فتح الله اکبر

فَتح الله اکبر (رشت ۱۲۳۴ـ۱۳۱۶ش )
اعظم رشتی، معروف به سالار افخم، سردار منصور و سپهدار (بعدها: سپهسالار). از خوانین و مالکان بزرگ گیلان، دولتمرد، وزیر و نخست وزیر ایران در دورۀ قاجار و پهلوی. فرزند میرزا محمدعلی خان گیلانی بود و پس از تحصیلات مقدماتی در ادارۀ گمرک گیلان استخدام شد. او پس از مرگ عمویش ، اکبرخان بیگلربیگی بزرگ ترین زمین دار گیلان، در ۱۳۰۷ق با همسر وی ازدواج کرد و با تصاحب ارثیۀ کلان او، حاکم رشت شد و گمرکات خراسان و گیلان و مازندران را از دولت اجاره کرد و سال ها عهده دار امور گمرک گیلان بود و چند نشان از ناصرالدین شاه گرفت . فتح الله خان ، در دورۀ مظفرالدین شاه ، با پرداخت ۱۲هزار تومان، لقب «سردار منصور» گرفت و در ۱۲۷۸ش وزارت گمرکات به او واگذار شد. وی پس از آشنایی با میرزا ملکم خان ناظم الدوله به «مجمع آدمیت»پیوست و از جنبش مشروطیت حمایت کرد و در ۱۳۲۴ق عضو لژ بیداری ایرانیان شد. در استبداد صغیر به اروپا تبعید شد و بعد از فتح تهران به ایران بازگشت . طی سال های ۱۲۸۸ـ۱۲۹۲ش پنج بار وزیر پست و تلگراف شد و در ۱۲۹۴ش در کابینۀ عین الدوله وزیر عدلیه و در کابینۀ عبدالحسین فرمانفرما بار دیگر وزیر پست و تلگراف گردید و در کابینۀ سپهدار تنکابنی و وثوق الدوله ، به وزارت داخله رسید. در دورۀ دوم نخست وزیری وثوق الدوله وزیر جنگ بود. در ۱۲۹۹ش پس از کناره گیری مشیرالدوله ، به منظور تسهیل کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ش و تضمین موفقیت کامل آن ، به نخست وزیری منصوب شد و دو کابینه پیاپی تشکیل داد که در هر دو بار وزارت داخله (کشور) را نیز عهده دار بود. پس از کودتا، به سفارت انگلیس در تهران پناهنده شد و بعد از مدتی به اروپا رفت . فتح الله اکبر در دورۀ سوم و پنجم مجلس شورای ملی نمایندۀ گرگانرود و رشت بود. او به سیاست انگلستان در ایران تمایل نشان می داد و مورد اعتماد سفارت انگلیس بود و برای خدمات خود به بریتانیا در ۱۲۸۲ش نشان افتخار از پادشاه انگلستان گرفت. وی تا حدودی نیز با زبان فرانسه آشنا بود.

[ویکی فقه] فتح الله اکبر معروف به القاب بیگلربیگی، امیرتومان، سالار افخم، سردار منصور و سپهدار اعظم رشتی، از افراد مشهور خاندان اکبر و از سیاسیون دوران قاجار بود.
فتح الله خان در سال ۱۲۳۴ در رشت متولد شد. پدرش حاج میرزا محمدعلی خان گیلانی از ملاکین بزرگ و نامدار گیلان بود. وی تحصیلات مقدماتی را در دیار خویش فرا گرفت و پس از آن در اداره گمرات گیلان که در اجاره عموی او بود، به استخدام در آمد. در مورد وی نقل است که در اوان نوجوانی با این که برادرزاده اکبرخان بیگلربیگی رشتی شخصیت متمول گیلان و اجاره دار گمرکات چندین ایالت بود، در فقر و تنگدستی زندگی می کرد.
اجاره داری گمرک
پس از درگذشت عموی ثروتمندش، در حالی که تنها دو دختر از او باقی مانده بود، فتح الله به جای ازدواج با نامزد و دختر عمویش تصمیم گرفت با بیوه عموی خود که زنی مسن و ثروتمند بود، ازدواج نماید و به این ترتیب جانشین عموی خود در اجاره داری گمرک شد. فتح الله خان پس از عمویش، بیگلربیگی رشت شد و گمرک رشت انزلی را که در دست بلژیکی ها بود، در اختیار گرفت.فتح الله با دست و دل بازی و هزینه نمودن مبالغی هنگفت توانست مورد توجه ناصرالدین شاه قرار بگیرد و از همین رو از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۱۰ قمری با درجه امیرتومانی مدیر گمرکات خراسان، گیلان و مازندران بود که پس از چندی تمام آن ها را از دولت اجاره کرد و در اندک مدتی دارای ثروت و نفوذ فوق العاده شد و به لقب های سالار افخم و سالار اعظم ملقب گردید. و حتی موفق به دریافت نشان و تمثال همایون گردید.سال ۱۲۷۸ش مظفرالدین شاه وزارت گمرکات را به او واگذار کرد و سه سال بعد به او لقب سالار افخم داد. در سال ۱۲۸۴ش ناصرالدین شاه به هنگام سفر سوم خود به اروپا در رشت با قبول پیشکش قابل ملاحظه ای او را ملقب به سردار منصور نمود. در رجب سال ۱۳۱۵ قمری هنگامی که به پیشنهاد حسینقلی خان نظام السلطنه وزیر وقت عدلیه و تجارت، گمرک شمال و جنوب به دو قسمت تبدیل شد، گمرک شمال به طور کامل به فتح الله خان بیگلربیگی واگذار گردید. در واقع دریافت لقب در آن روزگار به واسطه نشان دادن لیاقت و یا اداره درست امور کشوری نبود، بلکه چنان که گذشت بسیار اتفاق می افتاد، کسانی با پرداخت مبالغ هنگفتی برای خود از شاه لقب خریداری می نمودند.سردار منصور که در شهر بندر پهلوی (بندرانزلی فعلی) با سازش با اداره «لیانازف» حق مردم و صیادان فقیر انزلی را ضایع می کرد، با اقدام و عکس العمل مردمی مواجه شد به گونه ای که مردم عمال وی را از شهر بیرون راندند.
فتح الله اکبر و مشروطه
فتح الله خان اکبر در اثر مسافرت های مکرر و متوالی به اروپا و آشنایی با زندگی آزاد مردم غربی، از طرفداران حکومت قانون و مشروطه در ایران بود با وجودی که از حمایت کامل شاه برخودار بود و همه ساله مبالغ زیادی از گمرکات ایران سود می برد، مع الوصف با آزادی خواهان همکاری می کرد و از مشروطه حمایت و جانبداری می کرد. و پس از آن که محمدعلی شاه به سلطنت رسید و بنای مخالفت با مشروطه را آغاز نمود، فتح الله به طور رسمی به آزادی خواهان پیوست و پس از این که در باغشاه دستگیر شد. به ناچار مجبور به ترک دیار خویش گشته، ابتدا به کلات فیروز کوه و سپس به سوادکوه تبعید شد و در آن جا چندین ماه تحت مراقبت به سر می برد و حتی به اروپا تبعید شد. میرزا یحیی دولت آبادی در اثر مشهور خویش در مورد دستگیر عده زیادی از امرا و مشروطه خواهان از جمله سردار منصور چنین می نویسد: «عصر روز یک شنبه هفتم شهر جمادی الاولی ۱۳۲۶ قمری عضدالدوله امراء و رجال دولت را به حضور شاه می برد که مورد مرحمت گردند، شاه در ظاهر اظهار مرحمتی به آن ها کرده، اجازه مرخصی می دهد، هنگام مراجعت دم در باغ یک دسته قزاق آن ها را احاطه کرده، علاء الدوله و جلال الدوله و سردار منصور را می گیرند». وی در جریان فتح تهران یکی از فرماندهان و افراد موثر در اردوی سپهدار تنکابنی بود که ریاست مجاهدین گیلان را برعهده داشت و هم چنین یکی از اعضای مجلس عالی عزل محمدعلی شاه بود و باز جز کمیسیونی بود که برای مطالعه و و طرح تهیه خواست ملت ایران انتخاب شد. پس از فتح تهران توسط مشروطه خواهان، به پاس خدماتی که انجام داده بود، در اولین کابینه بدون نخست وزیر (۲۶ تیر ۱۲۸۸) وی به وزارت پست و تلگراف رسید و در کابینه های اول و دوم سپهدار اعظم (۹ تیر ۱۲۸۸) نیز این سمت را حفظ کرد. در اردیبهشت ۱۲۸۹ش از طرف سپهدار اعظم به وزارت عدلیه منصوب و در کابینه فرمانفرما (دی ماه ۱۲۹۴) مجددا وزارت پست و تلگراف در اختیار او قرار گرفت.
اخذ لقب
...