[ویکی فقه] اذان در سال دوم هجری از طرف خداوند تشریع شد.
همزمان با تشریع اذان از طرف خداوند در سال دوم هجری، بلال افتخار مؤذّنی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم را یافت و نخستین کسی بود که برای آن حضرت اذان گفت و تا پایان عمر آن حضرت همواره، در مدینه یا بیرون آن مؤذن آن بزرگوار بود. او مؤذنی وقت شناس بود، از این رو پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به یارانش توصیه کرد که با اذان وی افطار و امساک کنند؛ نه اذان ابن امّ مکتوم که به سبب نابینایی چندان دقیق نبود. برخی نقلها از طریق اهل سنّت عکس این معنا را دلالت دارد که آن را جعلی و از روی غرض ورزی دانسته اند. بلال پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم حاضر به اذان گفتن برای خلفا نشد و برای جهاد به شام رفت و در پی اصرار ابوبکر که از او خواست برایش اذان بگوید گفت: پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلّم برای هیچ کس اذان نمی گویم. برخی گزارش کرده اند که بلال برای ابوبکر و حتّی عمر اذان گفت ؛ لیکن داده های تاریخی این رای را رد می کند، از این رو مُزی آن را به لفظ «قیل» نقل کرده است و ابن کثیر دیدگاه نخست را صحیح تر و مشهور می داند. سید محسن امین این روایات را با روایات دیدگاه اوّل که در نظرش صحیح تر و بیشتر است و نیز شواهد تاریخی دیگر معارض می داند و قول مشهور را برمی گزیند.
حکایت مخالفت بلال با خلیفه
بعضی نقلها حکایت دارد که اذان نگفتن بلال برای خلیفه به سبب اعتراض به انحراف مسیر خلافت بوده است. شاید بتوان لحن تند بلال در ردّ درخواست خلیفه برای ماندنش در مدینه که به او گفت: اگر برای خدا آزادم کرده ای مرا رها کن تا بروم وگرنه نزد خودت نگهدار تاییدی بر این نکته دانست. بعضی معتقدند که رفتن بلال به شام به میل خودش نبود، بلکه به سبب مخالفت با بیعت، او را به نوعی از مدینه بیرون راندند، زیرا رفتن به جهاد که سبب حضور وی در شام شده است با سکونت در مدینه منافاتی نداشت، چنان که بسیاری از صحابه چنین کردند. برخی نقلها نیز این معنا را تایید می کند.
اذان های بلال پس از پیامبر
از روایات استفاده می شود که بلال پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم فقط ۴ بار اذان گفت و هر بار مسلمانان با شنیدن اذان وی به یاد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم افتاده، به شدّت گریستند: نخستین بار پیش از خاک سپاری آن حضرت و مرتبه دوم بنا به درخواست حضرت فاطمه علیهاالسّلام که با بی هوش شدن آن حضرت بلال اذان را ناتمام گذاشت و بار سوم پس از آنکه بلال به شام رفت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم را در خواب دید که به او می گوید: این چه جفایی است که در حقّ ما روا داشته ای؟ آیا زمان آن نرسیده که به زیارت ما بیایی؟ از این رو بلال از شام برای زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به مدینه آمد و بنا به درخواست حسن و حسین (علیهما السلام) و صحابه اذان گفت. مزی می نویسد: این بار نیز بلال به سبب گریه شدید مردم اذان را ناتمام گذاشت. آخرین اذان وی در سفر عمر به شام بود که از وی تقاضای اذان کرد. بنا به روایتی از آن روز که بلال اذان نگفت «حی علی خیرالعمل» را از اذان حذف کردند.
منابع
...
همزمان با تشریع اذان از طرف خداوند در سال دوم هجری، بلال افتخار مؤذّنی رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم را یافت و نخستین کسی بود که برای آن حضرت اذان گفت و تا پایان عمر آن حضرت همواره، در مدینه یا بیرون آن مؤذن آن بزرگوار بود. او مؤذنی وقت شناس بود، از این رو پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به یارانش توصیه کرد که با اذان وی افطار و امساک کنند؛ نه اذان ابن امّ مکتوم که به سبب نابینایی چندان دقیق نبود. برخی نقلها از طریق اهل سنّت عکس این معنا را دلالت دارد که آن را جعلی و از روی غرض ورزی دانسته اند. بلال پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم حاضر به اذان گفتن برای خلفا نشد و برای جهاد به شام رفت و در پی اصرار ابوبکر که از او خواست برایش اذان بگوید گفت: پس از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله وسلّم برای هیچ کس اذان نمی گویم. برخی گزارش کرده اند که بلال برای ابوبکر و حتّی عمر اذان گفت ؛ لیکن داده های تاریخی این رای را رد می کند، از این رو مُزی آن را به لفظ «قیل» نقل کرده است و ابن کثیر دیدگاه نخست را صحیح تر و مشهور می داند. سید محسن امین این روایات را با روایات دیدگاه اوّل که در نظرش صحیح تر و بیشتر است و نیز شواهد تاریخی دیگر معارض می داند و قول مشهور را برمی گزیند.
حکایت مخالفت بلال با خلیفه
بعضی نقلها حکایت دارد که اذان نگفتن بلال برای خلیفه به سبب اعتراض به انحراف مسیر خلافت بوده است. شاید بتوان لحن تند بلال در ردّ درخواست خلیفه برای ماندنش در مدینه که به او گفت: اگر برای خدا آزادم کرده ای مرا رها کن تا بروم وگرنه نزد خودت نگهدار تاییدی بر این نکته دانست. بعضی معتقدند که رفتن بلال به شام به میل خودش نبود، بلکه به سبب مخالفت با بیعت، او را به نوعی از مدینه بیرون راندند، زیرا رفتن به جهاد که سبب حضور وی در شام شده است با سکونت در مدینه منافاتی نداشت، چنان که بسیاری از صحابه چنین کردند. برخی نقلها نیز این معنا را تایید می کند.
اذان های بلال پس از پیامبر
از روایات استفاده می شود که بلال پس از رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم فقط ۴ بار اذان گفت و هر بار مسلمانان با شنیدن اذان وی به یاد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم افتاده، به شدّت گریستند: نخستین بار پیش از خاک سپاری آن حضرت و مرتبه دوم بنا به درخواست حضرت فاطمه علیهاالسّلام که با بی هوش شدن آن حضرت بلال اذان را ناتمام گذاشت و بار سوم پس از آنکه بلال به شام رفت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلّم را در خواب دید که به او می گوید: این چه جفایی است که در حقّ ما روا داشته ای؟ آیا زمان آن نرسیده که به زیارت ما بیایی؟ از این رو بلال از شام برای زیارت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم به مدینه آمد و بنا به درخواست حسن و حسین (علیهما السلام) و صحابه اذان گفت. مزی می نویسد: این بار نیز بلال به سبب گریه شدید مردم اذان را ناتمام گذاشت. آخرین اذان وی در سفر عمر به شام بود که از وی تقاضای اذان کرد. بنا به روایتی از آن روز که بلال اذان نگفت «حی علی خیرالعمل» را از اذان حذف کردند.
منابع
...
wikifeqh: اذان گویی_بلال