سقیفه بنی ساعده

سقیفهٔ بنی ساعده جایگاه و ایوانی سرپوشیده و دارای سقف در مدینه که مربوط به قبیله بنی ساعده بوده است و مردمان در مشاورانشان در آن گرد می آمده اند.
اعتبار و شخصیت ابوبکر در میان مشرکین و رقابت های طایفه ای موجود میان عشیره های قریش به ویژه میان بنی هاشم، بنی امیه و بنی مخزوم، و تعلق ابوبکر به تیرهٔ کم اهمیت تر بنی تیم که در جنگ قدرت بین این گروه ها معمولاً شرکت نداشت و امکان سازش بین تیره های رقیب قریش بر سر او را آسان می نمود.
اختلاف و دشمنی دیرینه و ریشه دار بین اوس و خزرج و رقابت درونی میان عشیره های هر یک از این دو قبیله، از عوامل پیروزی ابوبکر در سقیفه بود. سخنان نقل شده از حباب بن منذر به بشیر بن سعد، و نیز سخن اُسید بن حضیر، از بزرگان اوس، خطاب به اوسیان و هشدار به آنان در مورد احتمال امارت خزرجیان می تواند دلیلی بر صحت این فرضیه باشد.
اشتغال علی، عباس و دیگر بزرگان بنی هاشم به غسل و کفن محمد پیامبر مسلمانان، و عدم حضور آنان در صحنهٔ سقیفه و بیعت.
نام سقیفهٔ بنی ساعده (به عربی: سقیفة بنی ساعدة) در میان مسلمانان معروف و مشهور است، به این دلیل که بلافاصله پس از درگذشت محمد بن عبدالله پیامبر اسلام،در حالی که هنوز جسد پیامبر دفن نشده بود’ عده ای از اصحاب که به انصار و مهاجران شهرت داشتند، بر خلاف نظر حضرت محمد بن عبدلله که در غدیر خم علی بن ابیطالب را به عنوان جانشین پس از خود انتخاب کرده بود ، در آن محل برای تعیین خلیفه بعد از پیامبر به دعوت سعد بن عباده رئیس قبیلهٔ خزرج جمع شدند و ابوبکر را به عنوان خلیفه انتخاب کردند.
منبع اصلی در مورد سقیفهٔ بنی ساعده به گزارش عبدالله بن عباس از واقعه برمی گردد. سایر منابع یا از این گزارش استفاده نموده اند یا بر مبنای گزارش ابن عباس می باشند. گزارش های دیگری با اندکی تفاوت با سلسله راویان متفاوت در منابعی مانند ابن هشام، طبری، عبدالرزاق ابن همام، احمد ابن حنبل، صحیح بخاری یافت می شود.
بعد از درگذشت محمد در تاریخ دوشنبه ۲۸ صفر سال یازدهم هجری تعدادی از انصار در سقیفهٔ بنی ساعده جمع شده بودند. زبیر بن عوام، طلحه، علی بن ابی طالب و یاران او در خانه فاطمه جمع بودند. سه تن از مهاجرین شامل ابوبکر و عمر و ابوعبیدۀ جراح که از این اجتماع مطلع گشتند، خود را به آن جا رسانیدند. در اجتماع سقیفه، غیر از این سه تن، گروهی از اوسیان و نیز گروهی از خزرجیان همراه با رئیسشان سعد بن عباده (از صحابه بزرگ پیامبر و رئیس عشیره بنی ساعده و خزرجیان) در حالی که مریض بود، حضور داشتند.

سَقیفۀ بَنی ساعِده
(سقیفه به معنای سایه بان و مکان سقف دار، و بنی ساعده قبیله ای از انصار) سایه بانی در مدینه که طایفۀ بنی ساعده برای مشورت در امور مهم قبیله خود در آن مکان جمع می شدند. حوادث سقیفۀ بنی ساعده بیشتر از خلیفۀ دوم، عمر بن خطاب، گزارش شده است. براساس این گزارش ها، در ۲۸ صفر ۱۱ق وقتی خبر رحلت حضرت رسول (ص) در مدینه پخش شد، درحالی که هنوز حضرت علی (ع)، فضل بن عباس و چند تن از یاران پیامبر (ص) مشغول غسل دادن پیکر رسول خدا بودند، عده ای از مهاجران در این سقیفه جمع شدند و به تعیین جانشین پیامبر (ص) پرداختند. سرانجام ابوبکر ابی قُحافه را به خلافت تعیین کردند و این حق را برخلاف دستور الهی از امام علی (ع) گرفتند. ماجرای سقیفۀ بنی ساعده در تاریخ اسلام اهمیت فراوان دارد.

[ویکی فقه] واقعه سقیفه بنی ساعده که مبتنی بر سنت های قبیله ای در جاهلیت بود، اولین و بزرگ ترین انحراف و شکافی بود که بین مسلمانان به وجود آمد.
نهضت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) که اولین پیام آن مساوات و برابری انسان ها است، سه روز بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) در سقیفه با احتجاجات هواداران ابوبکر که مبتنی بر سنت های قبیله ای در جاهلیت بود، به انحراف کشیده شد. این اولین و بزرگ ترین انحراف و شکافی بود که بین مسلمانان به وجود آمد. این شکاف رفته رفته، به حدی گسترش پیدا کرد که در سال ۶۱ هجری، امام حسین (علیه السّلام) برای احیا و اصلاح دین جدش (پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم)) شهادت را برگزید. واقعه کربلا، بیانگر عمق فاجعه ای بود که ریشه های آن را باید در سقیفه جستجو کرد؛ زیرا بدعت ها و اجتهاد به رای خلفای ثلاث، زمینه به قدرت رسیدن افرادی چون: معاویه و یزید را فراهم کرد.بنابراین رخداد سقیفه، تنها غصب حق شخصی امام علی (علیه السّلام) نبود و تلاش های حضرت، برای بازگرداندن امر خلافت به جایگاه اصلی اش و جلوگیری از انحراف در نظام حکومتی اسلام بود.چرا چنین فاجعه غم انگیزی رخ داد؟ مگر پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) به طور اعم در طول ابلاغ رسالت خویش و به طور اخص در غدیرخم، علی (علیه السّلام) را به عنوان جانشین پس از خود معرفی نکرده بود؟ چرا جامعه آن روز بر غاصبان خلافت نشورید؟ آیا آن گونه که برخی علمای عامه استدلال می کنند، «سقیفه» برخاسته از نیاز جامعه آن روز بود؟ آیا مصلحت اجتماعی و عاقبت اندیشی دینی، خلفای ثلاث را وادار به کنار زدن علی (علیه السّلام) از مسند خلافت کرد یا جاه طلبی، آنها را به این کار واداشت؟ اولین گروهی که در سقیفه جمع شدند، چه کسانی بودند و چرا...؟در این مقاله سعی شده در حد توان به این سؤالات پاسخ داده شود.
علت نام گذاری
در عربستان برای گریز از گرمای زیاد، اکثر خانه ها و مغازه ها و مساجد، دارای سایبانی از حصیر یا گلیم هایی از پشم بز بود و در مواقع بیکاری، در آنجا جمع می شدند و از اخبار تازه و امور اجتماعی مهم سخن می گفتند. سقیفه به بنای مسقفی گفته می شود که ایوان هم دارد. به نظر می رسد که برخی از طوایف یا همه آنها، سقیفه ای داشته اند که برای کارهای عمومی و جلسات، از آن استفاده می کرده اند. این می تواند شبیه دارالندوه باشد که قصی بن کلاب برای قریش در مکه درست کرد. از جمله این سایبان ها، سایبانی بود متعلق به قبیله بنی ساعده. سقیفه در سمت غرب مسجد نبوی، در کنار چاه بضاعه بود. و از شهرت تاریخی برخوردار بود. گفتنی است شهرت اصلی اش، به دلیل وقوع رخداد تاریخی بیعت ابوبکر در آن است. چون بعد از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) انصار و مهاجرین برای تعیین خلیفه، در زیر این سایبان گرد آمدند، این واقعه «سقیفه بنی ساعده» نامیده شد.
علت وقوع سقیفه
جبرئیل در سال دهم هجری، رسول خدا (صلی الله علیه و آله وسلّم) را به نزدیک بودن زمان رحلتش آگاه کرد. حضرت در این سال به فرمان خداوند می باید دو فریضه را به جای آورد: یکی، انجام مناسک حج و دیگری، معرفی جانشین پس از خود. پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) در ذیقعده سال دهم هجری عازم حج شد. هدف او علاوه بر تعلیم دادن احکام حج، لغو امتیازاتی بود که قریش به سبب کلیدداری و پرده داری کعبه برای خود کسب کرده بود. اشراف مکه در جاهلیت، ده قبیله بودند که پانزده منصب بین تیره های عرب تقسیم می شد. از جمله امتیازات، منصب قیادت، رفادت، سقایت و... بود.یکی از امتیازات قریش بر دیگر حاجیان، این بود که از عرفات بار نمی بستند، بلکه از مزدلفه کوچ می کردند و این را برای خود فخر می شمردند. قرآن کریم این امتیاز را با نزول این آیه از بین برد: «ثم افیضوا من حیث افاض الناس...؛ از جایی کوچ کنید که مردم کوچ می کنند...». از آنجا که طواف خانه خدا باید در جامه و پارچه پاک باشد، قریش می پنداشت جامه هنگامی پاک است که از آنها گرفته و کرایه شود. و اگر قریش از دادن لباس طواف به کسی ممانعت کند، او باید برهنه به طواف بپردازد.پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) که خود از قریش بود، در برابر دیدگان مردم از عرفات کوچ کرد و با این شیوه اولاً شعار برابری و مساوات بین انسان ها را عملاً اجرا کرد. ثانیاً آن حضرت ثابت کرد که قریشی بودن (آنچه ابوبکر با استناد به آن به خلافت رسید)، اعتباری برای برتری جویی از دیگر قبایل نیست.اما دومین فریضه مهمی که پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) برای اتمام رسالت خویش باید به انجام می رسانید، اعلام جانشینی علی (علیه السّلام) بود که در جحفه و در محلی به نام «غدیرخم» صورت گرفت و در این باره فرمود: «من کنت مولاه فهذا علیُ مولاه». این اقدام پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلّم) در غدیرخم، چند تن از سران عرب را -که به قصد «ریاست طلبی» مسلمان شده بودند- از گرویدن به آیین او پشیمان کرد.
← سوگند منافقین
...