بکتاشیه

در زمره دوازده امامی های شیعهعلویان
علی-محمد • شاه اسماعیلیونس امره • پیر سلطان ابدالحاجی بکتاش والی
یکمین علی · دومین علیسومین علی · چهارمین علیپنجمین علی · ششمین علیهفتمین علی · هشتمین علی نهمین علی · دهمین علییازدهمین علی · دوازدهمین علی
حق-علی-محمدچهار دران • انسان کاملقرآن • بویروکوحدت وجودظاهر • باطن

بَکْتاشیه
فرقه ای از صوفیه، منسوب به سید محمد رضوی حاجی بکتاش ولی. عقاید این فرقه نشأت گرفته از خراسان بود و در آسیای صغیر تا انقراض دولت عثمانی رواج داشت. سید محمد در باطن شیعه بود و به مریدان خاص خود درس شیعه گری می داد، اما به تسنن تظاهر می کرد. بکتاش در لغت به معنی برادر بزرگ است و این لقبی است که سلطان عثمانی به محمد رضوی داده بود و همین لقب به جای نام طریقتی سید محمد، نام آن سلسله شد. مبانی و اصول عقاید بکتاشیه در قرن ۱۱ق به دست بالیم سلطان، معروف به پیر ثانی، مدوّن شد و این طریقه به تشکیلات نظامی ینی چری (سفیدرو، لقب سربازان ترک سلجوقی) راه یافت. بکتاشیان در سرزمین عثمانی تکیه ها و خانقاه های بسیاری داشتند و مشایخ بکتاشی با نسبت دادن کراماتی به خود نزد عامه و سلاطین محترم شمرده می شدند. مقارن ظهور شاه اسماعیل اول، پالین بابا تشکیلات وسیعی به این سلسله داد. با انحلال تشکیلات ینی چری به دست سلطان محمود عثمانی دوم و ویرا ن شدن برخی تکایا و خانقاه های بکتاشی، این فرقه رو به زوال نهاد. پس از فوت محمد رضوی (۷۳۸ق) بکتاشیه بر مزار وی در قریۀ بکتاش (نزدیک قیصریه) مرقدی ساختند و به نیایش پرداختند. اگرچه آنان در احیای تشکیلات خود کوشیدند، اما در ۱۹۲۵ مانند دیگر فرق صوفیه، بکتاشی گری نیز ممنوع و از فعالیت رسمی و علنی آنان برای همیشه در ترکیه جلوگیری شد. افراد این سلسله جمعیت سرّی بودند و به برادران طریقت خود لقب اخی می دادند. آداب این سلسله با سلسله خاکسار و فرقه فتیان یا جوانمردان مشابهت زیاد دارد. بکتاشیان به محبت علی (ع) و سوگواری در محرم تأکید می کنند و امامان اثنا عشری، به ویژه امام جعفر صادق (ع)، را می ستایند، آنان زیارت قبور ائمه (ع) را جایگزین عبادات ضروری می کنند. افراد خاصّ این سلسله به رهبانیت معتقدند. صوفیان مجرد این سلسله حلقه ای در گوش خود می آویزند. اما نماز، روزه، حج و زکات به جا نمی آورند. بکتاشیان به تأثیر از مسیحیان معتقد به تثلیث الله، محمد (ص) و علی (ع) هستند و مانند آنان عشای ربّانی به جای می آورند، بر سر سفرۀ خود شراب و نان و پنیر می گذارند، زنانشان بی حجاب اند و نزد شیخ خود که «بابا» خوانده می شود اعتراف و طلب آمرزش می کنند و پیر طریقت گناهان را می بخشد. مقام بابا در گذشته انتخابی بوده و اینک ارثی است. آنان مانند مانویت به تناسخ اعتقاد راسخ دارند. بکتاشیه معتقد به اسرار عدد و حروف اند به ویژه برای عدد چهار اهمیت خاصی قائلند و از این نظر به حروفیه نزدیک اند. عبای سفید، که آن را سکه می نامند، کلاه سیاهِ دوازده ترک (به نشانۀ دوازده امام)، عمامۀ سبز (مخصوص شیخ بکتاشی) و گردن بندی از سنگ، که محاذی سینه قرار دارد و آن را سنگ تسلیم می نامند، مهم ترین بخش از جامۀ بکتاشیان است. بابای این سلسله هنگام راه رفتن یک تبرزین دودم و یک عصا همراه خود دارد. فداییان بکتاشیه را ابدال نامند. بقایای بکتاشیه در آلبانی و قاهره باقی است. بکتاشی های مقیم آلبانی در ماه رمضان فقط سه روز، روزه می گیرند. آنان هرگز به قرآن سوگند نمی خورند. در تکیه های بکتاشیه کتب «جاویدان کبیر» فضل الله و «عاشق نامه» فرشته اوغلو را تدریس می کنند. اخلاق از نظر بکتاشیه در این جمله خلاصه می شود: «دستت را بی آزار، زبانت را رازدار و کمرت را استوار نگه دار».

[ویکی شیعه] بکتاشیه از طریقت های صوفیه آسیای صغیر و منطقه بالکان که پیروان بسیاری دارد. بکتاشیان خود را مسلمان و شیعه می دانند. آنان به وحدانیت خدا، نبوت محمد (ص) و ولایت علی (ع) معتقدند؛ اما این سه را در تثلیثی شبیه به تثلیث مسیحی می نگرند.
غالب منابع تحقیق درباره بکتاشیان به التزام نداشتن آنان به احکام شریعت و ترک نمازهای یومیه روزه رمضان و سایر عبادات، اشاره کرده اند. این امر، یکی از وجوه اختلاف این طریقت با شیعه اثنی عشری است.
تاریخ طریقت بکتاشیه به شخصی به نام حاجی بکتاش ولی باز می گردد که زندگی او در منابع مختلف آمیخته با افسانه ها و حکایت های اغراق آمیز است. وی ظاهرا از جمله صوفیان ترکمن خراسانی معروف به « بابا » بوده که از پیروان احمد یسوری بودند، و در قرن ششم هجری قمری همراه موج مهاجران ترکمنی از شرق به آسیای صغیر آمدند. حاجی بکتاش پس از سفر به نقاط مختلف این سرزمین، سرانجام در روستایی در نزدیکی قیرشهر ساکن شد و به تدریج در میان قبایل ترکمن اطراف پیروانی یافت. با افزوده شدن بر شمار مریدانش، اندک اندک طریقتی با اعتقادات ویژه بنیان نهاد که در ابتدا دارای آئین های ساده ای چون استفاده از شمع در مراسم، یک وعده غذای آئینی، مجلس سماع و نیز تراشیدن موی سر، پوشیدن کلاه « الفی تاج » و تکبیر گفتن در مراسم پذیرش تازه واردان بود. در قرن های بعد این آیین ها، صورت منسجم تر و مفصل تری یافت.