پیمان سعداباد

پیمان سعدآباد. پیمان سعدآباد یا عهدنامهٔ عدم تعرض، نام پیمانی است که در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۱۶ (۸ ژوئیه ۱۹۳۷) در کاخ سعدآباد تهران، میان ۴ کشور ایران (رضا شاه پهلوی)، عراق (ملک غازی اول)، افغانستان (محمد ظاهرشاه) و ترکیه (مصطفی کمال آتاترک) به امضا رسید.
قرارداد اقامت
قرارداد امنیت منطقه سرحدی و تسویه حوادث و اختلافاتی که در منطقه مزبور به ظهور می رسد.
قرارداد تعاون قضائی درمسائل حقوقی و تجارتی
عهدنامهٔ استرداد مقصرین و تعاون قضائی در امور اجرائی
موافقت نامه برای تنظیم طرز عمل ادامه گمرکات ایران وترکیه که درسرحد دائر خواهد شد.
موافقت نامه مخصوص راجع به دا یر کردن پاره ای خطوط تلگرافی و تلفنی بین دولتین
قرارداد هوایی
موافقت نامه مربوط به تسهیل و ازدیاد ترانزیت، حمل ونقل مال التجاره و مسافر از طریق طرابوزان – تبریز- تهران و بالعکس
قرارداد دام پزشکی
عهدنامه دریانوردی و تجارت
یکدیگر
دولت های امضاکننده این پیمان متعهد شدند از مداخله در امور داخلی یکدیگر خودداری کنند، مرزهای مشترک را محترم بشمارند، از هرگونه تجاوز نسبت به یکدیگر خودداری ورزند و از تشکیل جمعیت ها و دسته بندی هایی که هدف آن ها اخلال در صلح میان کشورهای هم جوار و هم پیمان باشد جلوگیری کنند.
جیمز روزنا عوامل زمینه ساز یک سیاست خارجی را تحت تأثیر پنج متغیر فردی، نقش گرایانه، حکومتی، جامعه و سیستمیک (نظام بین الملل) می داند که اولویت تأثیر هر کدام در کشورهای مختلف فرق دارد. اکنون به بررسی این عوامل در انعقاد پیمان سعدآباد می پردازیم:

[ویکی فقه] پیمان سعدآباد. پیمان سعدآباد وحدت نظر چهار کشور ایران، عراق، افغانستان و ترکیه را در سیاست عمومی و حمایت متقابل در صورت بروز خطر نسبت به یکی از دولت های عضو پیش بینی می کرد و همچنین دول چهارگانه متعهد می شوند که سیاست عدم مداخله مطلق در امور داخلی یکدیگر را تعقیب کنند و مصونیت حدود مشترک مرزی یکدیگر را محترم شمارند و در کلیه اختلافات بین المللی که با منافع آنها مربوط است، مشورت نمایند و عملیات تجاوزکارانه علیه یکدیگر نداشته باشند. پیمان سعدآباد هم از لحاظ مادی و هم از نظر سیاسی به زیان دولت ایران و بنفع کشورهای ترکیه، افغانستان و عراق بوده است.
انگلیسی ها پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه تزاری و سقوط رومانوف ها و ایجاد حکومت جدید سوسیالیستی شوروی فوق العاده وحشت زده و نگران شدند. در سال های بین دو جنگ جهانی، انگلستان سراسر خاورمیانه را تحت نفوذ و سلطه خود داشت. تعدادی از کشورهای این منطقه مانند عراق و فلسطین و ماوراء اردن از طرف جامعه ملل تحت قیومیت انگلستان قرار گرفته بودند و تعدادی دیگر؛ مانند مصر و عربستان سعودی در نتیجه قراردادهایی، حقوق و امتیازات خاصی برای انگلیسی ها قائل شده بودند. گروه سوم از کشورهای خاورمیانه نیز به طور غیر مستقیم زیر نفوذ انگلسیی ها قرار داشتند؛ مانند ترکیه و افغانستان. انگلیسی ها پس از جنگ جهانی اول نهایت کوشش را به عمل آوردند تا با ایجاد حکومت هایی دست نشانده و قوی انعقاد یک پیمان دفاعی بین کشورهای خاورمیانه بوجود آوردند و آن را به عنوان سدی در جلوگیری از توسعه طلبی و نفوذ شوروی به سوی هندوستان و خلیج فارس و چاه های نفت جنوب ایران لازم می شمردند؛ بنابراین در عرض چند سال کوشیدند اختلافات میان دولت های این منطقه را بتدریج برطرف و زمینه را برای انعقاد پیمان همکاری و عدم تعرض منطقه ای فراهم سازند.
تصویب عهدنامه عدم تعرض
مجلس شورای ملی عهدنامه عدم تعرض را بین دولت شاهنشاهی ایران و دولت پادشاهی افغانستان و دولت جمهوری ترکیه و دولت پادشاهی عراق را که مشتمل بر ده ماده بود، در تاریخ ۱۷ تیرماه (۱۳۱۶) مطابق با ۸ ژوئیه ۱۹۳۷ در قصر سعدآباد به امضاء رسیده بود، را تصویب کرد. این قانون که مشتمل بر یک ماده و متن عهدنامه ضمیمه بود، در جلسه بیست و پنجم اسفندماه ۱۳۱۶ به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
موفقیت انگلستان در انعقاد این پیمان
با انقراض سلسله قاجار حکومت پهلوی در ایران روی کار آمد. در ترکیه امپراطوری عثمانی از هم پاشید و آتاتورک قدرت را در دست گرفت. در عراق هم حکومت دست نشانده ملک فیصل را بر سر کار آوردند. در افغانستان هم نیز حکومت امان الله را که تصور می کردند، تحت نفوذ آنها نخواهد رفت را برداشتند تا بعد حکومتی به میل خود روی کار آورند. پس از اینکه این قبیل حکومتها را بوجود آوردند و پا برجا گردید، دولت انگلستان به این فکر افتاد که از این کشورها حلقه ای آهنین در جنوب روسیه بوجود آورد. لذا ضروری بود که بین ایران و ترکیه و عراق و افغانستان موجبات حسن تفاهم و دوستی فراهم شود و اختلافات بین آنان را برطرف سازند.
← کمک به روابط ایران و ترکیه
...