[ویکی فقه] حکم جدل (قرآن). جدل در لغت به معنای ستیزه جویی، سختگیری در خصومت و قدرت داشتن بر آن، شدت یافتن دشمنی، مقابله حجت با حجت، نزاع، مناقشه و مناظره است.
جدل غیر عالمانه درباره خداوند حرام است.«ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ویتبع کل شیطـن مرید• کتب علیه انه من تولاه فانه یضله ویهدیه الی عذاب السعیر؛ گروهی از مردم، بدون هیچ علم و دانشی، به مجادله درباره خدا برمی خیزند؛ و از هر شیطان سرکشی پیروی می کنند• بر او نوشته شده که هر کس ولایتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش می سازد، و به آتش سوزان راهنماییش می کند!». گاه در اصل توحید و یگانگی حق و نفی هر گونه شریک جدال می کنند، و گاه در قدرت خدا نسبت به مساءله احیای مردگان و بعث و نشور، و در هر صورت هیچگونه دلیلی بر گفته های خود ندارند. «ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر• ثانی عطفه لیضل عن سبیل الله له فی الدنیا خزی ونذیقه یوم القیـمة عذاب الحریق؛ و گروهی از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و کتاب روشنی بخشی، درباره خدا مجادله می کنند!• آنها با تکبّر و بی اعتنایی (نسبت به سخنان الهی)، می خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند! برای آنان در دنیا رسوایی است؛ و در قیامت ، عذاب سوزان به آنها می چشانیم!»«... ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر؛ آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده، و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند!»«الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن اتـهم کبر مقتـا عند الله وعند الذین ءامنوا کذلک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار؛ همانها که در آیات خدا بی آنکه دلیلی برایشان آمده باشد به مجادله برمی خیزند؛ (این کارشان) خشم عظیمی نزد خداوند و نزد آنان که ایمان آورده اند به بار می آورد؛ این گونه خداوند بر دل هر متکبّر جبّاری مُهر می نهد!»«ان الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن اتـهم ان فی صدورهم الا کبر ما هم ببــلغیه فاستعذ بالله انه هو السمیع البصیر؛ کسانی که در آیات خداوند بدون دلیلی که برای آنها آمده باشد ستیزه جویی می کنند، در سینه هایشان فقط تکبّر (و غرور) است، و هرگز به خواسته خود نخواهند رسید، پس به خدا پناه بر که او شنوا و بیناست!»«والذین یحاجون فی الله من بعد ما استجیب له حجتهم داحضة عند ربهم وعلیهم غضب ولهم عذاب شدید؛ کسانی که (از روی لجاجت) درباره خدا بعد از پذیرفتن (و ایمان به) او، محاجّه می کنند، دلیلشان نزد پروردگارشان باطل و بی پایه است؛ و غضب بر آنهاست و عذابی شدید دارند».
عدم جواز جدل با مخالفان
جدل با مخالفان به صورت غیر علمی و ناپسند جایز نیست.«... فلا تمار فیهم الا مراء ظـهرا...؛ گروهی خواهند گفت: آنها سه نفر بودند، که چهارمین آنها سگشان بود! و گروهی می گویند: پنچ نفر بودند، که ششمین آنها سگشان بود. -همه اینها سخنانی بی دلیل است- و گروهی می گویند: آنها هفت نفر بودند، و هشتمین آنها سگشان بود. بگو: پروردگار من از تعدادشان آگاهتر است! جز گروه کمی، تعداد آنها را نمی دانند. پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو؛ و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن!» ( آیه مزبور دلالت دارد که اگر جدل به صورت علمی و با روش نیکو نباشد حرام است.
حرمت جدل از سوی پیامبر
جدل از سوی پیامبر (صلی الله علیه وآله) با جاهلان درباره اصحاب کهف ، مگر با حجت و اخبار، از جانب خداوند حرام است.«سیقولون ثلـثة رابعهم کلبهم ویقولون خمسة سادسهم کلبهم رجمـا بالغیب ویقولون سبعة وثامنهم کلبهم قل ربی اعلم بعدتهم ما یعلمهم الا قلیل فلا تمار فیهم الا مراء ظـهرا ولا تستفت فیهم منهم احدا؛ گروهی خواهند گفت: آنها سه نفر بودند، که چهارمین آنها سگشان بود! و گروهی می گویند: پنچ نفر بودند، که ششمین آنها سگشان بود. -همه اینها سخنانی بی دلیل است- و گروهی می گویند: آنها هفت نفر بودند، و هشتمین آنها سگشان بود. بگو: پروردگار من از تعدادشان آگاهتر است! جز گروه کمی، تعداد آنها را نمی دانند. پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو؛ و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن!» (یکی از احتمالات درباره «مراء ظاهرا» این است که مقصود از آن حجت و اخبار از جانب خدا باشد. )
جواز جدال بر اساس دانش
...
جدل غیر عالمانه درباره خداوند حرام است.«ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ویتبع کل شیطـن مرید• کتب علیه انه من تولاه فانه یضله ویهدیه الی عذاب السعیر؛ گروهی از مردم، بدون هیچ علم و دانشی، به مجادله درباره خدا برمی خیزند؛ و از هر شیطان سرکشی پیروی می کنند• بر او نوشته شده که هر کس ولایتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش می سازد، و به آتش سوزان راهنماییش می کند!». گاه در اصل توحید و یگانگی حق و نفی هر گونه شریک جدال می کنند، و گاه در قدرت خدا نسبت به مساءله احیای مردگان و بعث و نشور، و در هر صورت هیچگونه دلیلی بر گفته های خود ندارند. «ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر• ثانی عطفه لیضل عن سبیل الله له فی الدنیا خزی ونذیقه یوم القیـمة عذاب الحریق؛ و گروهی از مردم، بدون هیچ دانش و هیچ هدایت و کتاب روشنی بخشی، درباره خدا مجادله می کنند!• آنها با تکبّر و بی اعتنایی (نسبت به سخنان الهی)، می خواهند مردم را از راه خدا گمراه سازند! برای آنان در دنیا رسوایی است؛ و در قیامت ، عذاب سوزان به آنها می چشانیم!»«... ومن الناس من یجـدل فی الله بغیر علم ولا هدی ولا کتـب منیر؛ آیا ندیدید خداوند آنچه را در آسمانها و زمین است مسخّر شما کرده، و نعمتهای آشکار و پنهان خود را به طور فراوان بر شما ارزانی داشته است؟! ولی بعضی از مردم بدون هیچ دانش و هدایت و کتاب روشنگری درباره خدا مجادله می کنند!»«الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن اتـهم کبر مقتـا عند الله وعند الذین ءامنوا کذلک یطبع الله علی کل قلب متکبر جبار؛ همانها که در آیات خدا بی آنکه دلیلی برایشان آمده باشد به مجادله برمی خیزند؛ (این کارشان) خشم عظیمی نزد خداوند و نزد آنان که ایمان آورده اند به بار می آورد؛ این گونه خداوند بر دل هر متکبّر جبّاری مُهر می نهد!»«ان الذین یجـدلون فی ءایـت الله بغیر سلطـن اتـهم ان فی صدورهم الا کبر ما هم ببــلغیه فاستعذ بالله انه هو السمیع البصیر؛ کسانی که در آیات خداوند بدون دلیلی که برای آنها آمده باشد ستیزه جویی می کنند، در سینه هایشان فقط تکبّر (و غرور) است، و هرگز به خواسته خود نخواهند رسید، پس به خدا پناه بر که او شنوا و بیناست!»«والذین یحاجون فی الله من بعد ما استجیب له حجتهم داحضة عند ربهم وعلیهم غضب ولهم عذاب شدید؛ کسانی که (از روی لجاجت) درباره خدا بعد از پذیرفتن (و ایمان به) او، محاجّه می کنند، دلیلشان نزد پروردگارشان باطل و بی پایه است؛ و غضب بر آنهاست و عذابی شدید دارند».
عدم جواز جدل با مخالفان
جدل با مخالفان به صورت غیر علمی و ناپسند جایز نیست.«... فلا تمار فیهم الا مراء ظـهرا...؛ گروهی خواهند گفت: آنها سه نفر بودند، که چهارمین آنها سگشان بود! و گروهی می گویند: پنچ نفر بودند، که ششمین آنها سگشان بود. -همه اینها سخنانی بی دلیل است- و گروهی می گویند: آنها هفت نفر بودند، و هشتمین آنها سگشان بود. بگو: پروردگار من از تعدادشان آگاهتر است! جز گروه کمی، تعداد آنها را نمی دانند. پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو؛ و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن!» ( آیه مزبور دلالت دارد که اگر جدل به صورت علمی و با روش نیکو نباشد حرام است.
حرمت جدل از سوی پیامبر
جدل از سوی پیامبر (صلی الله علیه وآله) با جاهلان درباره اصحاب کهف ، مگر با حجت و اخبار، از جانب خداوند حرام است.«سیقولون ثلـثة رابعهم کلبهم ویقولون خمسة سادسهم کلبهم رجمـا بالغیب ویقولون سبعة وثامنهم کلبهم قل ربی اعلم بعدتهم ما یعلمهم الا قلیل فلا تمار فیهم الا مراء ظـهرا ولا تستفت فیهم منهم احدا؛ گروهی خواهند گفت: آنها سه نفر بودند، که چهارمین آنها سگشان بود! و گروهی می گویند: پنچ نفر بودند، که ششمین آنها سگشان بود. -همه اینها سخنانی بی دلیل است- و گروهی می گویند: آنها هفت نفر بودند، و هشتمین آنها سگشان بود. بگو: پروردگار من از تعدادشان آگاهتر است! جز گروه کمی، تعداد آنها را نمی دانند. پس درباره آنان جز با دلیل سخن مگو؛ و از هیچ کس درباره آنها سؤال مکن!» (یکی از احتمالات درباره «مراء ظاهرا» این است که مقصود از آن حجت و اخبار از جانب خدا باشد. )
جواز جدال بر اساس دانش
...
wikifeqh: حکم_جدل_(قرآن)