یاقوت حموی

تاریخ اربل: تاریخ اربل نوشته ابن مستوفی (۵۶۴ تا ۶۳۷ قمری) کتابی است در مورد سرگذشت ادبا، پادشاهان و افراد سرشناس که از قدیمی ترین متونی است که آثار یاقوت حموی را فهرست کرده است. ابن مستوفی در این کتاب، سرگذشتی از یاقوت حموی ارائه می کند و از جمله مباحثه ای را که بین یاقوت و یکی از بزرگان در مورد شعری از متنبی درگرفته بود، شرح می دهد. ابن مستوفی معاصر یاقوت بود و زمانی که یاقوت برای فرار از مغولان به حلب می رفت، در اربیل با او دیدار کرد.
ذیل تاریخ بغداد: عنوان کتابی است از ابوعبدالله ابن نجار (۵۷۸ تا ۶۴۳ قمری) که در تکمیل کتاب تاریخ بغداد خطیب بغدادی و در مورد افراد سرشناسی نوشته شده است که در بغداد زندگی می کردند. از جمله این افراد سرشناس، یاقوت حموی است.
إنباة الرواة علی أنباهِ النُحاة: جمال الدین قفطی (۵۶۸ تا ۶۴۶ قمری) مورخ و ادیب مصری و هم عصر یاقوت حموی بود که در حلب اقامت داشت و به جمع آوری کتاب علاقه مند بود. به همین سبب آشنایی نزدیکی با یاقوت حموی پیدا کرده بود و مدتی در خانه خود به او پناه داده بود. او در کتاب انباه الرواة نام حموی را در زمره نحویان فهرست کرده و در خصوص آشنایی خود با او توضیح داده و شرحی بر زندگانی وی در هجده صفحه نوشته است. قفطی در این کتاب نام حموی را در زمره نحویان (عالمان نحو عربی) ذکر کرده است. با این حال، حموی را نکوهیده و آگاهی او را در مورد زبان کم توصیف کرده است. قفطی به دو کتاب از حموی به نام های اوزان الاسماء و الافعال الحاصرة لکلام العرب و ردّ ابن جنّی در سرّ الصناعة اشاره کرده و این دو کتاب را «سرهم بندی شده» توصیف کرده است.
قلائد الجمان: ابن شعار موصلی (متوفای ۶۵۴) نویسندهٔ کتاب قلائد الجمان، معاصر یاقوت حموی بود و در میانسالی او را ملاقات کرد. ابن شعار، یاقوت حموی را مردی با چهرهٔ گلگون، چشمان آبی و موی زرد توصیف کرده است. او یاقوت را به لحاظ علمی «بخیل» توصیف کرده و گفته که یاقوت خیلی دلبستهٔ آثار خود بود و به کسی اجازه نسخه برداری از کتاب هایش را -دست کم تا زمانی که نگارش آن ها کامل شود- نمی داد. او گزارش کرده است که دیگران پشت سر یاقوت، او را صرفاً برده ای رومی می خواندند و از او عیب جویی می کردند. ابن شعار خودزندگی نامهٔ یاقوت حموی را در کتاب معجم الادبا دیده و آن را روایت کرده است. اهمیت این روایت در این است که این بخش از معجم الادبا مفقود شده و به روزگار معاصر نرسیده است.
وَفیاتَ الأعیان: وفیات الأعیان اثر ابن خلکان (۶۰۸ تا ۶۸۱ قمری)، مجموعهٔ زندگی نامهٔ بیش از هشتصد تن از سرشناسان به ترتیب الفبای عربی است. در این کتاب شرحی از زندگی یاقوت حموی بیان شده است. ابن خلکان معاصر یاقوت حموی بود، اما آن ها یکدیگر را ملاقات نکردند. او بخشی از نامه یاقوت حموی به قفطی را در این کتاب منعکس کرده است.
التّکملة لوفیات النّقله: عنوان کتابی است از عبدالعظیم المنذری (متوفای ۶۵۶)
تاریخ الاسلام: این کتاب توسط شمس الدین ذهبی (۶۷۳ تا ۷۴۸ قمری)، تاریخ نگار و سیره نویس در مورد تاریخ عمومی جهان اسلام نوشته شده است. این کتاب موضوعات مختلفی از جمله تاریخ اسلام، سیره نبوی و سرگذشت افراد را دربرمی گیرد.
سیر اعلام النبلاء: عنوان کتابی است از شمس الدین ذهبی (۶۷۳ تا ۷۴۸ قمری) که یکی از منابع اهل تسنن برای شناخت راویان محسوب می شود.
مرآة الجنان: عنوان کتابی است از عبدالله یافعی (۶۹۸ تا ۷۶۸ قمری) که به تاریخ یافعی نیز مشهور است. این کتاب در چهار جلد نوشته شده و در آن شرحی از حوادث تاریخی تا سال ۷۵۰ قمری آمده است. یافعی نیز بخشی از نامه حموی به قفطی را در این کتاب منعکس کرده است.
شذرات الذهب: عنوان کتابی است به زبان عربی از ابن عماد حنبلی (۱۰۳۲ تا ۱۰۸۹ قمری). این کتاب، سرگذشت نامه ای است که وقایع تاریخی جهان اسلام از جمله جنگ ها، کشمکش ها و سرگذشت افراد سرشناس در آن بیان شده است. این کتاب بازه زمانی از آغاز هجرت تا سال ۱۰۰۰ هجری قمری را پوشش داده است. در این کتاب، شرحی از زندگی یاقوت حموی ارائه شده است.
شهاب الدین ابو عبدالله یاقوت بن عبدالله الحموی مشهور به یاقوت حموی (۵۷۴ قمری – ۶۲۶ قمری در حلب) جغرافی دان و تاریخ نویس عرب زبانِ یونانی الاصل قرن ششم و هفتم قمری است. عمدهٔ شهرت او به خاطر تألیف کتاب معجم البلدان است. این دانشنامهٔ جغرافیایی شش جلدی، اطلاعات ارزشمندی در مورد شهرها و نواحی مختلفِ آن روزگار را دربردارد. حموی در نگارش معجم البلدان، علاوه بر بهره گیری از منابع مختلف، تجربیات، مشاهدات و شنیده های خود را نیز گزارش کرده است. معجم البلدان حموی، هم در بین محققان اسلامی و هم در نظرِ محققان غربی، کتابی معتبر در زمینهٔ جغرافیای جهان در قرن دوازدهم و سیزدهم میلادی است و به صورت کامل یا بخشی از آن به زبان های مختلف اروپایی ترجمه شده است. کتاب مشهور دیگر حموی معجم الادبا نام دارد که شرح حال مفصلی است از ادیبان و شاعران.
یاقوت، در روزگار کودکی و در خلال جنگ های صلیبی سوم به اسارت مسلمانان درآمد و در بغداد به عنوان برده به یک تاجر اهل حماه فروخته شد. ارباب، او را به تحصیل واداشت تا بتواند از کمک او در امر تجارت استفاده کند. یاقوت پس از فراغت از تحصیل در امور تجاری و سفرهای بازرگانی به کار گمارده شد تا این که به سبب مشاجره، اربابش او را آزاد و با او قطع رابطه کرد. پس از آزادی، یاقوت در بازار بغداد به نسخه برداری از کتاب پرداخت تا امرار معاش کند. اما بعد از چند سال، ابتدا به عنوان شریکِ ارباب سابق (که روابط شان دوباره ترمیم شده بود) و پس از درگذشتِ او، به صورت مستقل سفرهای تجارتی را از سر گرفت. یاقوت در این سفرها کتاب دادوستد می کرد و به این خاطر در سفرهای متعددی که داشت، با بسیاری از بزرگان عصر خود از جمله جمال الدین قفطی، مورخ و نحوی ساکن حلب ملاقات کرد.
یاقوت مدتی نیز در شهرهای مختلف خراسان از جمله مرو اقامت گزید و از کتابخانه های بزرگ این شهرها برای مطالعات و تحقیقات خود استفاده کرد. او پس از سه سال اقامت در مرو، در پی هجوم مغولان به ایران به عراق و از آنجا به شام گریخت. در سال های پایانی عمر، یاقوت به تجارت و مطالعات خود ادامه داد و توانست نگارش برخی از آثار خود را به پایان برساند. او در سال ۶۲۶ در کاروانسرایی در حلب درگذشت؛ در حالی که وارثی نداشت و وصیت کرده بود کتاب هایش به مسجدی در بغداد اهدا شود.

[ویکی فقه] یاقوت حموی مولف کتاب مشهور معجم البلدان در علم جغرافی می باشد.
«شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله حموی بغدادی» از ادبا و لغویان اوایل قرن هفتم هجری و مؤلف کتاب معجم البلدان است.
اسارت یاقوت
یاقوت در جوانی اسیر شد و در بغداد تاجری به نام عسکر حموی او را خرید و پس از مدتی او را آزاد کرد. وی پس از آزاد شدن مسافرت ها کرد.
گرایش به خوارج
ابتدا بر اثر خواندن کتب خوارج متمایل به مذهب آنان شد و در دمشق نزدیک بود کشته شود اما از آنجا گریخت و به خراسان و خوارزم رفت. در حمله چنگیز، یاقوت به موصل و از آنجا به حلب فرار کرد و در همان جا درگذشت.عمده تالیفات یاقوت در تاریخ و جغرافیاست. او در نحو و دیگر فنون ادب نیز دارای آثاری است که چندان مورد توجه نیستند.
آثار
...