حسین بن روح نوبختی

حسین بن روح نوبختی، (نام کامل: شیخ ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر نوبختی) سومین نایب خاص (سفیر) امام زمان در دوران غیبت صغری با ملیتی ایرانی از شهر قم
Said Amir Arjomand, ḤOSAYN B. RUḤ, دانشنامه ایرانیکا، December 15, 2004.
حسین بن ابی بحر را مورّخان و محدّثان گاهی «نوبختی» زمانی «روحی»، گاهی «حسین بن روح بن بنی نوبخت» و بعضاً «قمی» گفته اند. همان گونه که از نام وی هویداست، ایرانی تبار بوده است. نوبختیان از خاندانهای اصیل ایرانی مسلمان شده دوره منصور عباسی و پیوسته همنشین و همراه خلفای عباسی بودند. ایشان در اثر قدرت سیاسی، توان اقتصادی و شایستگی های علمی، پایگاه اجتماعی مناسبی داشتند که با تکیه بر آن، در پیشبرد تفکّر شیعی و حمایت از شیعیان نقش اساسی بازی کردند در بعضی از روایات آمده که وی اهل قم بوده است، و گفته اند در گفتگوی فارسی به لهجهٔ اهالی آبه (از روستاهای شهرستان ساوه) سلیس و روان بود، حال آنکه برخی دیگر معتقدند که ملقّب شدن نوبختی به «قمی»، بخاطر شدّت علاقه و ارتباط وی با قم و علمای آن سامان بوده است.
در بعضی منابع حسین بن روح نوبختی را با لقب آوی (آوه یا آبه) نیز خطاب می کردند. شیخ صدوق نیز وی را از اهالی آوه یاد کرده است.
او از نزدیکان مورد اعتماد محمد بن عثمان (دوّمین نایب خاص) بود و رابط بین او، عثمان بن سعید و شیعیان بود.

[ویکی فقه] حسین بن روح نوبختی، ابوالقاسم حسین بن روح بن ابی بحر، سومین نایب خاص از نایبان چهارگانه امام زمان عجل اللّه فرجه الشریف است.
سال ولادت وی معلوم نیست. آشنایی وی با گویشِ فارسی اهالی آبه (نزدیک ساوه) و مناسبات نزدیکش با مردم آنجا، احتمال قمی بودن وی را تقویت می کند، چنان که در جایی قمی خوانده شده اما در منابع، بیشتر به نوبختی مشهور است. انتساب وی به خاندان نوبختی، به احتمال بسیار، از سوی مادرش بوده است. او روحی نیز خوانده شده است. وی در ۱۸ شعبان ۳۲۶ درگذشت و در بغداد، در منطقه نوبختیه، به خاک سپرده شد.

ذکر نام نواب اربعه در کتب شیعی
نام حسین بن روح و سه نایب دیگر و گزارشهای مرتبط با نیابت آنان، در میان منابع موجود شیعی، نخستین بار در کمال الدین و تمام النعمة فی اثبات الغیبة و کشف الحیرة ابن بابویه (متوفی ۳۸۱) و بعدها، به گونه ای تفصیلی و تکمیلی، در کتاب الغیبة شیخ طوسی (متوفی ۴۶۰) آمده است. گزارشهای این دو کتاب، به ویژه دومی، عمدتاً مبتنی بر مطالب دو کتاب است که امروزه در دست نیستند: اخبار أبی عمرو و أبی جعفر العمریین نوشته ابونصر هبةاللّه بن احمدبن محمد معروف به ابن بَرنیة کاتب (زنده در سال ۴۰۰) و اخبار الوکلاء الاربعة نوشته احمد بن علی بن عباس بن نوح سیرافی (متوفی ح ۴۱۳) که بیشتر مطالب آن برگرفته از کتاب ابونصر است. ابونصر نیز، از طرف مادر، نوبختی بوده است و از مهم ترین راویان اخبار حسین بن روح به شمار می آید.

حسین بن روح قبل از دوره نیابت
درباره زندگی حسین بن روح پیش از دوره نیابت اطلاعاتی در منابع آمده است. گفته اند وی باب و دستیار نزدیک امام عسکری علیه السلام بود اما با توجه به سال رحلت امام عسکری (۲۶۰) و سال وفات حسین بن روح (۳۲۶)، پذیرش این خبر دشوار است. او دو یا سه سال پیش از وفات نایب دوم و آغاز نیابتش، عامل مالی او بوده و مسئولیت حفاظت اموال و ارتباط میان او و دیگر عاملان امام دوازدهم را برعهده داشته است.

نیابت غیر منتظره حسین بن روح
...