واصل بن عطا. [ ص ِ ل ِ ن ِ ع َ ] ( اِخ ) وی از موالی بود که به سال 80 هجری در مدینه متولد شد و بعد به بصره رفت و در مجلس درس حسن بصری حاضر شد. وفات او در سال 131 هَ.ق. اتفاق افتاد. وی خطیبی بلیغ و سخنوری برومند و مردی متقی و پرهیزکار بود و تألیفاتی نیز داشت و به یاری عمروبن عبید مکتب معتزله بصره را ایجاد کرد و از جانشینان معروف آنان در بصره عثمان الطویل حفصی بن سالم ، ابوبکرالاصم ، ابوالهذیل العلاف ( 131 و 235 )، ابواسحاق ابراهیم بن سیار نظام ( متوفی به سال 221 )و ابوعثمان عمروبن بحر جاحظ ( متوفی به سال 255 ) و ابوعلی جبائی ( 235 - 302 ) و پسرش ابوهاشم جبائی ( متوفی به سال 321 ) بودند. ( از تاریخ ادبیات در ایران تألیف دکتر ذبیح اﷲ صفا ج 1 ص 1 ). صاحب حبیب السیر درباره وی چنین آرد: در این سال ( 131 ) واصل بن عطاء المعتزلی که در کلام و اصول تصانیف دارد جهان فانی را بدرود کرد و او الثغ بود چنانچه اصلا به حرف «را» تکلم نمیتوانست نمود و عوض «را» عین میگفت. در تاریخ امام یافعی از کتاب انساب که مؤلف آن سمعانی است مروی است که در وقتی که واصل بن عطا به درس حسن بصری میرفت اختلاف در میان امت پیدا شد. خوارج گفتند که مرتکب کبائر کافر است و جماعتی بر آن رفتند که مؤمن به ارتکاب کبائر کافر نمیشود اما فاسق میگردد و ابن عطا انکاراین دو مذهب نموده گفت فاسق این امت نه مؤمن است ونه کافر و حسن او را از مجلس خود مردود ساخته ، ابن عطا به اتفاق عمروبن عبید از مصاحبت حسن بصری اعتزال گزید بنابر این ایشان را با اتباع معتزله گفتند. ( حبیب السیر ج 2 چ خیام ص 199 ). صاحب روضات الجنات کنیه وی را «ابوحذیفة» نوشته است. برای اطلاع از عقاید معتزلی واصل بن عطا به «معتزله » و به کتاب تاریخ ادبیات صفا ج 1 چ ص 48 و ملل و نحل شهرستانی رجوع شود.
واصل بن عطا
لغت نامه دهخدا
دانشنامه عمومی
واصل بن عطاء، متکلم سده دوم هجری و مؤسس مکتب کلامی معتزله در اسلام است. عصر خردگرایی در اسلام با معتزله شروع شد و واصل بن عطاء و امثال عمر بن عبید در آن نقش زیادی داشتند.
مطالب تکمیلی در ویکی فقه
واصل در سال ۸۰ هجری قمری در مدینه متولد شد اما در بصره پرورش یافت و در سال ۱۳۱ هجری قمری در بصره مرد.از آن جا کهدر مسجد بازار غزال در بصره به امامت مشغول بود به غزال ملقب است. زبان او مشکلی داشت که نمی توانست حرف «راء» را به درستی تلفظ کند اما از آنجا که مرد بسیار بلیغی بود همواره از جملاتی استفاده می کرد که حرف «راء» در کلمات آن وجود نداشت.از اساتید او می توان به ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه و نیز حسن بصری اشاره کرد.
به گفته برخی مورخان و تذکره نویسان، در مجلس درس حسن بصری، یکی از حاضران با اشاره به دیدگاه های مختلف دو گروه خوارج و مرجئه دربارهٔ حکم مرتکبان کبیره، نظر وی را جویا شد. پیش از آنکه حسن سخنی بگوید، شاگردش واصل بن عطا نظر خود را چنین بیان کرد: «مرتکب کبیره نه مؤمن خالص است و نه کافر خالص، بلکه دارای منزلتی بین المنزلین است». وی سپس در کنار یکی از ستونهای مسجد به توضیح نظریه خود پرداخت، و حسن که گویا از پیش، از زمینه های این جدایی آگاه بود با حسرت گفت: «واصل از ما کناره گرفت».
افزون بر آنچه گذشت، واصل بن عطا را مروج نظریاتی چون «نفی صفات از خداوند» و «خروج افعال اختیاری انسان از قلمرو قضا و قدر الهی» دانسته اند. به گفته شهرستانی، بعدها گروهی از پیروان واصل -با مطالعه کتب فلسفی- همه صفات خداوند را به دو صفت «علم» و «اراده» بازگرداندند.
مطالب تکمیلی در ویکی فقه
واصل در سال ۸۰ هجری قمری در مدینه متولد شد اما در بصره پرورش یافت و در سال ۱۳۱ هجری قمری در بصره مرد.از آن جا کهدر مسجد بازار غزال در بصره به امامت مشغول بود به غزال ملقب است. زبان او مشکلی داشت که نمی توانست حرف «راء» را به درستی تلفظ کند اما از آنجا که مرد بسیار بلیغی بود همواره از جملاتی استفاده می کرد که حرف «راء» در کلمات آن وجود نداشت.از اساتید او می توان به ابوهاشم عبدالله بن محمد بن حنفیه و نیز حسن بصری اشاره کرد.
به گفته برخی مورخان و تذکره نویسان، در مجلس درس حسن بصری، یکی از حاضران با اشاره به دیدگاه های مختلف دو گروه خوارج و مرجئه دربارهٔ حکم مرتکبان کبیره، نظر وی را جویا شد. پیش از آنکه حسن سخنی بگوید، شاگردش واصل بن عطا نظر خود را چنین بیان کرد: «مرتکب کبیره نه مؤمن خالص است و نه کافر خالص، بلکه دارای منزلتی بین المنزلین است». وی سپس در کنار یکی از ستونهای مسجد به توضیح نظریه خود پرداخت، و حسن که گویا از پیش، از زمینه های این جدایی آگاه بود با حسرت گفت: «واصل از ما کناره گرفت».
افزون بر آنچه گذشت، واصل بن عطا را مروج نظریاتی چون «نفی صفات از خداوند» و «خروج افعال اختیاری انسان از قلمرو قضا و قدر الهی» دانسته اند. به گفته شهرستانی، بعدها گروهی از پیروان واصل -با مطالعه کتب فلسفی- همه صفات خداوند را به دو صفت «علم» و «اراده» بازگرداندند.
wiki: واصل بن عطا
دانشنامه آزاد فارسی
واصِلِ بن عَطا (مدینه ۸۰ ـ بصره ۱۳۱ق)
متکلم و مؤسس فرقۀ معتزله. پس از فراگیری مقدمات علوم به بصره رفت و در حلقۀ درس حسن بصری شرکت کرد. واصل با حسن بصری، بر سر سرنوشت مرتکب گناهان کبیره و تعیین حدود کفر و ایمان اختلاف نظر یافت و از مجلس درس او کناره (اعتزال) گرفت و با یاری یکی دیگر از شاگردان حسن بصری به نام عمرو بن عبید که به او پیوست مکتب کلامی جدیدی به نام معتزله یا «اهل عدل و توحید» پدید آوردند. در فارسی آنان را «عدلی مذهب» نیز می گفته اند. این آغاز معتزلۀ شاخۀ بصره بود. واصل بر آن بود که صاحب گناه کبیره نه کافر و نه مؤمن است، بلکه در میان این دوست، یعنی فی منزلة بین المنزلتین. اما معتقد بود که صاحب گناه کبیره فاسق است ودر آخرت به عذابی سبک تر از کافر معذّب خواهد شد. وی الثغ بود (یعنی به جای را، غین تلفظ می کرد) و از غایت فصاحتی که داشت واژه هایی را که در آن حرف راء بود غالباً ادا نمی کرد و مترادف آن ها را به کار می برد. زید بن علی، معروف به زید شهید و ضرار بن عمر و کوفی از شاگردان واصل بودند. از آثارش: اصناف المرجئه؛ المنزلة بین المنزلتین؛ معانی القرآن؛ طبقات اهل العلم و الجهل؛ السبیل الی معرفة الحق.
متکلم و مؤسس فرقۀ معتزله. پس از فراگیری مقدمات علوم به بصره رفت و در حلقۀ درس حسن بصری شرکت کرد. واصل با حسن بصری، بر سر سرنوشت مرتکب گناهان کبیره و تعیین حدود کفر و ایمان اختلاف نظر یافت و از مجلس درس او کناره (اعتزال) گرفت و با یاری یکی دیگر از شاگردان حسن بصری به نام عمرو بن عبید که به او پیوست مکتب کلامی جدیدی به نام معتزله یا «اهل عدل و توحید» پدید آوردند. در فارسی آنان را «عدلی مذهب» نیز می گفته اند. این آغاز معتزلۀ شاخۀ بصره بود. واصل بر آن بود که صاحب گناه کبیره نه کافر و نه مؤمن است، بلکه در میان این دوست، یعنی فی منزلة بین المنزلتین. اما معتقد بود که صاحب گناه کبیره فاسق است ودر آخرت به عذابی سبک تر از کافر معذّب خواهد شد. وی الثغ بود (یعنی به جای را، غین تلفظ می کرد) و از غایت فصاحتی که داشت واژه هایی را که در آن حرف راء بود غالباً ادا نمی کرد و مترادف آن ها را به کار می برد. زید بن علی، معروف به زید شهید و ضرار بن عمر و کوفی از شاگردان واصل بودند. از آثارش: اصناف المرجئه؛ المنزلة بین المنزلتین؛ معانی القرآن؛ طبقات اهل العلم و الجهل؛ السبیل الی معرفة الحق.
wikijoo: واصل_بن_عطا
دانشنامه اسلامی
[ویکی فقه] واصل بن عطا، متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله است.
واصل بن عطا، متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله. وی به غزّال شهرت داشته و کنیه اش ابوحذیفه بوده است واصل در سال ۸۰ در مدینه زاده شد و هنگامی که به دنیا آمد، برده بود. برخی او را برده بنی ضَبّه، برخی برده بنی مخزوم و برخی برده بنی هاشم و غلام محمد حنفیه معرفی کرده اند وی احتمالاً تا پایان عمر برده نبوده است، زیرا بردگان امکان فعالیت اجتماعی در حد تأسیس مکتب کلامی نداشته اند. واصل، به احتمال بسیار، عرب نبوده است. احتمال ایرانی بودن وی نیز هر چند زیاد است، دلیل قطعی برای آن وجود ندارد
← زندگی نامه واصل
نفی صفاتِ زائد بر ذات از عقاید اصلی معتزله است.به زعم شهرستانی واصل به نحو سطحی و فقط بر اساس اتفاق عقلا بر محال بودن وجود دو خدای قدیم، صفات علم و قدرت و اراده و حیات را نفی کرده است.اما در حقیقت، برخلاف گمان شهرستانی، واصل به سبب ناسازگاری وجود صفات قدیم با اصل اساسی معتزله، یعنی توحید، به انکار آن پرداخته است . وی برخلاف غیلان دمشقی (مقتول در ۱۲۵) که تمام صفات ثبوتی را از خداوند نفی کرده، فقط بر نفی صفاتی تأکید کرده است که مثبت معنایی زاید بر ذات اند.
پیشوای قدریه
قول به قدر، یعنی عقیده به اختیار انسان، واصل را از پیشوایان قدریه ساخته است.هرچند معبد جهنی و غیلان دمشقی در قول به قدر بر واصل سبقت دارند، وی بیش از همه درباره آن سخن گفته و حتی بیش از تقریر قاعده نفی صفات به تبیین آن پرداخته است.وی قدرت حادث انسان را فاعل افعالش می شناخته و انسان را بر همه اعمال خود قادر و نسبت به آن ها مسئول می دانسته و البته معتقد بوده است که این قدرت را خدا به انسان می دهد.وی تأکید داشته که تکلیف مالایطاق محال است و در این خصوص مدعی ضرورت بوده و به آیات قرآن استناد می کرده است.
هسته اندیشه های کلامی واصل
...
واصل بن عطا، متکلم معتزلی و مؤسس فرقه معتزله. وی به غزّال شهرت داشته و کنیه اش ابوحذیفه بوده است واصل در سال ۸۰ در مدینه زاده شد و هنگامی که به دنیا آمد، برده بود. برخی او را برده بنی ضَبّه، برخی برده بنی مخزوم و برخی برده بنی هاشم و غلام محمد حنفیه معرفی کرده اند وی احتمالاً تا پایان عمر برده نبوده است، زیرا بردگان امکان فعالیت اجتماعی در حد تأسیس مکتب کلامی نداشته اند. واصل، به احتمال بسیار، عرب نبوده است. احتمال ایرانی بودن وی نیز هر چند زیاد است، دلیل قطعی برای آن وجود ندارد
← زندگی نامه واصل
نفی صفاتِ زائد بر ذات از عقاید اصلی معتزله است.به زعم شهرستانی واصل به نحو سطحی و فقط بر اساس اتفاق عقلا بر محال بودن وجود دو خدای قدیم، صفات علم و قدرت و اراده و حیات را نفی کرده است.اما در حقیقت، برخلاف گمان شهرستانی، واصل به سبب ناسازگاری وجود صفات قدیم با اصل اساسی معتزله، یعنی توحید، به انکار آن پرداخته است . وی برخلاف غیلان دمشقی (مقتول در ۱۲۵) که تمام صفات ثبوتی را از خداوند نفی کرده، فقط بر نفی صفاتی تأکید کرده است که مثبت معنایی زاید بر ذات اند.
پیشوای قدریه
قول به قدر، یعنی عقیده به اختیار انسان، واصل را از پیشوایان قدریه ساخته است.هرچند معبد جهنی و غیلان دمشقی در قول به قدر بر واصل سبقت دارند، وی بیش از همه درباره آن سخن گفته و حتی بیش از تقریر قاعده نفی صفات به تبیین آن پرداخته است.وی قدرت حادث انسان را فاعل افعالش می شناخته و انسان را بر همه اعمال خود قادر و نسبت به آن ها مسئول می دانسته و البته معتقد بوده است که این قدرت را خدا به انسان می دهد.وی تأکید داشته که تکلیف مالایطاق محال است و در این خصوص مدعی ضرورت بوده و به آیات قرآن استناد می کرده است.
هسته اندیشه های کلامی واصل
...
wikifeqh: واصل_بن_عطاء
کلمات دیگر: