تغیر

wikifeqh: سرد ، نطفه حیوان ، یا متحرک ساکن می شود. بدین سان، مفهوم تغیر چشمگیرترین و فراگیرترین جنبه های تجربۀ حسی ــ هم حس ظاهر و هم حسِ باطن ــ را مشخص می کند.
مهم ترین مسائلِ مورد علاقۀ فیلسوفان
«تغیر و ثبات» از مهم ترین مسائلِ مورد علاقۀ فیلسوفانِ یونانِ باستان، به ویژه متفکرانِ پیش از سقراط بود. فیلسوفانِ ایونی عمیقاً تحتِ تأثیرِ دگرگونی های مشهودِ جهان بودند که در تولد ، رشد ، پیری و مرگ انسان ، بهار و خزانِ طبیعت ، پدید آمدن و از میان رفتنِ (کون و فساد) هر پدیده ای آشکار و گزیرناپذیر است. اما موضعِ آنان چندان متفاوت و گونه گون بود که موضوع از صورت یک «مسئله» به سخنی «متعارض گونه» تبدیل شد: از یک سو، اگر شیئی که دگرگون می شود، واقعاً دگرگون شود، در این صورت نمی تواند به معنای واقعی همان شیئی باشد که دستخوش دگرگونی شده است. از سوی دیگر، اگر شیءِ دگرگون شونده، هویتِ خود را حفظ کند، در این صورت، نمی تواند واقعاً دگرگون شده باشد. هویدا ست که بر این اساس، در ظاهر، نه می توان قائل به تغیر بود، زیرا در آن صورت اساساً متغیری و موضوعی برای تغیر بر جای نمی ماند؛ و نه حفظِ هویت را پذیرفت، زیرا در آن صورت نیز هیچ تغیری جایز نخواهد بود. بدین سان، یا باید قائل به وقوعِ تغیر در اشیاء بود، یا به حفظ هویت آن ها، در حالی که به مقتضای فهمِ عرفی۴ باید هر دو را پذیرفت. از همین جا متفکرانِ یونانِ باستان به دو گروهِ بزرگ تقسیم شده اند و هرکدام یکی از این دو شق را برگزیده اند، هرچند که فهمِ عرفی هیچ یک از آن دو را به تنهایی، برنمی تابد. از سویی هراکلیتوس معتقد بود که همۀ اشیاء در جریان و سیلانِ دائم اند. افلاطون ، از زبان سقراط، به او نسبت می دهد که می گوید: «همه چیز در جنبش است و هیچ چیز ثابت نیست. حتی جهان را به رودی تشبیه کرده، و گفته است: دوبار نمی توان در یک رود فرو رفت». از سوی دیگر، پارمنیدس معتقد بود که «صیرورت و تغیر توهم است»، «تغیر و شدن و حرکت غیرممکن اند» و «تمامیِ حرکت و تغیر، یعنی صورت های شدن، مطرود است». شاگردِ پارمیندس، زنون برای تقویت و تثبیتِ موضعِ استادِ خود مبنی بر نفیِ حرکت، چندین دلیلِ هوشمندانه اقامه کرد تا اثبات کند که حرکت نه تنها غیرمحقق، بلکه غیرممکن است.
تغیر از نظر ارسطو
ارسطو که این مسئله را در شماری از رساله های خود موردبحث قرار داده است و هماهنگ با فهمِ عرفی، بر این امر تأکید دارد که برخی از چیزها، در همان حال که دستخوشِ دگرگونی اند، هویتِ خود را حفظ می کنند. او در مقام تبیینِ واقعیت های مشهود به تمییز میان انواعِ مختلفِ دگرگونی سوق داده می شود. به عقیدۀ او، انسان به رغمِ تغییرِ رنگِ چهره، جابه جایی در مکان، فربه و تنومند شدن، و یا چین وچروک یافتن پوست بدن، همچنان هویت خود را حفظ می کند. وی این دگرگونی ها را به ترتیب، «حرکتِ کیفی» یا حرکت برحسبِ انفعال، «حرکتِ مکانی یا اَینی»، «رشد» یا حرکت در جهتِ بزرگی و «ذبول» یا حرکت در جهتِ کوچکی خواند. به نظرِ او در همۀ این دگرگونی ها، چیزی که در حالِ دگرگونی است از لحاظ جوهر یا از لحاظ ذات ، همان که قبل از حرکت بود، می مانَد. ارسطو نوعِ دیگری از دگرگونی را هم می پذیرد که به نظر وی، در آن با دگرگونیِ جوهری سر و کار داریم، به این معنا که در آن، شیئی که دستخوشِ دگرگونی می شود، طیِ دگرگونی پایدار نمی ماند و در جریانِ آن نابود می شود. او این نوع اخیر دگرگونی را به «وجود آمدن»، و دگرگونی در جهتِ عکسِ آن را «از میان رفتن» می نامد. گاهی نیز از دوجفت واژۀ دیگرــ «کـون و فسـاد» و «صیـرورت و زوال» ــ اسـتـفـاده مـی کند. از میان ۴ نوع دگرگونی، تنها دگرگونیِ نوعِ اخیر است که حرکت (ه م) خوانده نمی شود. با این همه، هر حرکتی یک نوع دگرگونی است.
← اقسام حرکت
...