رکن الدین مختاری

رکن الدین مختاری (زادهٔ ۱۲۶۶ در کرمانشاه - درگذشتهٔ ۱۳۵۰) فرزند مختارالسلطنه معروف به سرپاس مختاری رئیس شهربانی دوره رضا شاه و نوازندهٔ ویلن و موسیقی دان اهل ایران بود.
ویولونیست و جلاد
رکن الدین مختاری، هنرمند بااحساس اما جنایتکار
رکن الدین مختاری در سال ۱۲۶۶ در کرمانشاه متولد شد. پدرش کریم خان مختارالسلطنه چند سالی رئیس نظمیه بود و ید طویلی در مبارزه با گران فروشان داشت. او همان کسی ست که با گرد آوردن گروهی به نام «ژاندارم»، نخستین سنگ بنای ژاندارمری ایران را پدیدآورد. رکن الدین نیز از همان جوانی به راه پدر رفت و به خدمت شهربانی درآمد. او در شهرستان های مختلف ایران ریاست شهربانی را به عهده داشت. با فرار سرلشکر محمدحسین آیرم به اروپا، مختار که درجه سرهنگی داشت به درجه سرپاسی (سرتیپ) نایل شد و به ریاست شهربانی رضاشاه رسید. او در این مقام جان های بسیاری را گرفت و خشونت زیادی از خود نشان داد؛ ولی هرگز رشوه نگرفت و به جمع آوری و مال اندوزی علاقه ای نداشت. پس از وقایع شهریور ۱۳۲۰ بازداشت و به همراه عده ای دیگر محاکمه و به هشت سال زندان محکوم شد؛ ولی پنج سال بعد مورد عفو قرار گرفت.احمد کسروی وکیل تسخیری پزشک احمدی و سرپاس مختاری بود و در دادگاه از او دفاع کرد.کسروی با استناد به مدارک و ارائهٔ آن ها به دادگاه، خواستار تبرئهٔ احمدی شد. متن دفاعیات احمد کسروی از سرپاس مختاری و پزشک احمدی نخست در نشریهٔ پرچم (۱۳۲۱–۱۳۲۲) و در دورهٔ معاصر، در کتابی مستقل منتشر شد.
وی نوازنده ویولون و از شاگردان حسین اسماعیل زاده و به لحاظ هنری، یکی از برجسته ترین هنرمندان عرصه موسیقی ایران بوده است. آهنگ های بسیاری از او بر روی صفحه و نوار موجود است. وی عضو شورای موسیقی رادیو بود. او به پرورش گل و گیاه نیز علاقه داشت که با روحیه نظامی وی کاملاً مغایرت داشت.اجراها و نواخته های او در میان مردم کمتر انتشار یافت. زیرا هیچ گاه به طور حرفه ای به موسیقی نپرداخت اما آنچه از او به جا مانده بیانگر مهارت و تسلط او در نواختن ویولون می باشد.
در دوران رضا شاه عبور و مرور از شهری به شهر دیگر نیازمند مجوز از شهربانی بود. با ورود نیروهای بیگانه و خروج رضا شاه این شرایط تغییر کرد. سرپاس یحیی رادسر (ادیب السلطنه) که جانشین آخرین رئیس پلیس رضا شاه، رکن الدین مختاری شده بود، در روزنامه های معتبر آن دوران خبر ملغی شدن این مجوز سفر را آگهی نمود:

[ویکی فقه] رکن الدین مختار فرزند کریم خان (مختار السلطنه) از صاحب منصبان نظمیه شهربانی بود.
رکن الدین مختار فرزند کریم خان (مختار السلطنه) از صاحب منصبان نظمیه شهربانی بود و در سال (۱۲۶۶ش) متولد گردید. مختاری دوران جوانی خود را در کرمانشاه و رشت گذراند. او از ابتدا در نظمیه سابق که نام آن در سال ۱۳۱۴ش تبدیل به شهربانی شد به خدمت مشغول بود. رکن الدین مختاری که بیشتر به نام "مختاری" شهرت یافته و از هنگام خروج "آیرم" از ایران با درجه سرهنگی کفالت شهربانی را عهده دار بود. در فرودین ماه سال ۱۳۱۵با ارتقاء درجه سرپاسی شهربانی (سرتیپی) به ریاست شهربانی کل کشور منصوب شد. سرپاس مختاری در زمان سوئدی ها به استخدام شهربانی درآمد و هنگام تصدی مقام ریاست کل شهربانی، قریب ۲۰ سال خدمات پلیسی داشت. در زمان نهضت جنگل ریئس نظمیه رشت بود و هنگام هجوم جنگلی ها به رشت اسیر شد. از جمله اسرای دیگر جنگلی ها در آن زمان "صدرالاشرف" ریس عدلیه گیلان بود که در خاطرات خود از آن دوران به مختاری هم اشاره کرده و می نویسد: «۱۲ روز ما در توقیف بودیم تا حکم خلاصی ماها از کمیته صادر شد به شرط آنکه در شهر با کسی مراوده نکنیم. موقعی که من و سایرین خواستیم از توقیف گاه خارج شویم "رکن الدین مختاری" که ریئس شهربانی رشت بود و "محسن خان" پسر "اتابک" را که معاون اداره دارایی بود نگاه داشتند و به آن ها اجازۀ خروج ندادند، این دو نفر خود را باختند و من و اشتری (حاکم رشت) به حالت آن ها رقت (تاسف) کرده به "میرزاکوچک خان" پیغام دادیم یا آن دو نفر را هم خلاص کنید یا ما هم در توقیف گاه می مانیم. بلاخره آن دو نفر را هم خلاص کردند.»
ریاست شهربانی
در جریان کودتای ۱۲۹۹ رکن الدین مختاری معاون نظمیه تهران بود که بعدا به ریاست نظمیه تهران و چند استان منصوب شد و سرانجام در سال ۱۳۱۰ به معاونت کل شهربانی رسید، البته زمانی که آیرم ریاست کل شهربانی را به عهده داشت، مختاری و دیگران اختیاری نداشتند و فقط مجری اوامر وی بودند تا این که بعد از رفتن آیرم، مختاری چند ماهی که کفالت شهربانی را به عهده داشت لیاقت خود را در کار نشان داد و رضاشاه وقتی از مراجعت آیرم و به دام انداختن او مایوس شد مختاری را با ارتقا به درجه سرپاسی که معادل سرتیپی بود به ریاست کل شهربانی انتخاب کرد.
عملکرد مختاری در شهربانی
مختاری بعضی از معایب آیرم را که دزدی و سوء استفاده بود نداشت و در کار اداری مردی اصولی و حسابگر بود؛ ولی در سخت گیری و بی رحمی دست کمی از سلف خود نداشت. "صدرالاشرف" که در زندان رشت با او آشنا شده و نجاتش داده بود، هنگام انتصاب مختاری به ریاست کل شهربانی، وزیر دادگستری بود و نظر مثبت صدرالاشرف درباره مختاری هم در انتصاب وی به این مقام بی تأثیر نبود. ولی صدرالاشرف از دوران ریاست شهربانی مختاری خاطرات خوشی ندارد و از جمله می نویسد: «در زمان مختاری در رویه شهربانی تغییری حاصل نشد، بلکه مختاری بدنفسی را از آیرم هم گذراند، یعنی از طرفی شاه را از مردم می ترسانید و به واسطه راپرت های دروغ خاطر او را مشوش می داشت و از طرفی از ایذاء و صدمه به کسانی که طرف توهم شاه بودند، کوتاهی نمی کرد و کشتن اشخاصی؛ مانند "سرداراسعد بختیاری" و "نصرت الدوله فیروزمیرزا" و "مدرس" و غیر آن ها در زمان ریاست مختاری و به دستور او انجام شد. از مختاری اخاذی و پول گرفتن از مردم بر خلاف سلف او آیرم شایع نبود؛ ولی بدنفسی و سوءنیت و شفاعت اعمال او برای خوش آمد، شاه به درجات بدتر از آیرم بود و اصرار مختاری به این که عدلیه تحت نفوذ او باشد و آلت اجراء اغراض او واقع شود بیشتر بود.» که به چند نمونه از کارهای مختاری اشاره می شود:
← مزد قتل شیخ خزعل
...