تکیه دولت

مختصات: ۳۵°۴۰′۴۲″شمالی ۵۱°۲۵′۱۶″شرقی / ۳۵٫۶۷۸۳۶۵°شمالی ۵۱٫۴۲۱۱۴۹°شرقی / 35.678365; 51.421149در این نگاره موقعیت تکیه دولت (سمت چپ تصویر) در ضلع جنوبی عمارت شمس العماره دیده می شود   در این نگاره موقعیت تکیه دولت در ضلع جنوب شرقی کاخ گلستان با دایره مشخص شده است.   تکیه دولت در کنار عمارت بادگیر
تکیه دولت که از آن با عناوین دیگری همچون تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی نیز نام برده شده است، بنایی است که در عهد ناصرالدین شاه قاجار و به منظور اجرای مراسم تعزیه و برگزاری آئین های سوگواری و روضه خوانی در ایام عاشورا در تهران قدیم برپا شد. تکیه دولت نه تنها به لحاظ معماری و جنبه های تاریخی بلکه از لحاظ اجرای مراسم با شکوه تعزیه نیز دارای اهمیت خاصی بوده است.
این ساختمان در سویه جنوب شرقی کاخ گلستان و در جنوب غربی شمس العماره، شمال سبزه میدان و روبه روی مسجد شاه تهران جای گرفته بود. ساختمان تکیه در سه طبقه و به شکل گِرد و آجری به قطر تقریبی شصت متر و به بلندای ۲۴ متر بود. مساحت آن حدود ۲۸۲۴ متر مربع و در میانه صحن تکیه، سکوی گردی وجود داشت که برای اجرای تعزیه در نظر گرفته شده بود. «محمدکریم پیرنیا» در کتاب «معماری ایران»، از معماری نه چندان شناخته شده به نام استاد «حسینعلی مهرین» به عنوان معمار این بنا نام برده است.
مجلس مؤسسانی که در ۱۳۰۴ تشکیل شد و احمد شاه را بر کنار کرد و رضاخان را به ریاست حکومت گمارد نیز در همین تکیه بر پا گردید.

تکیۀ دولت
بنای آن در ۱۲۸۳ق و دورۀ سلطنت ناصرالدین شاه قاجار آغاز و در ۱۲۹۰ق تمام شد. ساختمانی مدور در جنوب شرقی ارگ سلطنتی بود و با احتساب زیرزمین، چهار طبقه داشت. ۲۴ متر ارتفاع و حدود ۲,۸۲۶ متر مربع مساحت آن بود. نمای آن از آجر سفید بود و از داخل با کاشی های معرق رنگین تزیین شده بود. سقف آن گنبدی شکل و شامل هشت تیرک نیم دایرۀ چوبی بود و در ایام عزاداری محرم یک چادر بزرگ کرباس روی آن می انداختند. هر طبقه به طاق ها یا اتاقک های گچ بری و مقرنس کاری شده تقسیم می شد که به شاهزاده ها و رجال و وزیران اختصاص داشت. طبقۀ دوم مخصوص شاه و اندرونی او بود. صاحبان غرفه ها، با وسایلی مانند آینه، چلچراغ، لاله، جار، گلدان، قندیل، شمعدان، زره، کلاه خود، سپر، خنجر، فانوس، چراغ دیوارکوب، قالیچه های گران بها، شمایل و عَلَم و کتل، آن ها را تزیین می کردند. بانوان حرم روی قالیچه ها می نشستند و به مُخده ها تکیه می دادند و از پشت پردۀ توری معروف به زنبوری، تعزیه را تماشا می کردند. در قسمت عقب غرفه ها، مستخدم ها به تهیۀ چای، قهوه، شربت و خوراکی های دیگر می پرداختند. زنان عادی کف تکیه روی زمین می نشستند. قسمت گرد و گود مرکز تکیه با ظرفیت بیش از ۳۰نفر مختص گروه تعزیه بود. یک منبر بیست پله ای از مرمر زرد بالای تکیه قرار داشت. دسته ها از ظهر به نوبت وارد می شدند. نخست روضه خوان ها می آمدند و نوحه می خواندند، بعد دستۀ موزیک نظامی وارد می شد، پس از آن نقاره چی ها با سازهای زیبای خاتم کاری، سپس سینه زن ها با علم و نخل و کتل، بعد دستۀ سنگ زن های کاشان با لباس های متحدالشکل، بعد دستۀ فراشان شاهی، سپس دستۀ زنبورکچی های شترسوار و سرآخر دستۀ تعزیه خوان، همراه سرپرست خود، معین البکاء، و پسرش، ناظم البکاء، وارد می شدند و تعزیه شروع می شد. شب هفتم مراسم عزاداری ناصرالدین شاه پس از پایان تعزیه، از غرفه ها دیدن می کرد و صاحبان آن ها به اندازۀ وسع خود، به او سکۀ طلا و طاقه شال چشم روشنی می دادند. تکیه دولت بیش از ۲۰هزار نفر گنجایش داشت. در دورۀ مظفرالدین شاه، طبقه سوم به علت سنگینی برداشته شد و به جای دیرک های چوبی، دوازده داربست فلزی با پیچ و مهره و فنر به یکدیگر متصل شد. از تکیه دولت جز برگزاری مراسم تعزیه و عزاداری دهۀ محرم، استفاده های دیگر نیز می شد. مجلس ترحیم ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه در تکیه دولت برگزار شد و جنازۀ مظفرالدین شاه تا ۱۳۳۷ق و انتقال به عتبات عالیات، در تکیه دولت به امانت بود. در ۱۳۰۲ش، نمایشگاه امتعۀ وطنی در تکیه دولت برپا شد. در ۱۳۰۴ش، مجلس مؤسسان برای تصویب ماده واحدۀ انقراض سلسلۀ قاجار و تأسیس سلسلۀ پهلوی در تکیه دولت تشکیل شد. در ۱۳۰۵ش، اولین دورۀ سربازگیری در تکیه دولت برگزار شد. تکیه دولت در ۱۳۲۵ش تخریب و در جای آن بانک ملی شعبۀ بازار احداث شد که هنوز برجاست.

[ویکی فقه] تکیه دولت (یا تکیه همایونی دولتی، تکیه قصر، تکیه بزرگ شاهی)، بنایی است که برای اجرای تعزیه و برگزاری مراسم سوگواری و روضه خوانی ایام عاشورا در تهران برپا شد.
ساخت آن از ۱۲۸۵ تا حدود ۱۲۹۰ به طول انجامید. تکیه دولت را دوستعلی خان معیّرالممالک به فرمان ناصرالدین شاه و با صرف سرمایه ای بالغ بر سیصد هزار تومان بنا کرد. بر اساس نقشه عبدالغفار نجم الملک (نجم الدوله) از تهران در ۱۳۰۹ به نقل منصوری فرد، این بنا در ضلع جنوب شرقی باغ گلستان و در جنوب غربی شمس العماره قرار داشت که قبلاً در محل آن، «انبار دولتی ارگ شهر» مستقر بود (نقشه کرشیش اتریشی از تهران در ۱۲۷۵ به نقل منصوری فرد ).
توصیف بنا
ساختمان تکیه دولت مدور و آجری به قطر تقریبی شصت متر و به ارتفاع ۲۴ متر بود. این ساختمان، سه طبقه ، و با سردابه چهار طبقه، داشت. مساحت آن حدود ۸۲۴، ۲ متر مربع بود. پی بنا سست بود و بر روی خاک دستی قرار گرفته بود و همین امر از ابتدا مشکلاتی برای مقاومت و ایستایی آن پدید آورد.
← ورودی ها
بر اساس وصف هایی که از فضای داخلی تکیه دولت برجا مانده است، می توان گفت که تزئین در آن بیش از معماری کلی و نمای بیرونی اهمیت داشته است، به ویژه استفاده از شمعدان های چند شاخه و دیوارکوب ها و چلچراغ ها و شمع ها و مانند اینها که نورپردازی فضای تکیه را چشمگیر می کرد.
← تأمین نور
...