و باباطاهر دیوانه و شیخ عین القضاة و غیره . (نزهة القلوب چ لیدن ج 2 ص 71). بعضی نظر به این دوبیتی که به باباطاهر منسوب است او را شیعی اثناعشری میدانند:
از آنروزی که ما را آفریدی
به غیر ازمعصیت چیزی ندیدی
خداوندا به حق هشت و چارت
ز مو بگذر، شتر دیدی ندیدی .
از هشت و چار مراد دوازده امام است . ادوارد براون آرد: از شعرائی که بسیاری از اشعار خود را بلهجه ٔ خاص خود سروده اند باباطاهر عریان است (که رباعیات خود را به لهجه ٔ همدانی یا به لهجه ٔ لری انشاد کرده است ) رباعیات باباطاهر در بسیاری نقاط ایران سر زبانهاست .
باباطاهر را ممکن است برنز ایران خواند. مقدار زیادی از محبوبیت باباطاهر بی گمان بسبب سادگی افکار او و نزدیک بودن لهجه ٔ او به فارسی صحیح و روانی کلام و آهنگ دلنشین الفاظ و سادگی وزن و بحر متحدالشکل آن است (بحر هزج مسدس محذوف ). (تاریخ ادبیات برون ج 1 چ علی پاشا صالح صص 131 - 132).
آقای مجتبی مینوی ، در مجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات سال چهارم شماره ٔ دوم آرد: دوبیتیهای به بحر هزج مسدس که بنام فهلویات مشهور است در فارسی دارای مقامی خاص و رتبه ای بلند است و با آنکه گویندگان بسیار مانند بندار رازی و محمد مغربی و صفی الدین اردبیلی و محمد صوفی مازندرانی (و بسیار کسان که نام آنها را هم نمی دانیم ) چنین دوبیتی ها سروده اند در این میدان نام باباطاهر عریان بیش از همه ٔ سرایندگان بر زبانها افتاده است بطوریکه هر چه دوبیتی هست غالباً آنرا به باباطاهر لر همدانی منسوب می سازند، و تشخیص این که کدامین یک از باباطاهر و کدامها از دیگرانست همان اندازه دشوار است که تشخیص رباعیات خیام از رباعیهای دیگران که باو نسبت داده شده است . امر دیگری که موجب مزید اشکال در تعیین گوینده ٔ این دو بیتیها شده است این که اغلب نویسندگان نسخ باقتضای ذوق عامیانه ٔ خود و بعلت بی اعتنائی به حفظ کردن بی تبدیل و تغییر آثار خامه ٔ قدما نتایج افکار نویسندگان را به زبان عصر خود درآورده اند و هر لفظ مشکلی را تغییر داده اند و در موردفهلویات ، آنها را بزبان ادبی نزدیکتر ساخته اند چنانکه نمی توان دانست اصل آنها به لهجه ٔ کدام ولایت بوده و نمی توان از روی اینها خصوصیات لهجه ٔ آن ولایت را تدوین کرد.
کاملترین نمونه ٔ این منقولات پرتصرف و مجموعه های دوبیتی های مختلف المنشاء و متعلق به لهجه های دور ازیکدیگر که یکجا گردآمده و به باباطاهر نسبت داده شده است ، آن چاپی است که به اهتمام مرحوم وحید دستگردی دو بار در طهران منتشر شده است که شاید کتابی باشد خواندنی ولیکن از لحاظ دانستن اشعار باباطاهر و از لحاظ وسیله ای برای مطالعه ٔ لهجه ٔ محلی همدان بکلی بی فایده است پس یافتن نسخه های قدیم معتبر و بی تصرف (یا کم تصرفی ) از این دوبیتیها و انتشار دادن آنها بهمان صورت اصلی فایده ٔ مزدوجی دارد که هم معرف لهجه است و هم تعیین میکند که لهجه ٔ گوینده ٔ آنها چه بوده . درباره ٔ احوال و زندگانی باباطاهر عریان نمی خواهم اینجا داخل شوم چون مطالب تازه ای در این خصوص ندارم که بگویم و آنها که دسترس به کتابهای منتشر شده درباره ٔ او دارند میدانند که در راحةالصدور (چ اوقاف گیب 1921 م . ص 98 تا 99) حکایت شده است که سلطان طغرل در همدان بزیارت باباطاهر رفت و او سر لوله ٔ ابریق خود را شکسته انگشتری وار بر انگشت طغرل نهاد. و باز میدانندکه یک نفر از ظرفای عصر ما از این حکایت استنباط کرده است که چون باباطاهر در این سال لااقل پنجاه شصت سال داشته است لابد در حدود 390 هجری متولد شده بوده است :
«الف قدم که در الف آمدستم » مرادش این بوده است که در سال هزارم میلادی بدنیا آمده ام ! و به این اعتبار باباطاهر هم از معادله ٔ تواریخ ملل مطلع بوده ، هم سال ولادت خود را خوب میدانسته و هم باندازه ای در شعر سرودن دقیق بوده است که حساب او مو نمیزند!
از این بگذریم . اینجا قصد بنده نقل متن دو قطعه و هشت دوبیتی منسوب به باباطاهر است که روی نسخه ای بالنسبه قدیم بی آنکه دیگر خودم در آن تصرفی کرده باشم . این نسخه مجموعه ایست بشماره ٔ 2546 در موزه ٔ قونیه (یعنی بر سر مزار مولانا جلال الدین بلخی معروف به مولای روم ) که تاریخ 848 هَ . ق . دارد. ابیات در آنجا با حرکات نوشته است و من برای آنکه در چاپ دیگر تغییری در آن راه نیابد چنان نوشته ام که کلیشه کنندش .این نقل را بقدری که از عهده برآمده ام طابق النعل بالنعل شبیه باصل نوشته ام جز از یک حیث ، که در اصل بخط نزدیک به نستعلیق بود و من به شیوه ٔ نسخ نقل کرده ام . متن چنانکه از دو مورد که لفظ «کذا» روی کلمات آن گذاشته ام معلوم میشود خالی از غلط نیست ولیکن قصد من نقل کردن بی تصرف بوده است . (پایان مقاله ٔ آقای مینوی ). و ازوست :
چه خوش بی مهربونی از دو سربی
که یک سر مهربونی دردسر بی !
اگر مجنون دل شوریده ای داشت
دل لیلی از او شوریده تر بی !
# # #
مگر شیر و پلنگی ای دل ای دل !
بمو دائم بجنگی ای دل ای دل !
اگر دستم فتی خونت وریژم
ووینم تا چه رنگی ای دل ای دل !
# # #
وشم واشم ازین عالم بدرشم
وشم از چین و ماچین دیرتر شم !
وشم از حاجیان حج بپرسم
که ای دیری بسه یا دیرتر شم !
(نقل از تاریخ ادبیات براون ج 1 چ صالح ص 131 - 132).
اگر دل دلبرو دلبر کدومه
و گر دلبر دل و دلرا چه نومه
دل و دلبر بهم آمیته وینم
ندونم دل که و دلبر کدومه !
# # #
خرم آنان که از تن جون نذونند
ز جانون جون ز جون جانون نذونند
بدردش خو کرن سالان و ماهان
بدرد خویشتن درمون نذونند.
# # #
خوشا آنون که از پا سر نذونند
میان شعله خشک و ترنذونند
کنشت و کعبه و بتخانه و دیر
سرائی خالی از دلبر نذونند.
# # #
یکی برزیگری نالون در این دشت
بچشم خون فشان آلاله میکشت
همی کشت و همی گفت ای دریغا
که باید کشتن و هشتن در این دشت .
# # #
جره بازی بدم رفتم به نخجیر
سیه دستی زده بر بال مو تیر
بوره غافل مچر در چشمه ساران
هر آن غافل چره غافل خوره تیر.
# # #
دیدم آلاله ای در دامن خار
وتم آلالیا کی چینمت بار
بگفتا باغبان معذور میدار
درخت دوستی دیر آوره بار.
# # #
دلی دیرم خریدار محبت
کزو گرمست بازار محبت
لباسی بافتم بر قامت دل
ز پود محنت و تار محبت .
(تاریخ ادبیات شفق چ پیروز صص 109 - 110).
درباره ٔ لهجه ٔ دوبیتی های باباطاهر آقای دکتر ابراهامیان استاد سابق زبان پهلوی در دانشکده ٔ ادبیات دانشگاه تهران رساله ای بزبان فرانسه در پاریس بطبعرسانیده اند و آقای دکتر پرویز ناتل خانلری مقالاتی در مجله ٔ پیام نو انتشار داده اند.
آثار دیگر باباطاهر - علاوه بر دیوان مجموعه ٔ کلمات قصار ازوی بجا مانده است که تا کنون چندین شرح بر آن نگاشته اند:
1) شرح عربی منسوب به عین القضاة همدانی ، ابوالمعالی عبداﷲبن محمد میانجی متوفی بسال 525 هَ . ق . از عارفان بزرگ قرن ششم و مؤلف زبدةالحقایق . 2) شرح عربی دیگری از قدما که شارح آن مجهول است . 3) دو شرح یکی به عربی و دیگری به فارسی از حاج ملاسلطانعلی گنابادی که شرح فارسی بسال 1326 هَ . ش . بچاپ رسیده است .
مرحوم رشید یاسمی در مقدمه ٔچاپ سوم دیوان باباطاهر آرد: «در کتابخانه ٔ ملی پاریس یک نسخه ٔ خطی عربی بعنوان «الفتوحات الربانی فی اشارات الهمدانی » مضبوط است که جانی بیک عزیزی آن را در شوال 889 هَ . ق . بخواهش ابوالبقاء احمدی شرح کرده است . رساله ای که مرحوم حاجی ملاسلطانعلی گنابادی بفارسی شرح کرده اند بطبع رسیده و نسخه ٔ آن نزد نگارنده موجود است با رساله ای که در آخر این مجموعه چاپ شده اندک اختلافی دارد. (دیوان باباطاهر چ 3 ص 19).
در اینجا منتخبی از کلمات قصار باباطاهر را نقل میکنیم :
(1) العلم دلیل المعرفةتدل علیها فاذا جاء المعرفة سقط رؤیة العلم و بقی حرکات العلم بالمعرفة. (2) رؤیة العلم عجز المریدین . (3) العلم دلیل و الحکمة ترجمان ، فالعلم دعوة معمومة و الحمة دعوة مخصوصة. (4) العلم دلیل و الحکمة توسل . (5) العلم یدل علیه و الوجد یدل له و الدلیل علیه یجذب الی قربه و الدلیل له یجذب الیه . (6) الخروج من العلم جهل ، و الثبات مع العلم ضعف ، و المعرفة بالعلم توحید. (7) العلم بالمعرفة معرفة و بذات المعروف کفر. (8) العلم حبس الظاهر و المشاهدة حبس الباطن . (9) جعل اﷲ جمیع الجوارح فی حبس العلم فلا یطلق جارحةمن سجنها الا بعلم فمن اطلقها من سجنها بغیر علم فقدخرج من حبس العلم و عصی و تعدی . (10) العلم قید العبودیة و حبس الحق ، فمن اطلقها بغیر علم فقد خرج من العبودیة و استعمل الحریة. (11) العلم موکل بالکلام ، والوجد موکل بالحرس . (12) العلم تطریق ، و الوجد تفریق ، والحقیقة تحریق . (13) العلم تجریب ، و الوجد تخریب ، و الحقیقة تلهیب . (14) للعلم حرقة، و للوجد حرقة، و للحقیقة حرقة، فمن احرقه العلم وفاء، و من احرقه الوجد صفا، و من احرقه الحقیقة طفا. (15) العلم ناراﷲو الوجد نوراﷲ، فمن خالف العلم احرقه النار، و من خالف الوجد غیره النور. الباب السادس فی الرسم و الحقیقه . (16) الحقیقة المشاهدة بعد علم الیقین . (17) الحقیقة مقدمة الحق الدخول فی الحقیقه بالخروج من الحقیقة و الخروج من الحقیقه بالدخول فی الحقیقة. (18) الحقیقة رسم و الرسم للرسم رسم وجدت ثبات الرسم للرسم بالحق حقیقة وجدت الحقایق و ان کانت بالحق لادراک الرسم الرسمیة رسوما فاذا الحقایق ثابت عن الرسوم لخلوص الالهیة و عن الجبروتیه و ابانة الربوبیه . (نقل از دیوان باباطاهر چ وحید دستگردی چ 3 تهران 1331 هَ . ش .صص 83 - 84 و 90).
راجع به کرامات باباطاهر - ایران شناسان چون ژوکوفسکی ، کلمان هوار، ادوارد برون ، هرن آلن ، ولچنسکی هریک شمه ای از قصص مربوط به وی را به السنه ٔ آلمانی فرانسه و انگلیسی ترجمه کرده اند و آقای آزاد همدانی نیز روایاتی را که در شهر همدان به باباطاهر منسوب میدانند گرد آورده اند و در مقدمه ٔ چاپ دوم منتشرساخته اند. (مقدمه ٔ چ 3 دیوان باباطاهر چ وحید دستگردی تهران سال 1331 هَ . ش .).
ترجمه های دیوان باباطاهر به زبانهای خارجی : 1) کلمان هوار فرانسوی مجموعه ای حاوی 59 دوبیتی باباطاهر را در سال 1885 میلادی در مجله ٔ آسیائی با ترجمه ٔ فرانسه منتشر کرده است . (تاریخ ادبیات برون ج 1 ترجمه ٔ علی پاشاصالح ص 131) (مقاله ٔ آقای مینوی در مجله ٔ دانشکده ٔ ادبیات سال 4 شماره ٔ دوم ).
2) ادوارد هرن آلن مستشرق انگلیسی اصل و ترجمه ٔ دیوان را بزبان فارسی و انگلیسی چاپ و منتشر کرده است .
3) ترجمه ٔ منظوم اشعار باباطاهر به زبان انگلیسی از خانم الیزابت کورتیس برنتن . (مقدمه ٔ دیوان باباطاهر چ 3 ص 21). و رجوع به شدالازار ص 515 - 516 و سبک شناسی ج 1 ص 22 شود.
باباطاهر. [ هَِ ] ( اِخ ) باباطاهر عریان همدانی بوده و مسلک درویشی و فروتنی او که شیوه عارفان است سبب شد تا وی گوشه گیر گشته و گمنام زیسته و تفصیلی از زندگانی خود باقی نگذارد فقط در بعض کتب صوفیه ذکری از مقام معنوی و مسلک ریاضت و درویشی و صفت تقوی و استغنای او آمده است. آنچه از سوانح و زندگانی وی معلوم است ، ملاقاتی است که گویا میان او و طغرل اولین شاه سلجوقی در حدود سال چهار صدوچهل وهفت در همدان اتفاق افتاد و از این خبر بدست می آید که دوره ٔشهرت شیخ اواسط قرن پنجم و ظاهراً تولدش اواخر قرن چهارم بوده است. باباطاهر از سخنگویان صاحبدل و دردمند بوده و نغمه هائی که شاهد سوز درونی است سروده و نیز رسالاتی بعربی و فارسی تألیف نموده است. از آن جمله مجموعه کلمات قصاریست بعربی که عقاید تصوف را درعلم و معرفت و ذکر و عبادت و وجد و محبت در جمله های کوتاه و مؤثری بیان میکند. عمده شهرت باباطاهر درایران بواسطه دوبیتی های شیرین و مؤثر و عارفانه اوست. از خصوصیات این رباعیات آنکه با وزن معمولی رباعی کمی فرق دارد و نیز در لغتی شبیه بلغت لری سروده شده و از این لحاظ آنها را در کتب قدیم «فهلویات » نام داده اند. در تمام رباعی های ساده و مؤثر شاعر یاداز وحدت جهان و دورافتادگی انسان و از پریشانی و تنهائی و ناچیزی و بی چیزی خود کرده از هجران شکایت نموده و حس اشتیاق معنوی خود را جلوه داده است. باباطاهر در همدان دار فانی را وداع گفته و در همان شهر مدفونست. ( تاریخ ادبیات شفق ص 108 و 109 ). هدایت گوید:
طاهر عریان همدانی نام شریفش باباطاهر است ، از علما و حکما و عرفای عهد بوده است و صاحب کرامات و مقامات عالیه و این که بعضی او را معاصر سلاطین سلجوقیه دانسته اند خطاست. وی از قدمای مشایخ است معاصر دیالمه بوده و در سنه 410 هَ. ق. بوده قبل از عنصری و فردوسی و امثال واقران ایشان رحلت نموده ، رباعیات بدیع و مضامین رفیع بزبان قدیم دارند. گویند رسالات از آن جناب مانده ومحققین بر آن شروح نوشته اند. ( مجمعالفصحاء ج 1 ص 326 ).
مؤلف راحة الصدور آرد: شنیدم که چون سلطان طغرل بک به همدان آمد از اولیا سه پیر بودند: باباطاهر و باباجعفر و شیخ حمشا، کوهی است بر در همدان آن را خضر خوانند بر آنجا ایستاده بودند، نظر سلطان بر ایشان آمد، کوکبه لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصر الکندری پیش ایشان آمد و دستهاشان ببوسید. باباطاهر پاره ای شیفته گونه بودی او راگفت ای ترک با خلق خدا چه خواهی کرد؟
طاهر عریان همدانی نام شریفش باباطاهر است ، از علما و حکما و عرفای عهد بوده است و صاحب کرامات و مقامات عالیه و این که بعضی او را معاصر سلاطین سلجوقیه دانسته اند خطاست. وی از قدمای مشایخ است معاصر دیالمه بوده و در سنه 410 هَ. ق. بوده قبل از عنصری و فردوسی و امثال واقران ایشان رحلت نموده ، رباعیات بدیع و مضامین رفیع بزبان قدیم دارند. گویند رسالات از آن جناب مانده ومحققین بر آن شروح نوشته اند. ( مجمعالفصحاء ج 1 ص 326 ).
مؤلف راحة الصدور آرد: شنیدم که چون سلطان طغرل بک به همدان آمد از اولیا سه پیر بودند: باباطاهر و باباجعفر و شیخ حمشا، کوهی است بر در همدان آن را خضر خوانند بر آنجا ایستاده بودند، نظر سلطان بر ایشان آمد، کوکبه لشکر بداشت و پیاده شد و با وزیر ابونصر الکندری پیش ایشان آمد و دستهاشان ببوسید. باباطاهر پاره ای شیفته گونه بودی او راگفت ای ترک با خلق خدا چه خواهی کرد؟
دانشنامه عمومی
باباطاهر یا باباطاهر عریان، عارف، شاعر ایرانی تبار و دوبیتی سرای اواخر سده چهارم و اواسط سده پنجم هجری (سده ۱۱م) ایران و در دوران طغرل بیک سلجوقی بوده است. بابا لقبی بوده که به پیروان وارسته می داده اند و عریان به دلیل بیان کردن مسائل به صورت بی پرده و عریان بوده است. باباطاهر عریان همدانی بوده و مسلک درویشی و فروتنی او که شیوهٔ عارفان است سبب شد تا وی گوشه گیر گشته و گمنام زیسته و تفصیلی از زندگانی خود باقی نگذارد.
محمد ابن عبدالعزیز از ادیبان سده ۳ هجری
ابولفتح اسعد از فقیهان سده ۶
میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان سده ۱۳ و مفتون همدانی از شاعران سده ۱۴
زبان لکی و لری
از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته راوندی در راحةالصدور، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری با طغرل سلجوقی دیدار کرده و مورد احترام وی نیز قرار گرفته است. در یکی از دوبیتی های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده است. اما رشید یاسمی با استناد به همان دو بیتی و اشاره به اهمیت عدد ۱۰۰۰ نزد اغلب ملل برآن رفته است که مقصود باباطاهر از واژه الف سال ۱۰۰۰م بوده و در نتیجه مقارن سالهای ۳۹۰ و ۳۹۱ (برابر با ۱۰۰۰ میلادی) زاده شده است. او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان وفات یافته است.
آرامگاه باباطاهر در شمال شهر همدان و در میدانی به نام وی قرار دارد. این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ ساخته شده و در سال ۱۳۸۳ بازسازی شده است. بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده است. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده است. در دوران حکومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد که دارای کتیبه ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی به همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. این بنای تاریخی طی شماره ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است.
محمد ابن عبدالعزیز از ادیبان سده ۳ هجری
ابولفتح اسعد از فقیهان سده ۶
میرزا علی نقی کوثر از دانشمندان سده ۱۳ و مفتون همدانی از شاعران سده ۱۴
زبان لکی و لری
از خاندان، تحصیلات و زندگی باباطاهر اطلاعات صحیحی در دسترس نیست اما بنا به نوشته راوندی در راحةالصدور، باباطاهر در سال ۴۴۷ هجری با طغرل سلجوقی دیدار کرده و مورد احترام وی نیز قرار گرفته است. در یکی از دوبیتی های مشهورش سال تولدش را به حروف ابجد گنجانیده که پس از محاسبه توسط میرزا مهدی خان کوکب به سال ۳۲۶ هجری رسیده است. اما رشید یاسمی با استناد به همان دو بیتی و اشاره به اهمیت عدد ۱۰۰۰ نزد اغلب ملل برآن رفته است که مقصود باباطاهر از واژه الف سال ۱۰۰۰م بوده و در نتیجه مقارن سالهای ۳۹۰ و ۳۹۱ (برابر با ۱۰۰۰ میلادی) زاده شده است. او پس از ۸۵ سال زندگی، در همدان وفات یافته است.
آرامگاه باباطاهر در شمال شهر همدان و در میدانی به نام وی قرار دارد. این آرامگاه در سال ۱۳۴۴ ساخته شده و در سال ۱۳۸۳ بازسازی شده است. بنای مقبره باباطاهر در گذشته چندین بار بازسازی شده است. در قرن ششم هجری برجی آجری و هشت ضلعی بوده است. در دوران حکومت رضاشاه پهلوی نیز بنای آجری دیگری به جای آن ساخته شده بود. درجریان این بازسازی لوح کاشی فیروزه ای رنگی مربوط به سده هفتم هجری به دست آمد که دارای کتیبه ای به خط کوفی برجسته و آیاتی از قرآن است و هم اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می شود. احداث بنای جدید در سال ۱۳۴۴ خورشیدی به همت انجمن آثار ملی و شهرداری وقت همدان و توسط مهندس محسن فروغی انجام شده است. این بنای تاریخی طی شماره ۱۷۸۰ در تاریخ ۲۱ فروردین ۱۳۷۶ به ثبت آثار تاریخی و ملی ایران رسیده است. در اطراف بنای جدید فضای سبز وسیعی احداث شده است.
wiki: باباطاهر
نقل قول ها
باباطاهر از شاعران ایرانی چهارم و پنجم هجری است. زادروز: (۳۹۰ هجری قمری) برابر با (۱۰۰۰ میلادی) در همدان. وی در تاریخ (۴۷۵ هجری قمری) برابر با (۱۰۸۵ میلادی) در همدان درگذشت.درباره خاندان، سال تولد و وفات ، نحوه معاش و طریق کسب دانش و معرفت و مسلک عارفانه او، از منابع قدیم ، اطلاعات دقیق و روشنى وجود ندارد. آن چه از گذشتگان به ما رسیده است یادکردی از زیست عارفانه و خوی درویشی اوست و این از نام او هویداست. بابا لقبی بوده که در گذشته به پیران وارسته می داده اند و عریان به دلیل بریدن وی از تعلقات دنیوی بوده است.باباطاهر در شهر قدیمی همدان زندگی خود را به گمنامی سپری می کرد. به تدریج در اثر پاکی درون، خودسازی و بی علاقگی به دنیا دارای کراماتی شد که نام او را بر زبان ها انداخت.
•
•
wikiquote: باباطاهر
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] باباطاهر، عارف و شاعر ایرانی قرن پنجم که به یکی از گویش های غرب ایران شعر سروده است.
به گفته رضاقلی خان هدایت (۱۲۱۵ـ۱۲۸۸)، که منبع خود را ذکر نمی کند، باباطاهر در دوران حکومت دیلمیان می زیسته و در ۴۱۰ درگذشته است. یکی از دوبیتی های منسوب به او معماگونه است : «موآن بحرم که در ظرف آمَدَسْتم /موآن نقطه که در حرف آمدَسْتم // به هراَلْفی اَلِفْ قدّی برآیه/ الِفْ قدّم که در اَلْف آمدستم»؛ میرزا مهدی خان کوکب در مجله انجمن سلطنتی آسیایی بنگال تفسیر بسیار عجیبی از این دوبیتی کرده است: مقدار عددی «اَلِف قد» و «دریا» (معادل فارسی واژه عربی «بحر») و نیز «طاهر» هرکدام به حساب جُمّل برابر ۲۱۵ است.حال اگر «الف قد» (۲۱۵) را به «اَلْف» (۱۱۱) بیفزاییم، عدد ۳۲۶ به دست می آید که معادل مقدار عددی «هزار» است به شرطی که به شکل «ه ـ زـ اـر» محاسبه شود.بدین ترتیب از «الف قدی که در الف آمده است» تاریخ تولد باباطاهر (۳۲۶) به دست می آید.اما علامه قزوینی این تعبیر را از جمله «توجیهات بسیار عجیب و غریب» دانسته است. رشید یاسمی نیز قول میرزا مهدی خان کوکب را انتقاد کرده و آن را نوعی «تکلف و حساب تراشی که ابداً با طبع لطیف باباطاهر مناسبت ندارد» شمرده است، اما او خود با استناد به همین شعر و به این دلیل که اول دسامبر سال ۱۰۰۰ میلادی با آغاز محرم ۳۹۱ هجری مصادف بوده، تولد باباطاهر را در ۳۹۰ یا ۳۹۱ دانسته است.مجتبی مینوی از نظریه رشید یاسمی انتقادی گزنده کرده است.به احتمال زیاد این دوبیتی از باباطاهر نیست، بلکه ساخته نُقْطَویانی چون ملامحمد صوفی مازندرانی است که از ایران گریخته و به دربار جلال الدین اکبرشاه تیموری (حک :۹۶۳ـ۱۰۱۴) در هند پناه برده بودند و با توجه به این که اهل حق باباطاهر را از بزرگان خود می شمارند و این فرقه با فرقه های دیگر غالیان و اسماعیلیان، و بعد ها با حروفیان و نُقْطَویان، در مواردی اشتراک عقیده داشته اند، این دو بیتی در برخی از مجموعه های متأخر به باباطاهر منسوب شده است.
قدیم ترین اسناد تاریخی درباره باباطاهر
یکی از قدیم ترین اسناد تاریخی درباره باباطاهر در راحة الصدورِ راوندی آمده است. مؤلف این کتاب، برطبق آنچه از دیگران «شنیده» است، نقل می کند که هنگام ورود سلطان طغرل سلجوقی به همدان (۴۴۷) باباطاهر او را مورد عتاب قرار داد و گفت : «ای ترک، با خلق خدا چه خواهی کرد؟ سلطان گفت: آنچه فرمایی. بابا گفت: آن کن که خدای می فرماید؛ انّ اللّه یأمر بالعدل و الاحسان. » این پند در حاکم فاتح بسیار مؤثر افتاده است.این حکایت مستلزم آن است که مرگ باباطاهر پس از ۴۴۷ اتفاق افتاده باشد، ولی این نظر مغایرتی ندارد که او در زمان دیلمیان، یعنی تحت حکومت آل بویه و منسوبان ایشان، خاندان کاکویه، که تا زمان لشکرکشی ابراهیم یِنال در ۴۳۵ در همدان حکومت داشته اند، می زیسته است.بعید نیست که باباطاهر از معاصران ابن سینا (متوفی ۴۲۸ درهمدان) بوده باشد.ولی داستان هایی حاکی از این که باباطاهر در ۵۲۵ شاهد اعدام عین القضات، عارف همدانی بوده یا با نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) معاصر بوده، جملگی مجعول است.
باباطاهر در نامه های عین القضات
منبعی کهن تر از راحة الصدور که اشاراتی به طاهر و مزار او در همدان دارد، نامه های عین القضات همدانی است که میان سالهای ۵۲۰ و ۵۲۵ نوشته شده است.در این نامه ها از طاهر در کنار دوتن دیگر از عارفان بزرگ آن شهر، شیخ بَرَکه و شیخ فَتحه، یاد شده و به احتمال قریب به یقین منظور همان باباطاهر همدانی عارف است. بابا لقبی است که مردم بر سبیل تفخیم بر نام اصلی عرفا و اولیا و پیروان می افزوده اند.عین القضات، بدون ذکر این لقب می نویسد: «از برکه قدّس سره شنیدم که طاهر گفت که مردمان می آیند و ریش خود به افسوس ما فرا می دارند.پس افسوس می برند و به ریش خود می دارند.» یا «فتحه می گوید ـ رحمة اللّه علیه ـ هفتاد سال است تا می کوشم مگر ارادت در حق طاهر درست کنم، نمی توانم.» یا «ای عزیز! این نبشته هم بر سر تربت طاهر نبشتم، روز شنبه. » و «بر تربت فتحه و هم برتربت طاهر، خاطر براین قرار گرفت که چیزی دیگر نویسم. » از این عبارات برمی آید که طاهر تقریباً هفتادسال پیش از عین القضات می زیسته، و بنابراین او همان باباطاهری است که در گزارش راوندی از او یاد شده است، و نیز ارتباط عقیدتی یا طریقتی عین القضات از طریق استادانش برکه و فتحه با باباطاهر معلوم می شود.گذشته از این، شواهد دیگری نیز دال بر وابستگی معنوی عین القضات با طاهر عارف وجود دارد.
هویت باباطاهر
...
به گفته رضاقلی خان هدایت (۱۲۱۵ـ۱۲۸۸)، که منبع خود را ذکر نمی کند، باباطاهر در دوران حکومت دیلمیان می زیسته و در ۴۱۰ درگذشته است. یکی از دوبیتی های منسوب به او معماگونه است : «موآن بحرم که در ظرف آمَدَسْتم /موآن نقطه که در حرف آمدَسْتم // به هراَلْفی اَلِفْ قدّی برآیه/ الِفْ قدّم که در اَلْف آمدستم»؛ میرزا مهدی خان کوکب در مجله انجمن سلطنتی آسیایی بنگال تفسیر بسیار عجیبی از این دوبیتی کرده است: مقدار عددی «اَلِف قد» و «دریا» (معادل فارسی واژه عربی «بحر») و نیز «طاهر» هرکدام به حساب جُمّل برابر ۲۱۵ است.حال اگر «الف قد» (۲۱۵) را به «اَلْف» (۱۱۱) بیفزاییم، عدد ۳۲۶ به دست می آید که معادل مقدار عددی «هزار» است به شرطی که به شکل «ه ـ زـ اـر» محاسبه شود.بدین ترتیب از «الف قدی که در الف آمده است» تاریخ تولد باباطاهر (۳۲۶) به دست می آید.اما علامه قزوینی این تعبیر را از جمله «توجیهات بسیار عجیب و غریب» دانسته است. رشید یاسمی نیز قول میرزا مهدی خان کوکب را انتقاد کرده و آن را نوعی «تکلف و حساب تراشی که ابداً با طبع لطیف باباطاهر مناسبت ندارد» شمرده است، اما او خود با استناد به همین شعر و به این دلیل که اول دسامبر سال ۱۰۰۰ میلادی با آغاز محرم ۳۹۱ هجری مصادف بوده، تولد باباطاهر را در ۳۹۰ یا ۳۹۱ دانسته است.مجتبی مینوی از نظریه رشید یاسمی انتقادی گزنده کرده است.به احتمال زیاد این دوبیتی از باباطاهر نیست، بلکه ساخته نُقْطَویانی چون ملامحمد صوفی مازندرانی است که از ایران گریخته و به دربار جلال الدین اکبرشاه تیموری (حک :۹۶۳ـ۱۰۱۴) در هند پناه برده بودند و با توجه به این که اهل حق باباطاهر را از بزرگان خود می شمارند و این فرقه با فرقه های دیگر غالیان و اسماعیلیان، و بعد ها با حروفیان و نُقْطَویان، در مواردی اشتراک عقیده داشته اند، این دو بیتی در برخی از مجموعه های متأخر به باباطاهر منسوب شده است.
قدیم ترین اسناد تاریخی درباره باباطاهر
یکی از قدیم ترین اسناد تاریخی درباره باباطاهر در راحة الصدورِ راوندی آمده است. مؤلف این کتاب، برطبق آنچه از دیگران «شنیده» است، نقل می کند که هنگام ورود سلطان طغرل سلجوقی به همدان (۴۴۷) باباطاهر او را مورد عتاب قرار داد و گفت : «ای ترک، با خلق خدا چه خواهی کرد؟ سلطان گفت: آنچه فرمایی. بابا گفت: آن کن که خدای می فرماید؛ انّ اللّه یأمر بالعدل و الاحسان. » این پند در حاکم فاتح بسیار مؤثر افتاده است.این حکایت مستلزم آن است که مرگ باباطاهر پس از ۴۴۷ اتفاق افتاده باشد، ولی این نظر مغایرتی ندارد که او در زمان دیلمیان، یعنی تحت حکومت آل بویه و منسوبان ایشان، خاندان کاکویه، که تا زمان لشکرکشی ابراهیم یِنال در ۴۳۵ در همدان حکومت داشته اند، می زیسته است.بعید نیست که باباطاهر از معاصران ابن سینا (متوفی ۴۲۸ درهمدان) بوده باشد.ولی داستان هایی حاکی از این که باباطاهر در ۵۲۵ شاهد اعدام عین القضات، عارف همدانی بوده یا با نصیرالدین طوسی (متوفی ۶۷۲) معاصر بوده، جملگی مجعول است.
باباطاهر در نامه های عین القضات
منبعی کهن تر از راحة الصدور که اشاراتی به طاهر و مزار او در همدان دارد، نامه های عین القضات همدانی است که میان سالهای ۵۲۰ و ۵۲۵ نوشته شده است.در این نامه ها از طاهر در کنار دوتن دیگر از عارفان بزرگ آن شهر، شیخ بَرَکه و شیخ فَتحه، یاد شده و به احتمال قریب به یقین منظور همان باباطاهر همدانی عارف است. بابا لقبی است که مردم بر سبیل تفخیم بر نام اصلی عرفا و اولیا و پیروان می افزوده اند.عین القضات، بدون ذکر این لقب می نویسد: «از برکه قدّس سره شنیدم که طاهر گفت که مردمان می آیند و ریش خود به افسوس ما فرا می دارند.پس افسوس می برند و به ریش خود می دارند.» یا «فتحه می گوید ـ رحمة اللّه علیه ـ هفتاد سال است تا می کوشم مگر ارادت در حق طاهر درست کنم، نمی توانم.» یا «ای عزیز! این نبشته هم بر سر تربت طاهر نبشتم، روز شنبه. » و «بر تربت فتحه و هم برتربت طاهر، خاطر براین قرار گرفت که چیزی دیگر نویسم. » از این عبارات برمی آید که طاهر تقریباً هفتادسال پیش از عین القضات می زیسته، و بنابراین او همان باباطاهری است که در گزارش راوندی از او یاد شده است، و نیز ارتباط عقیدتی یا طریقتی عین القضات از طریق استادانش برکه و فتحه با باباطاهر معلوم می شود.گذشته از این، شواهد دیگری نیز دال بر وابستگی معنوی عین القضات با طاهر عارف وجود دارد.
هویت باباطاهر
...
wikifeqh: غم غربت و درد دلتنگی ، اندوه بی سامانی و حسرت وصال ، شکوه از ناپایداری و بی وفایی ، دلدادگی و وفای به عهد، اعتراف به گناه و پوزش از خالق رحمان ، مویه های حاصل از هجران ، شور و جذبه های عشق و... از جمله مضامین بارز شعر باباطاهر است .
برخی صاحبان کتابهای تذکره و محققان معاصر، زبان وی را «راژی»، «راجی» یا «رازی» دانسته اند. این سه لفظ به گویش قدیم اهل ری بازمی گردد. برخی نیز زبان اشعار او را لُری می دانند.
برخی صاحبان کتابهای تذکره و محققان معاصر، زبان وی را «راژی»، «راجی» یا «رازی» دانسته اند. این سه لفظ به گویش قدیم اهل ری بازمی گردد. برخی نیز زبان اشعار او را لُری می دانند.
wikishia: علم و دانش و معرفت و مسلک عارفانه او از منابع قدیم هیچ اطلاع روشن و دقیقی بدست نیامده تا جائی که بعضی ها او را شخصیت مرموز می خوانند.
نام پدر او مشخصا معلوم نیست ولی صاحب «لذریعه» او را "فریدون" گفته است. این شاعر صوفی منش اهل همدان در ایران است، در همان جا زندگی می کرد و در همان جا فوت کرد. قدیمی ترین مأخذی که در تاریخ است، ملاقات و گفتگوی طغرل سلجوقی و بابا طاهر است که این پادشاه لشگر خود را در مقابل و ملاقات او، متوقف کرد و بوسه بر دستان او زد و توصیه اش را اجابت کرد و سخن عتاب آلود او را برتافت.
لفظ بابا در تمام منابع قدیم و متاخر، به عنوان پیشنام او آورده شده است. این لقب حتما به خاطر تفحیم و تنظیم است زیرا بابا معادل پیر، شیخ و مرشد می باشد و این لقب معمولا به پیران کامل و مرشدان اطلاق می شد. خودش در 3 غزل که به وزن دو بیتی است طاهر گفته و در یک غزل "بابا طاهر" تخلص کرده است.
ولی لقب "عریان" در هیچیک از منابع قدیم و حداقل تا اواسط قرن نهم همراه نام او نیست. به احتمال بسیار، این صفت "عریان" بیانگر دوری او از علائق دنیوی است. اگر چه گاهی این فکر پیش آمده که او سر و پا برهنه بوده و یا در معابر عمومی برهنه شده است. در برخی مأخذ هم از او با صفت شیفته گونه، دیوانه، دیوانه فرزانه یاد شده است. ولی در حافظه بیشتر ایرانی ها، باباطاهر همدانی او را می دانند.
پیروان آیین یارسان = اهل حق، باباطاهر را از بزرگان خودشان می دانند و او را از یاران هم عقیده و همراز "شاه خوشین لرستانی" که از بزرگان "اهل حق" بوده می گویند، البته منابعی هم درباره ارتباط او با "شاه خوشین" هست.
بیشتر شهرت او به خاطر دو بیتی های عوام فهم و خواص پسند اوست. اطلاق دوبیتی (و ترانه) به این نوع شعر در قرن اخیر بیشتر رایج شده است و ایرانی ها مخصوصا در نواحی مرکزی و غرب کشور، همیشه به این نوع شعر ساده بیشتر گرایش داشتند. بعضی ها گویش اشعار او را محلی می دانند. مضامین اشعار او را با عناصر طبیعت، کوه و صحرا و گل و گیاه، عواطف لطیف و احساسات رقیق، غم غربت و درد دلتنگی، درویشی و قلندری و ملامتی، اندوه بی سامانی و حسرت وصال، شکوه از ناپایداری ها و بی وفایی ها، اعتراف به گناه و پوزش از خدا، مویه هایی حاصل هجران، شور و جذبه های عشق افلاطونی و... تشکیل می دهند.
علاوه بر دوبیتی های او، رساله ای عرفانی مشتمل بر اشارات یا کلمات قصار به زبان عربی به باباطاهر منسوب است که با اختلاف بین بیست و سه یا پنجاه باب، تدوین شده است. این رساله همیشه مورد توجه صوفیه بوده است و بر آن کلمات، شروحی نوشته شد. شرحی دیگر با عنوان "الفتوحات الربانیه فی فرج الاشارات الهمدانیه"، دو شرح دیگر از کلمات او به وسیله سلطان علیشاه، تالیف شده است. یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی با عنوان های «توضیح» و «ایضاح».
با مطالعه کلمات قصار او، معلوم می شود که او نه این که فردی عامی نبوده بلکه دانشمندی است که در باب مسائلی چون علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و عقبی، اشاره و وجد و سماع، مشاهده و مراقبه، زهد و توکل و رضا، سکر و محبت، فقر و فنا، و... در واقع از جزئی ترین اصول فقه و شریعت تا پیچیده ترین مسائل فلسفه، عرفان و تصوف، احاطه کامل داشته و در واقع پس از طی مراحل علم به گفته برتلس بعد به جرگه تصوف درآمده است و عارف کامل و مرشد زمان خودش بوده است.
نام پدر او مشخصا معلوم نیست ولی صاحب «لذریعه» او را "فریدون" گفته است. این شاعر صوفی منش اهل همدان در ایران است، در همان جا زندگی می کرد و در همان جا فوت کرد. قدیمی ترین مأخذی که در تاریخ است، ملاقات و گفتگوی طغرل سلجوقی و بابا طاهر است که این پادشاه لشگر خود را در مقابل و ملاقات او، متوقف کرد و بوسه بر دستان او زد و توصیه اش را اجابت کرد و سخن عتاب آلود او را برتافت.
لفظ بابا در تمام منابع قدیم و متاخر، به عنوان پیشنام او آورده شده است. این لقب حتما به خاطر تفحیم و تنظیم است زیرا بابا معادل پیر، شیخ و مرشد می باشد و این لقب معمولا به پیران کامل و مرشدان اطلاق می شد. خودش در 3 غزل که به وزن دو بیتی است طاهر گفته و در یک غزل "بابا طاهر" تخلص کرده است.
ولی لقب "عریان" در هیچیک از منابع قدیم و حداقل تا اواسط قرن نهم همراه نام او نیست. به احتمال بسیار، این صفت "عریان" بیانگر دوری او از علائق دنیوی است. اگر چه گاهی این فکر پیش آمده که او سر و پا برهنه بوده و یا در معابر عمومی برهنه شده است. در برخی مأخذ هم از او با صفت شیفته گونه، دیوانه، دیوانه فرزانه یاد شده است. ولی در حافظه بیشتر ایرانی ها، باباطاهر همدانی او را می دانند.
پیروان آیین یارسان = اهل حق، باباطاهر را از بزرگان خودشان می دانند و او را از یاران هم عقیده و همراز "شاه خوشین لرستانی" که از بزرگان "اهل حق" بوده می گویند، البته منابعی هم درباره ارتباط او با "شاه خوشین" هست.
بیشتر شهرت او به خاطر دو بیتی های عوام فهم و خواص پسند اوست. اطلاق دوبیتی (و ترانه) به این نوع شعر در قرن اخیر بیشتر رایج شده است و ایرانی ها مخصوصا در نواحی مرکزی و غرب کشور، همیشه به این نوع شعر ساده بیشتر گرایش داشتند. بعضی ها گویش اشعار او را محلی می دانند. مضامین اشعار او را با عناصر طبیعت، کوه و صحرا و گل و گیاه، عواطف لطیف و احساسات رقیق، غم غربت و درد دلتنگی، درویشی و قلندری و ملامتی، اندوه بی سامانی و حسرت وصال، شکوه از ناپایداری ها و بی وفایی ها، اعتراف به گناه و پوزش از خدا، مویه هایی حاصل هجران، شور و جذبه های عشق افلاطونی و... تشکیل می دهند.
علاوه بر دوبیتی های او، رساله ای عرفانی مشتمل بر اشارات یا کلمات قصار به زبان عربی به باباطاهر منسوب است که با اختلاف بین بیست و سه یا پنجاه باب، تدوین شده است. این رساله همیشه مورد توجه صوفیه بوده است و بر آن کلمات، شروحی نوشته شد. شرحی دیگر با عنوان "الفتوحات الربانیه فی فرج الاشارات الهمدانیه"، دو شرح دیگر از کلمات او به وسیله سلطان علیشاه، تالیف شده است. یکی به زبان فارسی و دیگری به زبان عربی با عنوان های «توضیح» و «ایضاح».
با مطالعه کلمات قصار او، معلوم می شود که او نه این که فردی عامی نبوده بلکه دانشمندی است که در باب مسائلی چون علم و معرفت، عقل و نفس، دنیا و عقبی، اشاره و وجد و سماع، مشاهده و مراقبه، زهد و توکل و رضا، سکر و محبت، فقر و فنا، و... در واقع از جزئی ترین اصول فقه و شریعت تا پیچیده ترین مسائل فلسفه، عرفان و تصوف، احاطه کامل داشته و در واقع پس از طی مراحل علم به گفته برتلس بعد به جرگه تصوف درآمده است و عارف کامل و مرشد زمان خودش بوده است.
wikiahlb: بابا_طاهر
پیشنهاد کاربران
شاعر لر زبان همدانی
دوبیتی های این شاعر معروف
است
دوبیتی های این شاعر معروف
است
بوتیمار ( بو تی مار ) هر کلمه ایی مار داشته باشد. تورکی است. مثل هامار ( هموار. متضادش به مار ( به مار قالاسان ( نفرین مادرها به بچه هایشان ) . یعنی کارهایت راست و درست نشود. درمانده بمانی که فارسی شده اش بیمار است. کسی که حالش خوب نیست ) . تیمار. سوسمار. مارمولک. میان مار. دامار. یامار. جومار. خومار. قومار. مارچوبه. ماردین. مارشال. سومار. یومار. کومار. شومار ( شوماریخ. فارسی شده اش شمردن. شمارش. شمار است ) . .
در لغت نامه گرانقدر سنگلاخ در ذیل کلمه توفوق، توفوغ می نویسد که قبه ای بوده در قسمت جلویی بالای خیمه افراد نصب می کردند.
به عبارتی برای نشان دادن مقام و جاه افراد.
و چون کسی این علامتش بر می افتاد و یا در جنگ مغلوب می شد آنرا بر می انداختند نشان از شکست و هزیمت و نگون بختی فرد داشته است.
و درست از این عمل نفرین توفاغی داغیلمیش بر آمده است. و کلمه ی تورکی است ( قونوق=قوناق. . . . . توفوق=توفاق )
به عبارتی برای نشان دادن مقام و جاه افراد.
و چون کسی این علامتش بر می افتاد و یا در جنگ مغلوب می شد آنرا بر می انداختند نشان از شکست و هزیمت و نگون بختی فرد داشته است.
و درست از این عمل نفرین توفاغی داغیلمیش بر آمده است. و کلمه ی تورکی است ( قونوق=قوناق. . . . . توفوق=توفاق )
بابا طاهر عریان یا باباطاهر اوریان؟؟؟حروف ( ع. ح. ث. ص. ض. ذ. ط. ظ ) مخصوص زبان عربی است. و در هیچ زبانی وجود ندارد. در خیلی از موارد براینکه کلمات تورکی را از انظار دور کنند. و به کلمات تورکی هویت عربی بدهند. این کلمات را با این حروف می نویسند. مثل اسلان ( شیر جنگل. اصلان ) ایسفهان ( اصفهان مثل کوچسفهان. دانسفهان ) . اتو ( اطو ) . اتاق ( اطاق ) . تهران ( طهران ) تناب ( طناب. مثل تنابنده ) . . . . .
کلمات دیگر: