ابن خطیب داریا

ابن خطیب داریا (۱۳۴۴م-۱۴۰۷) (نسب کامل» جمال الدین ابوالمعالی ابوعبدالله محمد بن احمد بن سلیمان بن یعقوب انصاری نیشابوری دمشقی)، لغوی، فقیه، شاعر شامی بود. نام او محمد بن احمد بود و از روی شهرت پدرش که خطیبِ داریا بود، به ابنِ خطیب داریا مشهور گشت.

[ویکی فقه] اِبْن ِ خَطیب ِ دارَیا، ابوالمعالی محمد بن احمد بن سلیمان بیسانی (۷۴۵-۸۱۰ق / ۱۳۴۴-۱۴۰۷م )، شاعر، ادیب و لغوی است .
سیوطی کنیه او را ابوعبدالله آورده است و برخی ابوالمعاطی نیز ذکر کرده اند که ظاهراً تصحیف ابوالمعالی است . همچنانکه نسبت «نیسابوری » و «بیانی » بی گمان تحریفی از بیسانی است . پدرش خطیب ِ یکی از نواحی شام به نام داریا بوده و به همین سبب وی به این نام معروف شده است . ابن حجر او را داماد مجدالدین فیروزآبادی صاحب قاموس المحیط می داند.
اساتید و تحصیلات
وی علوم عقلی و نقلی ، نحو، فقه و حدیث را نزد کسانی چون ابوالحرم قلانسی ، عبدالوهاب بن ابی العلاء و عماد بن کثیر فراگرفت . از کودکی به سرودن شعر پرداخت تا آنکه به قول ابن حجر بزرگ ترین شاعر عصر خود گردید. ابیاتی از اشعار او را به طور پراکنده در آثار نواجی ، سخاوی ، سیوطی ، شوکانی می توان یافت که جمعاً از حدود ۷۰ بیت تجاوز نمی کند و اشعاری نیز در وصف بنای «آثار نبوی » واقع در ناحیه معشوق مصر داشته که دو بیت از آن را بر دیواره این بنا نوشته بوده اند. ابن خطیب در ابتدا شاعری هزل گو و هرزه سرا بود و ابراهیم بن محمد بشتکی را هجو گفت و برهان بن جماعه قاضی را مدح و سپس هجو نمود و کسانی چون ابوالبقاء و اشرف شعبان و جلال الدین بلقینی را مدح گفت .
شاگردان
ابن حجر عسقلانی شاگرد وی بود و از او شعر و حدیث شنید. سخاوی تیزهوشی و وسعت تخیل او را سخت ستوده ، گوید: وی قادر بود هر حقی را باطل نمایاند و هر باطلی را حق ، و هرگاه می خواست به این شیوه با بزرگان مزاح کند، نثری که خود «سریاقات » می خواند، می نگاشت و در آن کلمات معمول و آشنا را در ترکیباتی چنان مهمل و بی معنی در پی هم می نهاد و سپس ظاهری چنان عالمانه به آن می بخشید که خواننده دچار سرگردانی می شد. کار این گونه مزاحهای او، گاه سخت بالا می گرفت . مثلاً یک بار که - به رغم این خصلت - به کار قیمت گذاری املاک دمشق مشغول بود، سند ملکی را به نام غزانیه جعل کرد و برای اجازه فروش به برهان بن جماعه عرضه داشت . قاضی برهان به فراست دریافت که این سند بر یکی از زاویه های مسجد بنی امیه به نام غزالیه منطبق است و ابن خطیب خواسته است پس از تصویب قاضی ، غزانیه را به غزالیه تبدیل کند و موجب رسوایی او گردد. ابن ماجرا سبب شد که ابن جماعه در صدد دستگیری ابن خطیب برآید، اما ابن خطیب از چنگ او به قاهره گریخت و مدتی را در حمایت ابن غراب به سر برد و سپس به بیسان برگشت و در آن جا رحل اقامت افکند. در اینجا بود که هجاگویی و هرزه سرایی را رها کرد و به زهد و پارسایی روی آورد و سرانجام در بیسان درگذشت .
آثار خطی
...