زین الاخبار
فرهنگ فارسی
دانشنامه عمومی
زین الاخبار یا تاریخ گردیزی از قدیمی ترین کتاب های فارسی دربارهٔ تاریخ، از آغاز خلقت تا پایان پادشاهی مودود بن مسعود غزنوی نوشتهٔ ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی است. تاریخ تألیف کتاب ۴۴۲ یا ۴۴۳ قمری بوده است.
شمیسا، سیروس (۱۳۸۴)، سبک شناسی نثر، تهران: میترا، شابک ۹۶۴-۵۹۹۸-۱۱-۵
نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سمت، ۱۳۷۶. (صص ۹ تا ۱۲)
نویسندهٔ این کتاب، نام «زین الاخبار» را به مناسب نام مخدوم خویش ـ زین الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی ـ برگزیده است. البته کتاب به خاطر نام خود نویسنده، به تاریخ گردیزی نیز مشهور است، ولی نام «زین الاخبار» معروف تر است.
سبک انشا نزدیک به سبک سامانی، روان و موجز است؛ یعنی جمله ها کوتاه است و واژه های عربی کمی دارد و اصطلاحات کهن و فراموش شده را در خود جای داده است.
ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی با ابوریحان بیرونی ارتباط داشته است و از او دانش اندوزی کرده است و شاید با ابوالفضل بیهقی نیز حشر و نشر داشته است. زین الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی یکسال پس از تألیف کتاب به دست طغرل ـ غلام پدرش ـ کشته می شود و پس از آن معلوم نیست که چه بر سر مؤلف کتاب می آید.
شمیسا، سیروس (۱۳۸۴)، سبک شناسی نثر، تهران: میترا، شابک ۹۶۴-۵۹۹۸-۱۱-۵
نوایی، عبدالحسین، متون تاریخی به زبان فارسی، سمت، ۱۳۷۶. (صص ۹ تا ۱۲)
نویسندهٔ این کتاب، نام «زین الاخبار» را به مناسب نام مخدوم خویش ـ زین الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی ـ برگزیده است. البته کتاب به خاطر نام خود نویسنده، به تاریخ گردیزی نیز مشهور است، ولی نام «زین الاخبار» معروف تر است.
سبک انشا نزدیک به سبک سامانی، روان و موجز است؛ یعنی جمله ها کوتاه است و واژه های عربی کمی دارد و اصطلاحات کهن و فراموش شده را در خود جای داده است.
ابوسعید عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی با ابوریحان بیرونی ارتباط داشته است و از او دانش اندوزی کرده است و شاید با ابوالفضل بیهقی نیز حشر و نشر داشته است. زین الملة عبدالرشید بن مودود غزنوی یکسال پس از تألیف کتاب به دست طغرل ـ غلام پدرش ـ کشته می شود و پس از آن معلوم نیست که چه بر سر مؤلف کتاب می آید.
wiki: زین الاخبار
دانشنامه آزاد فارسی
زِیْنُ الْاَخْبار
(یا: تاریخ گَرْدیزی) کتابی تاریخی به فارسی تألیف ابوسعید عبدالْحَی بن ضحاک بن محمود گردیزی. این کتاب که تاریخ جهان و اسلام را از قدیم ترین روزگار تا اندکی بعد از سال ۴۳۲ ق دربردارد شامل مطالبی دربارۀ کیانیان ملوک الطوایف، ساسانیان، اکاسره (خسروان)، اخبار و جدول تواریخ خلفا و ملوک اسلام ، اخبار امرای خراسان ، استخراج تاریخ ها از یکدیگر، اسباب عیدها در ادیان و ملل مختلف ، و معارف و انساب ، رومیان و هندوان است. نثر آن پخته و روان و به سبک قدیم است. مینورسکی بخش مربوط به معارف هندوان را به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد (لندن، ۱۹۶۴). بخش های تاریخ طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان (تهران، ۱۳۱۵ و ۱۳۲۷ ش) و بخش ساسانیان و خلفا نیز بعدها به چاپ رسید (مجلۀ پیام نو، تهران ۱۳۲۵ ـ ۱۳۲۷ ش).
(یا: تاریخ گَرْدیزی) کتابی تاریخی به فارسی تألیف ابوسعید عبدالْحَی بن ضحاک بن محمود گردیزی. این کتاب که تاریخ جهان و اسلام را از قدیم ترین روزگار تا اندکی بعد از سال ۴۳۲ ق دربردارد شامل مطالبی دربارۀ کیانیان ملوک الطوایف، ساسانیان، اکاسره (خسروان)، اخبار و جدول تواریخ خلفا و ملوک اسلام ، اخبار امرای خراسان ، استخراج تاریخ ها از یکدیگر، اسباب عیدها در ادیان و ملل مختلف ، و معارف و انساب ، رومیان و هندوان است. نثر آن پخته و روان و به سبک قدیم است. مینورسکی بخش مربوط به معارف هندوان را به انگلیسی ترجمه و چاپ کرد (لندن، ۱۹۶۴). بخش های تاریخ طاهریان، صفاریان، سامانیان و غزنویان (تهران، ۱۳۱۵ و ۱۳۲۷ ش) و بخش ساسانیان و خلفا نیز بعدها به چاپ رسید (مجلۀ پیام نو، تهران ۱۳۲۵ ـ ۱۳۲۷ ش).
wikijoo: زین_الاخبار
دانشنامه اسلامی
[ویکی نور] ابو سعید عبد الحی بن ضحاک بن محمود گردیزی در شهر گردیز واقع در جنوب شرقی کابل و بر سر راه سابق غزنین به هندوستان قبل از سال 400 هجری ولادت یافت ولی پس از چندی به شهر غزنین پایتخت حکومت غزنویان رفته و در آنجا سکونت اختیار نمود.
وی محضر درس استاد ابو ریحان بیرونی (متوفی 400 هجری) را که در همین ایام در غزنین می زیسته درک کرده است. و به همین جهت کتاب تاریخ وی در بعضی از فصول شباهت بسیاری به سبک و شیوه آثار الباقیه دارد.
گردیزی تألیف کتاب تاریخ خویش را در سال 442 هجری به نام عز الدوله و زین المله عبد الرشید بن محمود بن سبکتکین، سلطان عصر خویش به پایان رساند و نام آنرا از زین المله برگرفت و آنرا زین الاخبار نامید. این کتاب به نام مؤلف آن به تاریخ گردیزی نیز شهرت یافته است.
تاکنون فقط دو نسخه خطی از این کتاب کشف گردیده که در کتابخانه های کمبریج و آکسفورد انگلستان نگهداری می شوند. تاریخ نگارش نسخه قدیمی آن مربوط به سال 930 یا 903 می باشد زیرا آنچه اکنون پس از سال ها بر روی جلد آن می توان خواند عدد 93 است که احتمالا نقطه ای از آن حذف گردیده زیرا تاریخ 93 هجری برای نگارش این کتاب بی مورد است. نسخه بعدی در سال 1196 هجری نوشته شده که در واقع نسخه بدل همان نسخه نخستین محسوب می شود. هر دو نسخه مقداری نواقص و افتادگی هایی دارد که کار تصحیح کتاب را با مشکل مواجه می ساخته است. لذا فصل های متفاوتی از آن که مربوط به موضوع تحقیق محققین مختلف بوده است بر حسب ضرورت به طور جداگانه چاپ گردیده است. نخستین بار بار تولد، محقق روسی قسمتی از فصل «اندر معارف و انساب ترکان» را در کتابی به عنوان شرح سفری در آسیای مرکزی به اندیشه علمی در سال 1894 با ترجمه روسی چاپ کرده است. قسمت های دیگر زین الاخبار که مربوط به تاریخ خراسان می شود مجددا توسط محقق مزبور در کتاب ترکستان پیش از دوره مغول در سال 1898 چاپ گردید. مدت ها بعد در سال 1928 قسمتی دیگر از این کتاب که مربوط به تاریخ طاهریان می شود از فصل «اخبار امرای خراسان» توسط محمد ناظم هندی در برلین و سال ها بعد در ایران چاپ گردید. بخشی دیگر از آن کتاب را که مربوط به عیدها و جشن ها و رسم های مغان بود مجله سخن در سال 1325 چاپ نمود. در سال 1333 مرحوم سعید نفیسی از فصل مربوط به ملوک ساسانیان تا پایان باب هفتم یعنی تا فصل «اندر استخراج تاریخ ها از یکدیگر» چاپ و منتشر نمود. سرانجام دانشمندی افغانی به نام عبد الحی حبیبی کار دشوار تصحیح تمام کتاب را به عهده گرفت و بسیار دقیق و محققانه همراه با حاشیه های ارزنده در سال 1346 در کابل به چاپ رساند. وی با توجه به چاپ های قسمت های مختلف آن، از روی دو نسخه مکشوفه شروع به تصحیح نمود و از منابع دیگر مربوط به آن عصر از جمله آثار ابو ریحان بیرونی درجه صحت کار خویش را بالا برد. گردیزی، عبد الحی: تاریخ گردیزی، به تصحیح و تحشیه عبد الحی حبیبی، انتشارات دنیای کتاب، تهران، 1363، صص 25-5
گردیزی قسمت اول از کتاب تاریخ خویش را به مسائل عمومی تاریخ ایران اختصاص داده و به سبک و شیوه تواریخ عمومی، تاریخ عالم را از اولین پادشاهان داستانی ایران آغاز کرده است. گردیزی همه عالم و جهان را ایران میدانست: «اندر قدیم رسم دیگرگون بود. از روزگار افریدون تا گاه اردشیر بابکان، مر همه جهان را یک سپاه سالار بودی. و چون اردشیر بیامد، جهان را چهار سپاه سالار کرد: یکی خراسان، دو دیگر مغرب، سوم نیمروز، چهارم آذربایجان. »همان، ص 211
و در جای دیگر می نویسد: «و چون وی (اسکندر) بمرد، جهان بی شاه بماند. »3- همان، ص 59 پس از آن ضمن اشاره به حمله اسکندر از ملوک اشکانی و ساسانی به اختصار یاد کرده است.
وی محضر درس استاد ابو ریحان بیرونی (متوفی 400 هجری) را که در همین ایام در غزنین می زیسته درک کرده است. و به همین جهت کتاب تاریخ وی در بعضی از فصول شباهت بسیاری به سبک و شیوه آثار الباقیه دارد.
گردیزی تألیف کتاب تاریخ خویش را در سال 442 هجری به نام عز الدوله و زین المله عبد الرشید بن محمود بن سبکتکین، سلطان عصر خویش به پایان رساند و نام آنرا از زین المله برگرفت و آنرا زین الاخبار نامید. این کتاب به نام مؤلف آن به تاریخ گردیزی نیز شهرت یافته است.
تاکنون فقط دو نسخه خطی از این کتاب کشف گردیده که در کتابخانه های کمبریج و آکسفورد انگلستان نگهداری می شوند. تاریخ نگارش نسخه قدیمی آن مربوط به سال 930 یا 903 می باشد زیرا آنچه اکنون پس از سال ها بر روی جلد آن می توان خواند عدد 93 است که احتمالا نقطه ای از آن حذف گردیده زیرا تاریخ 93 هجری برای نگارش این کتاب بی مورد است. نسخه بعدی در سال 1196 هجری نوشته شده که در واقع نسخه بدل همان نسخه نخستین محسوب می شود. هر دو نسخه مقداری نواقص و افتادگی هایی دارد که کار تصحیح کتاب را با مشکل مواجه می ساخته است. لذا فصل های متفاوتی از آن که مربوط به موضوع تحقیق محققین مختلف بوده است بر حسب ضرورت به طور جداگانه چاپ گردیده است. نخستین بار بار تولد، محقق روسی قسمتی از فصل «اندر معارف و انساب ترکان» را در کتابی به عنوان شرح سفری در آسیای مرکزی به اندیشه علمی در سال 1894 با ترجمه روسی چاپ کرده است. قسمت های دیگر زین الاخبار که مربوط به تاریخ خراسان می شود مجددا توسط محقق مزبور در کتاب ترکستان پیش از دوره مغول در سال 1898 چاپ گردید. مدت ها بعد در سال 1928 قسمتی دیگر از این کتاب که مربوط به تاریخ طاهریان می شود از فصل «اخبار امرای خراسان» توسط محمد ناظم هندی در برلین و سال ها بعد در ایران چاپ گردید. بخشی دیگر از آن کتاب را که مربوط به عیدها و جشن ها و رسم های مغان بود مجله سخن در سال 1325 چاپ نمود. در سال 1333 مرحوم سعید نفیسی از فصل مربوط به ملوک ساسانیان تا پایان باب هفتم یعنی تا فصل «اندر استخراج تاریخ ها از یکدیگر» چاپ و منتشر نمود. سرانجام دانشمندی افغانی به نام عبد الحی حبیبی کار دشوار تصحیح تمام کتاب را به عهده گرفت و بسیار دقیق و محققانه همراه با حاشیه های ارزنده در سال 1346 در کابل به چاپ رساند. وی با توجه به چاپ های قسمت های مختلف آن، از روی دو نسخه مکشوفه شروع به تصحیح نمود و از منابع دیگر مربوط به آن عصر از جمله آثار ابو ریحان بیرونی درجه صحت کار خویش را بالا برد. گردیزی، عبد الحی: تاریخ گردیزی، به تصحیح و تحشیه عبد الحی حبیبی، انتشارات دنیای کتاب، تهران، 1363، صص 25-5
گردیزی قسمت اول از کتاب تاریخ خویش را به مسائل عمومی تاریخ ایران اختصاص داده و به سبک و شیوه تواریخ عمومی، تاریخ عالم را از اولین پادشاهان داستانی ایران آغاز کرده است. گردیزی همه عالم و جهان را ایران میدانست: «اندر قدیم رسم دیگرگون بود. از روزگار افریدون تا گاه اردشیر بابکان، مر همه جهان را یک سپاه سالار بودی. و چون اردشیر بیامد، جهان را چهار سپاه سالار کرد: یکی خراسان، دو دیگر مغرب، سوم نیمروز، چهارم آذربایجان. »همان، ص 211
و در جای دیگر می نویسد: «و چون وی (اسکندر) بمرد، جهان بی شاه بماند. »3- همان، ص 59 پس از آن ضمن اشاره به حمله اسکندر از ملوک اشکانی و ساسانی به اختصار یاد کرده است.
wikinoor: اخبار امرای کشورمان: طاهریان، صفاریان و غزنویان را در باب اخبار خلفا ملوک اسلام گردآورده است. در پایان تمام طبقات شامل اعیاد، رسوم و عنعنات وجشنهای هندوان، ترسایان، رومیان و غیره به نگارش گرفته شده است.
گزارش محتوا
زین الاخبار گردیزی را تا به حال چند تن از دانشمندان از هندی، ایرانی و افغانی در سال های مختلف دست به تصحیح و نشر زده اند که آخرین آن ها تصحیح منظور ما است که دکتر رحیم رضازاده ملک تصحیح کرده است. آن چه را که باید درباره چند و چون چند دانشمندی که پیش از دکتر ملک دست به تصحیح این متن زده اند، دانست، دکتر ملک در مقدمه عالمانه خود به آنان و معرفی کارشان در صفحات شانزده تا بیست پیش گفتار پرداخته است و نیز از صفحه بیست و دو همین پیش گفتار نسخی را که از زین الاخبار شناسایی کرده اند، معرفی کرده اند. زین الاخبار یکی از کتاب های مهم تاریخ کشورمان در دوره غزنوی است. مولف عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، مورخ بزرگ عهد غزنوی است. از زندگی ابتدایی و ایام صباوت موصوف اطلاعی دقیقی در دست نیست. اما از مطالعه اثرش که همان زین الاخبار نامیده می شود، چنین استنباط می گردد که با دانشمندان دربار غزنوی روابط نیک و عالمانه داشته است؛ از جمله با ابوریحان بیرونی . به قول سیعد نفیسی ، عبدالحی بن ضحاک گردیزی، زمانی که از جشن ها و عیدهای هندوان سخن می راند، می گوید که آن مطالب را از ابوریحان محمد بن احمد بیرونی شنیده است. از این که هر دو دانشمند در غزنین هرات به سر می بردند و شاید مولف زین الاخبار از شاگردان ابوریحان بوده باشد. دیده می شود که مولف زین الاخبار با ابوریحان بیرونی محشور بوده و با یگدیگر روابط علمی و دوستانه داشته اند. دانشمندان دیگر نیز در مورداش تبصره می نماید که: ظاهرا گردیزی از شاگردان مورخ بزرگ اسلامی؛ یعنی ابوریحان بیرونی مولف آثارالباقیه بوده است. تا جایی که میرزا محمدخان قزوینی کتاب زین الاخبار را در تاریخ ، آثار ، اعیاد ، عادات ، رسوم ، انساب و معارف ملل ماضیه تا اندازه شبیه به آثار الباقیه ابوریحان بیرونی می داند. دیده می شود که نزدیکی دو مورخ و دانشمند دربار غزنوی چنان بود که تاثیرات علمی، ابوریحان در اثر گردیزی نمایان است.
← نگارش عبدالحی حبیبی
...
گزارش محتوا
زین الاخبار گردیزی را تا به حال چند تن از دانشمندان از هندی، ایرانی و افغانی در سال های مختلف دست به تصحیح و نشر زده اند که آخرین آن ها تصحیح منظور ما است که دکتر رحیم رضازاده ملک تصحیح کرده است. آن چه را که باید درباره چند و چون چند دانشمندی که پیش از دکتر ملک دست به تصحیح این متن زده اند، دانست، دکتر ملک در مقدمه عالمانه خود به آنان و معرفی کارشان در صفحات شانزده تا بیست پیش گفتار پرداخته است و نیز از صفحه بیست و دو همین پیش گفتار نسخی را که از زین الاخبار شناسایی کرده اند، معرفی کرده اند. زین الاخبار یکی از کتاب های مهم تاریخ کشورمان در دوره غزنوی است. مولف عبدالحی بن ضحاک گردیزی ، مورخ بزرگ عهد غزنوی است. از زندگی ابتدایی و ایام صباوت موصوف اطلاعی دقیقی در دست نیست. اما از مطالعه اثرش که همان زین الاخبار نامیده می شود، چنین استنباط می گردد که با دانشمندان دربار غزنوی روابط نیک و عالمانه داشته است؛ از جمله با ابوریحان بیرونی . به قول سیعد نفیسی ، عبدالحی بن ضحاک گردیزی، زمانی که از جشن ها و عیدهای هندوان سخن می راند، می گوید که آن مطالب را از ابوریحان محمد بن احمد بیرونی شنیده است. از این که هر دو دانشمند در غزنین هرات به سر می بردند و شاید مولف زین الاخبار از شاگردان ابوریحان بوده باشد. دیده می شود که مولف زین الاخبار با ابوریحان بیرونی محشور بوده و با یگدیگر روابط علمی و دوستانه داشته اند. دانشمندان دیگر نیز در مورداش تبصره می نماید که: ظاهرا گردیزی از شاگردان مورخ بزرگ اسلامی؛ یعنی ابوریحان بیرونی مولف آثارالباقیه بوده است. تا جایی که میرزا محمدخان قزوینی کتاب زین الاخبار را در تاریخ ، آثار ، اعیاد ، عادات ، رسوم ، انساب و معارف ملل ماضیه تا اندازه شبیه به آثار الباقیه ابوریحان بیرونی می داند. دیده می شود که نزدیکی دو مورخ و دانشمند دربار غزنوی چنان بود که تاثیرات علمی، ابوریحان در اثر گردیزی نمایان است.
← نگارش عبدالحی حبیبی
...
wikifeqh: تولد ، محقق روسی قسمتی از فصل «اندر معارف و انساب ترکان» را در کتابی به عنوان شرح سفری در آسیای مرکزی به اندیشه علمی در سال ۱۸۹۴ با ترجمه روسی چاپ کرده است. قسمت های دیگر زین الاخبار که مربوط به تاریخ خراسان می شود مجددا توسط محقق مزبور در کتاب ترکستان پیش از دوره مغول در سال ۱۸۹۸ چاپ گردید. مدت ها بعد در سال ۱۹۲۸ قسمتی دیگر از این کتاب که مربوط به تاریخ طاهریان می شود از فصل «اخبار امرای خراسان» توسط محمدناظم هندی در برلین و سال ها بعد در ایران چاپ گردید. بخشی دیگر از آن کتاب را که مربوط به عیدها و جشن ها و رسم های مغان بود مجله سخن در سال ۱۳۲۵ چاپ نمود. در سال ۱۳۳۳ مرحوم سعید نفیسی از فصل مربوط به ملوک ساسانیان تا پایان باب هفتم یعنی تا فصل «اندر استخراج تاریخ ها از یکدیگر» چاپ و منتشر نمود. سرانجام دانشمندی افغانی به نام عبد الحی حبیبی کار دشوار تصحیح تمام کتاب را به عهده گرفت و بسیار دقیق و محققانه همراه با حاشیه های ارزنده در سال ۱۳۴۶ در کابل به چاپ رساند. وی با توجه به چاپ های قسمت های مختلف آن، از روی دو نسخه مکشوفه شروع به تصحیح نمود و از منابع دیگر مربوط به آن عصر از جمله آثار ابو ریحان بیرونی درجه صحت کار خویش را بالا برد.
گزارش محتوا
گردیزی قسمت اول از کتاب تاریخ خویش را به مسائل عمومی تاریخ ایران اختصاص داده و به سبک و شیوه تواریخ عمومی، تاریخ عالم را از اولین پادشاهان داستانی ایران آغاز کرده است. گردیزی همه عالم و جهان را ایران میدانست: «اندر قدیم رسم دیگرگون بود. از روزگار افریدون تا گاه اردشیر بابکان ، مر همه جهان را یک سپاه سالار بودی. و چون اردشیر بیامد، جهان را چهار سپاه سالار کرد: یکی خراسان ، دو دیگر مغرب، سوم نیمروز، چهارم آذربایجان .» و در جای دیگر می نویسد: «و چون وی (اسکندر) بمرد، جهان بی شاه بماند.» پس از آن ضمن اشاره به حمله اسکندر از ملوک اشکانی و ساسانی به اختصار یاد کرده است. همین شیوه همچنان ادامه یافته و مؤلف ضمن ذکر مختصری از وقایع ایام خلفای راشدی جداولی از خلفای اموی و عباسی ترسیم نموده و تاریخ ایشان را همراه با قوت و ضعف آن در مقاطع مختلف تا عصر خویش بیان نموده است. در این فصول اشارات پراکنده ای پیرامون قیام های علویان و خوارج و همچنین قیام های ابو مسلم و مازیار و بابک خرم دین و... می توان یافت.
← قسمت دوم کتاب
...
گزارش محتوا
گردیزی قسمت اول از کتاب تاریخ خویش را به مسائل عمومی تاریخ ایران اختصاص داده و به سبک و شیوه تواریخ عمومی، تاریخ عالم را از اولین پادشاهان داستانی ایران آغاز کرده است. گردیزی همه عالم و جهان را ایران میدانست: «اندر قدیم رسم دیگرگون بود. از روزگار افریدون تا گاه اردشیر بابکان ، مر همه جهان را یک سپاه سالار بودی. و چون اردشیر بیامد، جهان را چهار سپاه سالار کرد: یکی خراسان ، دو دیگر مغرب، سوم نیمروز، چهارم آذربایجان .» و در جای دیگر می نویسد: «و چون وی (اسکندر) بمرد، جهان بی شاه بماند.» پس از آن ضمن اشاره به حمله اسکندر از ملوک اشکانی و ساسانی به اختصار یاد کرده است. همین شیوه همچنان ادامه یافته و مؤلف ضمن ذکر مختصری از وقایع ایام خلفای راشدی جداولی از خلفای اموی و عباسی ترسیم نموده و تاریخ ایشان را همراه با قوت و ضعف آن در مقاطع مختلف تا عصر خویش بیان نموده است. در این فصول اشارات پراکنده ای پیرامون قیام های علویان و خوارج و همچنین قیام های ابو مسلم و مازیار و بابک خرم دین و... می توان یافت.
← قسمت دوم کتاب
...
wikifeqh: زین_الاخبار_(کتاب)
کلمات دیگر: